Zašto su Kosjerić i Zaječar toliko važni bez obzira na izborni rezultat

Dok se politička scena Srbije priprema za potencijalno ključne promjene, lokalni izbori u Zaječaru i Kosjeriću dobili su neočekivanu težinu. Iako se na prvi pogled radi o sredinama koje rijetko privlače pažnju nacionalnih i regionalnih medija, te malim sredinama za koje neki građani nisu sigurni ni gdje se nalaze, politički signali koji dolaze iz ovih opština mogli bi ponuditi važne odgovore na pitanje: može li opozicija u Srbiji zaista prekinuti dominaciju Srpske napredne stranke (SNS) i predsjednika Aleksandra Vučića?

Ovi izbori su se održali u trenutku kada raste nezadovoljstvo zbog načina upravljanja državom, posebno nakon masovnih protesta poslije pada nadstrešnice u Novom Sadu u novembru prošle godine, nakon čega je pokrenut val protesta širom zemlje, a nerijetko je na protestima bilo i više stotina hiljada ljudi.

Tokom nekoliko prethodnih izbornih ciklusa opozicija se žalila na neregularnosti, te su optuživali vlast da su izbori namješteni i pokradeni, ali bi se gungula onda uglavnom smirila u sedmicama nakon samih izbora.

Test za SNS

Bitno je napomenuti da su Zaječar i Kosjerić prilično različite sredine, a po mišljenju mnogih, radi se o još jednom testu za vladajuću Srpsku naprednu stranku, u kojem bi vidjeli koliko su zaista sposobni i dalje obnašati vlast, te još jednom odnijeti kakvu-takvu pobjedu. U ruralnijim i konzervativnijim sredinama je moć vladajuće stranke tradicionalno stabilna, a u proteklim decenijama se znala poljuljati uglavnom u gradskim sredinama i urbanijim dijelovima Srbije.

Upravo stoga rezultati ovih izbora nisu samo lokalna priča, već ogledalo šire političke dinamike, kao i test sposobnosti opozicije osvoji povjerenje u manjim zajednicama, te da i oni vide kako zaista stoje na srbijanskom političkom spektru.

SNS na vlasti na gotovo svim nivoima i u gotovo svim mjestima

SNS je na vlasti u gotovo svim sredinama u Srbiji i gotovo na svim nivoima, od državnog do opštinskog. Osim Tutina i Preševa gdje su na vlasti manjinske stranke, SNS ne obnaša vlast još jedino u niškoj opštini Medijana. Riječ je inače o centralnoj opštini ovog grada koja ima najveći broj stanovnika Niša, ali je površinom najmanja, a na prste jedne ruke se mogu nabrojati srbijanske mjesne zajednice u kojima SNS nije na vlasti.

Razgovarali smo sa direktorom Instituta za evropske poslove, Naimom Leom Beširijem, koga smo pitali jesu li ovi izbori bili ipak više fer nego nekoliko prethodnih. Po Beširijevim riječima, „teško je govoriti o ‘fer izborima’ u zemlji u kojoj medije, resurse i institucije kontroliše jedna partija“.

„Da, bilo je manje brutalnih incidenata nego decembra u Beogradu, ali to ne znači da su ovi izbori bili slobodni i pošteni. Kontrola nad biračkim spiskovima, ucene radnika, pritisci na zaposlene u javnom sektoru i potpuna medijska neravnoteža, sve to ostaje. SNS je naučio da ne mora da krade agresivno, kad sistemski ima sve poluge moći u rukama. S druge strane, posmatrači, ujedinjena opozicija, studenti, nevladine organizacije i njihovi aktivisti i različite grupe građana budnim okom, kamerama i značajno većom kontrolom osigurali su da se koliko toliko sačuva integritet izbora. Ipak, kontrola pravosudnih institucija od strane vladajuće većine odbaciće sve prigovore i vlast dodeliti Vučićevoj stranci“.

