Tajna hemikalije kojom su trovani političari, ali i jug Vijetnama

Ruska agresija na Ukrajinu, na različite načine, traje zapravo duže od jedne decenije. Nema sumnje da je Rusija bila glavni okidač za demonstracije na Krimu 2014. godine koje su vodile do kasnijeg međunarodno nepriznatog referenduma i de facto ruske invazije na Krim. Slično kao i u nepriznatoj Donjeckoj republici, i na Krimu su se pojavile “građanske snage lojalne Rusiji”, u neobeleženim uniformama. Zapravo, radilo se većim delom o pripadnicima privatne Wagner grupe, potpomognute obaveštajcima iz službi FSB i GRU.

Vrlo je verovatno da su ovi obaveštajci bili prisutni u Kijevu i pre 2014. godine, gde su prikupljali informacije i političku podršku za rušenje tadašnjeg predsednika Ukrajine Viktora Janukoviča. Ipak, sudbina njegovog prethodnika na najvišoj poziciji u Ukrajini je trebala da bude signal za uzbunu međunarodnoj zajednici na kakve je sve akcije Kremlj, zapravo, spreman.

Otrov koji ubija sve – bube, korov, političare

Početkom septembra 2004, tada bivši premijer Ukrajine Viktor Juščenko primetio je da se ne oseća dobro, te da ima određene neurološke probleme. Samo nekoliko dana kasnije simptomi su se značajno pogoršali, a Juščenko je hitno prebačen u Beč, u kliniku Rudolfinerhaus, gde mu je prvo dijagnostifikovana upala pankreasa te bakterijska upala digestivnog trakta.

Dalje analize austrijskih lekara pokazale su i visok nivo hemijskih jedinjenja, koja nisu mogla biti odmah identifikovana. Uzorci su ponovo analizirani i lekari su samo došli do zaključka da je reč o nekoj vrsti trovanja. I sam Juščenko je tvrdio da je bio žrtva trovanja hemijskim oružjem nepoznatog porekla. Lice Juščenka je počelo da pokazuje simptome tzv. aknelformne promene, koje su prvi put bile dijagnostifikovane kod nemačkih radnika u hemijskoj industriji šezdesetih godina, tačnije – kod onih koji su u fabrikama proizvodili pesticide.

Lekare je ovo navelo da postave novu dijagnozu – “trovanje dioxinom”. Dioxin je zapravo samo jedna u grupi sličnih organskih jedinjenja (nazvanih “opštim dioksinima”). Svetska zdravstvena organizacija (WHO) smatra porodicu dioksina jednom od najzlokobnijih porodica zagađivača životne sredine. Većina ljudi danas je u nekom trenutku u svom životu došla u kontakt sa malom količinom neke od ovih hemikalija, budući da su i danas široko korišćene kao pesticidi i herbicidi. Dioksini su i tzv. PoP zagađivači (eng. Persistent organic Pollutant), jer se veoma teško razgrađuju u prirodi. Eksperimenti tokom godina su pokazali da i kod čoveka, kao i kod životinja, dioksini utiču na celi niz organa, pre svega organe digestivnog trakta, jetru, bubrege, kao i na nervni sistem. Budući da su “hemijski stabilni”, dioksini se u telu čoveka mogu taložiti u masnim tkivima, a njihov vek raspada na prostije hemijske supstance je od sedam do 11 godina. Zbog ovoga se oni u prirodi talože i u celom lancu ishrane te se mogu naći i u mesu ulovljenih životinja.

Dioksini se u pesticidima najviše koriste u obliku “2,3,7,8-tetrahlorodibenzo-para-dioxina”, u industriji poznatijeg kao TCDD. Ovakve supstance su toksične i u samom procesu proizvodnje te se od radnika zahteva korišćenje “HazMat” sredstava zaštite.

‘Čudo medicine’

Holandski lekari i toksikolozi, koji su 2005. ispitali nalaze Juščenka, došli su do zaključka da je kod njega koncentracija dioksina u krvi bila čak 6.000 odsto veća nego štetna doza po čoveka te da je čudo medicine da je on uopšte preživeo. Nemački i austrijski hemičari su, takođe, kasnije otkrili i da je dioksin ili TCDD nađen u krvi Juščenka bio 1.000 jedinica koncentrovaniji nego onaj koji se koristi za proizvodnju pesticida, što ukazuje da je ova doza bila posebno razvijena i pripremljena sa namerom vršenja atentata, a što dalje isključuje i mogućnost da se Juščenko našao izložen ovim hemikalijama slučajno, boravkom u prirodi.

