Ako mislite da je junak naše priče, nekadašnji ugledni poštanski službenik vrlo neobičnog imena Soko, a begovskog prezimena Cerić iz Sanskog Mosta čiji su preci bili staromajdanski kapetani, bio obični poštar koji, kao u filmu, “zvoni dvaput”, onaj koji tiho poput fantoma ulazi u avliju da preda pismo imajući uvijek na umu poštanski postulat o sigurnosti službe da iz najtišeg dvorišta iskače rotvajler ili danska doga ili koji beskrajno ćakula sa babama kojima isplati penziju, a koje u priči prevazilaze Demostena i Cicerona, na krivom ste tragu.
Soko Cerić bijaše, doduše, cijeli život dijete pošte, nekada davno šalterski službenik, potom upravnik i vanredni predavač u tada formiranim odjeljenjima PTT škole u Prijedoru i Sanskom Mostu, ali i čovjek koji je svoj zanat jako volio.
Ni po imenu koje je, kažu knjige, bilo nevjerovatno popularno u Titovoj Jugoslaviji (kažu da se od 1945. do 1956. godine rodilo 32 posto nosilaca ovog imena), a bo'me i prije u Kraljevini (Sokol se rodio 1934. godine), ni po begovskim posjedima, Soko Cerić nije toliko bio poznat koliko je ostavio duboki trag među tadašnjim poštanskim službenicima Jugoslavije po nesvakidašnjoj zbirci poštanskih dokumenata i historijske građe o pošti.
Tajna četiri drvena kofera
Nešto što je bila Sokolova višedecenijska besmrtna ljubav, neprocjenjiva poštanska zaostavština u opaka i fatalna vremena Sanskog Mosta ostalo je u četiri velika kofera u nekoj od betonskih soba novosagrađene sanske poštu koju je progutao požar posljednjih dana rata, prije nego bi se moglo pomisliti i zaključiti da je neko od onih koji su bježali iz grada i onih koji su ga oslobađali taj skupocjeni tovar odnio sa sobom. Po svemu sudeći, unikatna arhivska građa završila je u ruševinama poštanske zgrade da nikada ne bude pronađena.
U prilog tezi da su Sokolovi drveni koferi dočekali 10. oktobar 1995. godine možda bi mogla poslužiti i svojeručno potpisana “moralna i materijalna” izjava Bore Cunjka, direktora tadašnje radne jedinice PTT saobraćaja Sanski Most i Sokolovog radnog kolege, koju je potpisao 10. decembra 1998. godine u Tesliću u kome se nastanio poslije bijega iz Sanskog Mosta. Napisao je i potpisao Cunjak da je izuzetno vrijedna dokumentarna građa Sokola Cerića ostala sačuvana u zgradi pošte na spratu u maloj sali sve do 10. oktobra 1995. godine.
“Dokumentarna građa je bila spakovana onako kako ju je spakovao njen vlasnik, autor Soko Cerić u specijalno napravljena četiri velika drvena kofera u kojima je bilo više paketa dokumentarne građe, a koji su ostali u maloj svečanoj sali na spratu zgrade pošte. Dokumentarna građa je od velike i teško procjenjive vrijednosti”, napisao je bivši direktor Cunjak u izjavi. Dodao je i kako je manji dio navedene poštanske arhivske građe bio stalno izložen na specijalno napravljenim montažnim stalcima u maloj sali pošte.
“Napuštajući zgradu pošte Sanski Most 10. oktobra 1995. godine od naprijed navedene građe ništa nije iznijeto niti uništeno”, napisao je na kraju Boro Cunjak.
I vjerovatno je tako i bilo. Jer povijest oslobađanja posljednjeg oslobođenog grada u Bosni i Hercegovini u prošlom ratu bilježi da je posljednje uporište tadašnje Vojske Republike Srpske u Sanskom Mostu sve do 12. oktobra bila sanska pošta.
Skromna poštanska plata
A kako je tekla i kako se razvijala Sokolova “poštanska epopeja” samo donekle i samo pomalo može se zaključiti iz kratkog pisanog pregleda koji je Soko Cerić ostavio devet godina prije smrti o svojoj najvećoj opsesiji – pošti.
Od svoje skromne poštanske plate od koje je izdržavao suprugu Mejremu i sina Jasmina, Soko je odvajao preostale hiljadarke za posjete PTT muzejima u Beogradu i Zagrebu, putovao je i do Dubrovnika i tamošnjeg Pomorskog muzeja u Kneževom dvoru. Ulazio je, samo on zna zašto, i u arhive Kulturno-povijesnog muzeja, sa fundusom od 10.000 predmeta u 15 zbirki u kojima je, moramo vjerovati, među grafikama, slikama, ikonama, starim oružjem, numizmatikom, fotografijama, razglednicama i dokumentima pronašao “ponešto i za sebe” ili bolje rečeno, za poštu kojoj je posvetio život.