Na pitanje zašto su ovi izbori važni, Beširi kaže kako su „Kosjerić i Zaječar laboratorije, mala mesta u kojima Vučić testira teren“.

„Ako tu gubi ili jedva pobeđuje, zna da mu podrška erodira i da opozicija može da mu parira i u unutrašnjosti, a ne samo u Beogradu. U Vučićevoj Srbiji ništa nije slučajno. Sve je režirano da bi se merio puls birača i održavala slika demokratskog procesa, iako suštinski nema ni ‘d’ od demokratije“, kaže Beširi te dodaje da „Vučić zna da bi, prve izbore koje izgubi, pa makar bili i u gradu od 50.000 stanovnika, to značilo de fakto kraj njegove beskrupulozne vlasti, i zato je sada investirao disproporcionalno mnogo novca, ljudskih resursa i kriminalnih aktivnosti“.

Ima li SNS razloga za brigu

Pitanje koje proizilazi iz analize ovih izbora nije samo ko je pobijedio, već da li opozicija gradi održivu mrežu podrške van glavnog grada, te da li SNS ima razloga za brigu.

Ako je opozicija uspjela ostvariti značajnije rezultate u ovim sredinama, to bi mogao biti pokazatelj da je promjena na političkom horizontu moguća, uprkos dosadašnjoj neravnopravnoj borbi. Koliko SNS ima šanse da izgubi izbore na nekom drugom nivou, pa i na državnom, Beširi je mišljenja da se to može desiti, ali samo „pod uslovom da građani osete da njihov glas ima težinu i da opozicija deluje jedinstveno i organizovano“.

„Kosjerić je dobar primer, kad ljudi veruju da nešto može da se promeni, izlaze. Ako opozicija bude uspela da ponudi jasan narativ, izlaznost u gradovima poput Kragujevca, Niša, Subotice može da poraste. Tada SNS zaista ulazi u problem. Opozicija mora da zna da vlast ne prepušta ništa slučaju pa je rebrendiranje SNS-a uveliko u toku, a da se osnivanje dodatnih režimskih lokalnih medija u kritičnim gradovima kao što je Niš dešava ispred njihovog nosa“.

‘Vučića i njegove odmazde se više niko ne boji’

Je li onda moguće promijeniti vlast u Srbiji ključno je pitanje i nameće se već godinama, možda čak i od 5. oktobra 2000. godine.

Po Beširijevim riječima, „sistem je podešen da se to čini nemoguće“.

„Ali nije nemoguće. Potrebna je beskompromisna organizacija, potpisivanje sporazuma o nenapadanju među opozicionim blokovima, rad na terenu, zaštita kutija i mobilizacija mladih i obespravljenih. Problem nije samo u kapacitetima za organizaciju izbora, već u poverenju ljudi da će njihov glas biti sačuvan. Tu je ključ. Prvi korak je odavno napravila opozicija, a studenti su zacementirali stanje u kojem se niko Vučića, njegove vlasti i odmazde ne boji. Strah je prešao na drugu stranu.“

Da li će se studenti i ostali građani umoriti?

„Studenti su kičma otpora, i ključno je da društvo stane uz njih“, kaže Beširi. „Njihov protest je verovatno najiskrenija, najneukaljanija forma političkog bunta koju Srbija danas ima. Ali vlast igra na iscrpljivanje, i njih i svih nas. Zato je ključno da društvo stane uz studente, da im se pridruže profesori, roditelji, sindikati. U suprotnom, postoji opasnost da protesti zamru, a da poruka ostane nedorečena“.

Zapitali smo se nazire li se onda kraj Vučićevoj vlasti budući da drži ogromnu većinu vlasti na svim nivoima?

Beširi misli kako „Vučić više ne pobeđuje sa stilom, nego s mukom“.

„Gubi dah, gubi živce i gubi glasačko telo. Ovo što se desilo u Kosjeriću i Zaječaru, to nije uspeh SNS-a, to je pucanj upozorenja. Kad počnu da gube male gradove znaće da je i Beograd bliže nego što misle“.