Svemir, neka nova granica

Piše: Mario Pejović

Kako se čini, svakodnevno otkrivamo i izmišljamo nove načine za okončanje ljudske vrste. Na neke stvari utječemo direktno, na druge posredno. Prenapučenost, ratovi, nedostatak resursa, klimatske promjene, glad, nedostatak vode, zagađenost, epidemije… su problemi s kojim smo suočeni već danas. 

Zbog moguće apokaliptične sudbine, pojavljuju se hipoteze nekih naučnika  i autora iz domene naučne fantastike da opstanak ljudske vrste ovisi o odlasku sa Plave planete.

Samo je pitanje kako će taj odlazak izgledati.

Svemirska inteligencija

Jesmo li jedina inteligentna bića u svemiru ovisi o brojnim faktorima, navodi docentica Kovačević. Ona podsjeća da je bilo potrebno gotovo 1,7 milijardi godina da se na našoj planeti od jednoćelijskih organizama formiraju višećelijski, za koje smatramo da su osnovi prekursor za razvoj inteligencije na Zemlji.

Višećelijskim organizmima je trebalo još gotovo milijardu godina da evoluiraju do riba, zatim reptila i u konačnici do sisara. Od pojave prvih sisara je trebalo još stotinjak miliona godina da se razvije ljudska vrsta, što je sveukupno gledajući dug period u kojem svašta može da se desi.

Ranije se smatralo da je pojava inteligentnog života neizbježna posljedica evolucije, ali na evoluciju kompleksnih i inteligentnih formi života mogu da utiču mnogi lokalni faktori.

Tako su se u nauci pred kraj 20. stoljeća pojavile ideje poput Antropičkog principa, po kojima je evolucija slučajan proces, gdje je inteligencija samo jedan od ogromnog broja mogućih ishoda.

“Mi čak ne znamo da li inteligencija ima osobinu da preživi duge vremenske periode. Naime, svesni smo da su tokom ljudske istorije nestale mnoge stare civilizacije i narodi. Bakterije, kao i drugi primitivni organizmi bi preživili svaku našu akciju kojom bi uništili život na našoj planeti”. 

S druge strane, nastanak inteligentnog života na planeti može biti spriječen svemirskim bombardiranjem, to jest udarom asteroida ili komete u planetu. Docentica Kovačević navodi da je jedan takav bolid prije gotovo 70 miliona godina izbrisao dinosauruse sa naše planete.

Za druge planete u našoj galaksiji ne znamo da li bi bile u okruženju sa tako malom stopom sudara kao za Zemlju (jer od uništenja dinosaurusa do danas nije bilo tako katastrofalnog udara) koja bi omogućila razvoj inteligencije, dodaje ona.

“Po nekim naučnicima, ukoliko genetski inženjering na ljudima bude dozvoljen, moguće je da će nastati samodizajnirajuća vrsta ljudskih jedinki. Ukoliko ova rasa uspe da redizajnira sebe tako da eliminiše rizik od samouništenja, koji je izuzetno visok danas u ljudskoj vrsti, oni će moći da kolonizuju druge zvezdane sisteme”, kaže Anđelka Kovačević, docentica Katedre za astronomiju Matematičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Druga mišljenja, dodaje, ukazuju da bi putovanje kroz svemir bilo teško za životne forme zasnovane na hemiji, kao što je naša zasnovana na DNK, jer je prirodni životni vijek kratak u poređenju sa vremenom putovanja, primjerice do centra naše galaksije.

“Što znači da bi bilo praktičnije poslati mašine do drugih planetskih sistema i koje bi na drugim planetama mogle da proizvedu druge mašine – mehanički život koji bi takođe bio samodizajnirajući”.

Nove mogućnosti

Ipak, s razvojem informacionih i prirodnih nauka, kao i tehnologije, otvaraju se i nove mogućnosti za svemirska putovanja, prije svega kroz naš planetarni sistem, kaže Kovačević.

Kako je ljudski vijek ograničavajući faktor, postoje oni koji kao mogućnost predlažu i građenje džinovskih svemirskih brodova-gradova, na kojim bi se generacije rađale i umirale dok svojevrsna Nojeva arka ne stigne na svoje odredište u udaljenim galaksijama.

Astronom Muhamed Muminović, predsjednik Astronomskog društva Orion iz Sarajeva, kaže da  je svemir prepun asteroida, tih gruda metala, stijena i prašine, često prekrivenih ledom, koji su svemirski ostaci nastali tokom formiranja sunčevih sistema prije više milijardi godina.

