Muslimanska zajednica povezuje Albaniju s kulturom cijelog svijeta

Albanija je do 1912. godine bila sastavni dio Osmanskog carstva, kada je, u vihoru balkanskih ratova, stekla nezavisnost. Početak 20. stoljeća za Albance je bio izuzetno buran i ispunjen prvo ustancima protiv Osmanlija, a kasnije podrškom halifatu u Prvom balkanskom ratu.

Albanci su specifičan zaseban balkanski narod, koji ima raznoliku vjersku orijentaciju – od katoličanstva, preko pravoslavlja, do islama. Tu je i zasebna grupacija Bektašija, koji su balkanski ogranak alevija. Na ovo šarenilo na kraju Drugog svjetskog rata uspostavlja se komunistički sistem, koji 1967. godine prelazi u jedinstveni apsolutistički ateistički režim. Nakon pada komunizma Albanija se susrela s procesom duhovne obnove, ali i novim izazovima.

Sprečavanje aneksije od strane Grčke i Srbije

Stota godišnjica Muslimanske zajednice Albanije se obilježava kroz brojne naučne i kulturne aktivnosti.

“Glavna motivacija Albanaca za nezavisnost bila je sprečavanje aneksije Grčke i Srbije područja koja su naseljavali. Mladoj državi podršku su dali Italija i Austro-Ugarska, u cilju sprečavanja jačanja utjecaja Srbije i Rusije. Velike sile su Albaniji nametnule njemačkog kršćanskog princa Wilhelma Wieda za vladara 1914. godine“, priča profesor Ramiz Zekaj, koji je rođen u Peći, a školovao se u Prištini i Medini.

“Kao reakcija na to, izbio je muslimanski ustanak, s ciljem vraćanja osmanske vlasti. Islam i muslimani u Albaniji između 1912. i 1923. godine, iako suočeni s grabežljivim ratovima susjeda i unutrašnjim sukobima, uspio je očuvati sunitsku tradiciju. Tek nakon odvajanja od Istanbula počinje sekularizacije albanskog društva.“

Zekaj je 1996. godine osnovao Albanski institut za islamsku misao i civilizaciju (AIITC) u Tirani, kojeg je vodio 22 godine. Preko ove institucije dao je veliki doprinos u institucionalnom razvoju islama.

Ukidanjem halifata albanski muslimani ostaju bez centralnog duhovnog vodstva, što je bio paralelni izazov s izgradnjom državnih institucija. Muslimani u Albaniji su se paralelno organizirali, a centar Bektašija je premješten iz Turske u Tiranu, kako bi se spasio od sekularizacije društva.

Narod čuvao vjeru i borio se protiv ateizacije

“Bektašije su postale nezavisne 1922. godine, a sunitska zajednica organizirala je svoj prvi kongres 1923. godine, na kojem su izabrali muftiju sa sjedištem u Tirani i Vrhovno šerijatsko vijeće. U to vrijeme u Albaniji se odvija snažna islamska aktivnost, a najvažniji iskorak je bio prijevod Kur'ana. U augustu 1929. godine održan je drugi kongres u Tirani. Tada je u Albaniji bilo 1.048 aktivnih džamija, u kojima je radilo 1.315 zaposlenih. Jedan broj albanske omladine usmjeren je na studiranje u inostranstvu, posebno u Egiptu”, dodaje Zekaj.

Bektašije u Korči su 1929. godine održali treći kongres, na kojem su proglasili svoju duhovnu nezavisnost i autonomiju, pod nazivom Islamska zajednica Albanije.

“U Albaniji tokom ovog perioda vjeronauka, iako je unaprijeđena, nije bila organizirana u potrebnom obimu. Srednje škole, odnosno medrese, bile su ograničene. Narod je ljubomorno čuvao vjeru, a jačao je otpor ateizaciji, odnosno komunističkim idejama”, pojašnjava Zekaj.

“Propaganda ateizma tokom ‘20-tih i ‘30-tih godina je, pored širenja boljševizma Komunističke partije, imala za cilj i napade na religiju. Albanska ulema, predvođena H. Vehbi Dibrom, shvatila je ovaj izazov i brzo su poduzeli mjere. Reformirane su medrese, odobreno učešće žena u društvenom životu, korištenje šešira, razvijena vjerska štampa… Ulogu islamske kulture shvatio je kao povezivanje Albanije sa Zapadom i Istokom, odnosno kulturom cijelog svijeta. Razumio je geografski položaj Albanije u Evropi i ulogu koju je morala odigrati.”