Punih 30 godina Soko je metodološki radio na svojoj zbirci istražujući, prikupljajući, pripremajući i obrađujući građu. Prikupljao je artefakte rimske državne pošte “Cursus Publicus” koja je radila sa postajama i konjskim kuririma sa brzim kolima zvanim “hreda” i koji su govorili “Statio posita in…” (“Postaja se nalazi u….”) iz koje skraćenice je nastala riječ “post” (pošta), karte drumskog saobraćaja Rimske imperije u Bosni i Hercegovini, miljokaze, taksimetre na kolima.
“Našao sam geografsku kartu Dubrovačke republike, ugovore o prijenosu pošte, dokumente o glasnicima koji su poštu iz Dubrovnika nosili u Bosnu i Hercegovinu”, piše u sačuvanom pregledu rahmetli Sokola Cerića.
I “milion” drugih detalja o telegrafu, telefonu, telefonskim centralama, poštanskim markama iz 80 zemalja svijeta, fotografije Slovenca Lovrenca Košira koji je ne znajući za pronalazača poštanske markice Ronalda Hilla radio na izradi poštanske markice.
Sokolova poštanska građa sadržavala je artefakte i fragmente poštanske službe u Bosni i Hercegovini za vrijeme Otomanske imperije, kućne brojeve u poštanskom saobraćaju, poštanske žigove na turskom i arapskom jeziku, dokumente iz 1845/46. o otvaranju pošta u Sarajevu, Mostaru, Banjoj Luci i još 27 mjesta u Bosni i Hercegovini…
“Jedan od najvećih problema nakon Prvog svjetskog rata u PTT-saobraćaju Kraljevine SHS, a kasnije Kraljevine Jugoslavije bio je nedostatak kadrova. Za vrijeme Austro-Ugarske ključna mjesta u poštama držali su stranci. Zbog toga je Zemaljska vlada tražila od stranaca da ostanu u novostvorenoj državi i grade PTT sistem dok se ne osposobe domaći kadrovi. Postoje podaci da su neki od njih radili radili u PTT-u sve do ‘40-tih godina 20. stoljeća”, zapisao je Cerić.
Korespodencija sa svijetom
I još mnogo toga čuvali su drveni koferi poštanskog službenika Sokola Cerića koji su najvjerovatnije stradali pod artiljerijskom vatrom sa brda oko porobljenog grada kome se smiješila dugo očekivana sloboda. Mreže putujućih pošta Kraljevine, poštanski saobraćaj u švicarskim Alpima, enterijere posebnih željezničkih kola, vagona zvanih NUS koji su korišteni u poštanskom saobraćaju, pregled učešća PTT radnika u Drugom svjetskom ratu, akcija u ratu i poginulih, kao i, razumljivo, prikaz tada najmodernije automatske telefonske centrale u Sanskom Mostu AXE-10 švedskog giganta “Ericsona” za koju je “tata-mata” u tom dijelu Bosne bio diplomirani inženjer elektrotehnike Kemo Talić koga ubiše kao civila u prošlom ratu.
Soko Cerić je strasno radeći na svom životnom djelu koje će nestati u jednom trenu poludjelog ratnog vremena vodio višegodišnju korespodenciju sa poštanskim upravama Berna, Londona, Pariza, Beča, Rima, Budimpešte, Štokholma, Berlina, Frankfurta, Vašingtona, Kaira, Pekinga, Tokija…
U tom ogromnom poslu zvao je prijatelje, znance i neznance, frendove svojih poznanika i ahbabe da mu pomognu u korespodenciji na stranim jezicima, konsultirao poštanske almanahe, udžbenike, atlase… i napravio jedinstvenu zbirku eksponata postavljenih na toniranu žutu podlogu, originalnu boju pošte širom svijeta.
Nekoliko godina prije nesretnog rata unikatna izložba Sokola Cerića krenula je po bh. gradovima, gledali su je na otvaranjima poštanskih centara i na poštanskim igrama, zvali su Sokola i po jugoslovenskim republikama i van države koja se ubrzano pucala po svim šavovima. Jugoslovenski novinari pisali su o Sokolu Ceriću i o njegovoj dokumentarnoj građi “vrijednoj sedam Mercedesa” (zašto baš sedam – nije razjašnjeno).
I Soko je povremeno pisao, naprimjer, o Rooseveltovoj filatelističkoj pasiji i poštanskoj markici pacifičkog otoka Managve koji će u Drugom svjetskom ratu biti polazna tačka američkog napada na Japan godinu dana nakon katastrofe američkih vojnih snaga u Pearl Harboru.
Ostalo je nezabilježeno, osim možda u sjećanjima porodice, kako je Soko Cerić preživio nenadoknadivi gubitak autentične dokumentarne građe o poštanskom saobraćaju. Živio je još 13 godina tiho u intimnom kraljevstvu porodice, penzionerski polako i nikada i nikako u skladu sa imenom kosmopolitske ptice, perzijskog šahina, balkanskog Falco peregrinusa, najbrže životinje na planeti, šetao gradskim sokacima poput duha, kao da traži izgubljenu nit života koji se lagano gasio.
Bila je ovo priča o sanskom Sokolu koji je hodao po zemlji, a duhom letio prostranstvima galaksije skupa sa jedinstvenim i dragim poštanskim draguljem, poput goluba pismonoše, koji je obilježio barem u sjećanjima živih, tom nesigurnom mediju, njegov život ispod zvijezda.