Sam Juščenko svoje trovanje povezuje sa večerom koju je imao sa grupom privrednika u Kijevu nekoliko dana ranije, a do danas nije tačno utvrđeno ko je zapravo i upotrebio dioksin. Teorije idu od toga da je hemikalija bila naprskana na cveće u restoranu ili na same stolnjake. Ipak, samo je Juščenko dobio simptome trovanja, što je neke istraživače navelo na ideju da je otrovom zapravo bila isprskana unutrašnjost njegovog automobila.

Većina obaveštajnih stručnjaka na Zapadu veruje da trovanje Juščenka ima potpis Kremlja, te da je ovakav način vršenja atentata u skladu sa “načinom funkcioniranja ruske obaveštajne zajednice”.

Operacija ‘Ranch Hand’

Ipak, TCDD nije imao svoju premijeru u Kijevu početkom 21. veka. Zapravo, pre trovanja (kasnijeg) predsednika Ukrajine, dioksini su korišćeni na masovnom nivou, i to u režiji SAD-a. Tek nakon završetka Vijetnamskog rata, sedamdesetih godina su se u američkoj i svetskoj javnosti pojavili podaci o operaciji “Ranch Hand”, koja je trajala celu deceniju, od 1962. do 1971. godine. Cilj operacije je bio uništavanje poljoprivrede i zaliha hrane na teritoriji koju je kontrolisao Vietkong (komunističke snage pobunjenika u Južnom Vijetnamu).

Operacija se smatra i jednim od najvećih primera hemijskog ratovanja u modernoj istoriji, budući da je tokom njenog trajanja na Južni Vijetnam iz aviona bačeno između 70 i 80 hiljada kubnih metara dioksina, TCDD-a i sličnih hemikalija, a što je zahtevalo više od 2.300 borbenih letova.

Danas se procenjuje da su ovim hemikalijama bila pogođena područja površine između 18.000 i 20.000 kvadratnih kilometara džungle i šuma te oko 2.000 kvadratnih kilometara obradivih površina i već zasađenih useva. Zaprašivanja su vršena noću, kako bi se smanjila mogućnost obaranja aviona koji su morali da lete relativno nisko.

‘Misija trovanja’

Sami avioni su najvećim delom bili tipa “Fairchild C-123” i njegova unapređena verzija “C-123 Provider”. Oni su bili posebno modifikovani kako se hemikalije, usled razlike u pritisku, ne bi taložile u samoj letelici. Ipak, mnogi piloti su nakon nekoliko ovakvih misija trovanja primećivali promene na koži te probleme u nervnom sistemu i smanjene mogućnosti reagovanja.

Glavni cilj operacije “Ranch Hand” nije bilo direktno trovanje hrane i useva, već uništenje lista biljaka (eng. defoilage), što bi onemogućilo proizvodnju hrane i poljoprivredne useve za nekoliko godina. Iako su mnogi detalji ove operacije i danas državna tajna SAD-a, naučnici na osnovu analiza tla u Vijetnamu smatraju da je koncentracija dioksina bila između 40 i 50 puta veća nego ona koja se koristi u proizvodnji standardnih herbicida i pesticida.

Analizama su pronađeni i tragovi hemijskog jedinjenja “Phytar 560”, izuzetno otrovne hemikalije koja sadrži arsenik. Zanimljivo je i da su svi letovi unutar ove operacije imali naziv leta (eng. flight callsign) “Hades”, po starogrčkom mitološkom bogu smrti i podzemlja. Kao i tokom samog rata u Vijetnamu, ni za tok operacije “Ranch Hand” nije utvrđen tačan broj žrtava. Naučnici veruju da je direktno ili posredno (zbog različitih vrsta kancera i bolesti izazvanih trovanjem) bilo pogođeno najmanje 80.000 ljudi, a da je u decenijama nakon završetka rata od posledica zagađenja životne sredine i lanca ishrane posredno umrlo više od 400.000 ljudi.