Zatvoreno 2.035 vjerskih objekata, 740 džamija

Na Petom kongresu Komunističke partije Albanije, održanom u novembru 1966. godine, borba protiv religije je opisana kao važan aspekt u razvoju klasne borbe.

“Frontalni rat protiv religije, a time i islamske kulture, odvijao se u nekoliko glavnih pravaca. Bio je usmjeren protiv kultnih objekata i materijalne osnove religije. Njegov cilj je bila likvidacija službene funkcije profesionalnog klera i njegova neutralizacija među masama”, ističe Zekaj.

“Druga orijentacija pokreta protiv vjere bila je posebna borba protiv dogma i obreda, protiv objekata vjerskih institucija i njihove materijalne baze. Na kraju ovog procesa Albanija je ostala bez religijskih spisa, duhovnih predmeta, a samo se pojedine džamije i crkve s arhitektonskom i historijskom vrijednošću ostale otvorene. U cijeloj zemlji zatvorene je ukupno 2.035 vjerskih objekata, od čega 740 džamija.”

Nakon pada komunizma i obnove demokratije, 1990. godine u Albaniju se vraća i vjerski život.

Obnavljanje duhovnih veza sa Sarajevom i Skopljem

“Datum 16. novembar 1990. godine je bio historijski trenutak kada su mladi stanovnici Skadra, nakon 25 godina, otvorili Olovnu džamiju, čime je započeo proces otvaranja starih i izgradnje novih džamija i drugih vjerskih objekata širom Albanije. Danas Zajednica muslimana Albanije (Komuniteti Musliman Shqiptar) svoju djelatnost ostvaruje na cijeloj teritoriji Republike Albanije kroz 33 muftijstva. Pod rukovodstvom ove institucije djeluju medrese u Tirani, Skadru, Draču i Elbasanu. S ciljem da privuče i obrazuje mlade ljude ne samo iz Albanije, već i iz zemalja regije i Evrope, osnovala je 2010. godine Univerzitet Beder“, zaključuje Zekaj.

Nakon pada komunizma albanski muslimani su obnovili veze sa susjednim državama, odnosno islamskim institucijama u Skoplju, Sarajevu i drugim gradovima. Osim u samoj Albaniji, islam se izučava na albanskom jeziku kroz medrese i fakultete u Sjevernoj Makedoniji, na Kosovu i u Crnoj Gori.

U Skoplju djeluje izdavačka kuća Logos A, koja ima najobimnije izdavaštvo islamske literature na albanskom jeziku. Također, u Tuzima kod Podgorice djeluje Centar za međukulturalno razumijevanje Horizont, koji također ima zapaženu izdavačku djelatnost i edukacije na albanskom jeziku.

Dr. Azmir Jusufi živi i djeluje u Prizrenu, a na Fakultetu islamskih nauka Univerziteta u Sarajevu je magistrirao i doktorirao. Kroz svoj rad i prevođenje približava islamsku kulturu dva naroda. Smatra da ako napravimo usporedbu historijskih procesa možemo zaključiti da su iz sličnih okolnosti prihvatili islam Bošnjaci i Albanci. To nije jedina sličnost između Bošnjaka i Albanaca. Prvi prijevod Kur'ana na albanski i tadašnji srpsko-hrvatski jezik je djelo pravoslavaca sa sličnim namjerama.

Snažna i utjecajna albanska dijaspora u Damasku

“Dok su kod drugih evropskih naroda Kur'an preveli kršćani, od kojih su većina bili orijentalisti, Ilo Mitko Qafezezi prijevodu Kur'ana je prišao kako bi ga ponudio svojoj braći po krvi koji su pripadali drugoj religiji – islamu. Za nas je važno da se načini paralela između Ljubibratićeva prijevoda Kur'ana i prijevoda Kur'ana Ile M. Qafezezija. Jer, podrobnije istražujući rad [Mihajla – Miće] Ljubibratića – Hercegovca, možemo shvatiti i namjeru I. M. Qafezezija u tom pravcu“, zaključuje Jusufi.

Na djelovanje islamskih institucija u Albaniji je izuzetno negativno utjecao pokušaj državnog udara u Turskoj, za kojeg turske vlasti optužuju pokret imama Fethullaha Gulena, koji je i dalje utjecajan u Albaniji. Također, nakon ustanka u Siriji veliki broj pojedinaca iz Albanije se uključio u ratne sukobe.

Albanska dijaspora u Damasku je tokom 20. stoljeća iznjedrila brojnu vrlo produktivnu i utjecajnu ulemu, koja je prepoznatljiva po patronimu Albani ili Arnaut.