Postoje stotine hiljada ovih tijela, u rasponu veličine od nekoliko metara do nekoliko kilometara, gdje su mali asteroidi mnogobrojniji u odnosu na one velike, ali čak i oni asteroidi “mali” poput kuće mogu sadržavati izuzetno vrijedne minerale i druge korisne materijale.

Osim rijetkih materijala i uobičajenih metala kao što su željezo, nikal, kobalt…, asteroidi često sadrže velike količine leda, odnosno vode, koja je izuzetno bitna za potencijalno osvajanje svemira.

Muminović pojašnjava da osim što se “svemirska voda” može koristiti za piće, ona se može rastaviti na sastavne dijelove vodik i kisik te da tako postane raketno gorivo, što otvara nove mogućnosti za istraživanje svemira.

Životne forme

U slučaju da se otisnemo u duboki svemir, postavlja se pitanje kakve oblike života možemo pronaći. Iako je život na Zemlji zasnovan na ugljiku, on se na drugim planetima može razlikovati.

“Naučnici ne isključuju mogućnost da na drugim planetama pod drugačijim uslovima može biti uspostavljen različit skup kompleksnih interakcija koji zahtevaju različite molekularne komponente, rastvarače, energetske izvore, pritiske i hemijske sastave, a koji su sasvim drugačiji od onih na Zemlji”, pojašnjava Kovačević.

Naš vlastiti planet je dokaz da svemir krije mnoga iznenađenja.

“Dugo se smatralo da je kiseonik jedna od najvažnijih karika za nastanak kompleksnih formi života na Zemlji. Znali smo da bez kiseonika mogu opstati samo virusi, određene bakterije i arheje. Međutim, 2010. godine biolozi su u sedimentima dna Mediteranskog basena  L'Atalante našli novu vrstu višećelinskih organizama (veličine oko 50 mikrometara) koji provode ceo svoj zivot bez kiseonika”.

Docentica Kovačević pojašnjava da postoji mogućnost potpunog iznenađenja otkrivanjem neočekivanih biohemija.

Asteroidi također sadržavaju i velike količine organskog ugljika, fosfora i drugih ključnih elemenata potrebnih za gnojivo biljaka koje bi Zemljani potencijalno uzgajali u svemiru, što otvara mogućnost za kolonizaciju Sunčevog sistema, ali i puta dalje.

Biljke u svemiru

Akademik Taib Šarić, s Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine i stručnjak za agronomiju, navodi da biljke za uzgoj kao i za spontani rast moraju imati iste uvjete i na Zemlji i u svemiru, a to su zrak (ugljen dioksid – CO2 i kisik) te biljna hranjiva, uz osiguravanja određene toplote nužne za njihov rast.

Astronauti Međunarodne svemirske stanice već danas uzgajaju biljke na ISS-u, što su javno demonstrirali jedući “svemirsku salatu”.

Kako je u svemirskim letovima težina ograničavajući faktor, biljke se mogu uzgajati i bez zemlje, navodi akademik Šarić, odnosno u vodenom rastvoru biljnih hranjiva, u takozvanim hidroponima.

Osim što predstavlja hranu, svemirska flora ima i druge prednosti.

“U kosmičkim brodovima ili stanicama biljke su korisne jer troše ugljen dioksid koji ljudi izdišu, a proizvode kisik koji ljudi troše”, ističe Šarić.

Docentica Kovačević podsjeća da najveći problem u domenu svemirskih letova leži u tome da li uopće koristiti ljudske posade za takva putovanja.

Alternativa napuštanju našeg Sunčevog sistema jeste kolonizacija nebeskih tijela u našem sistemu.

“Oni koji su za, naglašavaju potrebu izgradnje baze na Mesecu ili slanja ljudi na Mars. Oni koji su protiv smatraju da su robotske misije mnogo isplativije i u naučnom i ekonomskom smislu, jer mašine se mogu mnogo više eksploatisati”.

Utjecaj kriza

Kovačević napominje da su svjetska i ekonomska kriza znatno utjecali na ljudsko širenje u beskraj svemira.

Tokom 44 godine od posljednje Apollo misije ljudi nisu letjeli dalje od niske orbite oko Zemlje, podsjeća docentica Kovačević.

Korisne biljke

Akademik Taib Šarić je prije više od 30 godina u sarajevskim medijima posao o iskustvima sovjetskih kosmonauta sa biljkama u svemirskim brodovima. Oni su u svemir nosili razne biljke, među njima i ljekovite i aromatske.

“Medicinska ispitivanja astronauta prije i poslije leta pokazala su da su ljekovite i aromatske biljke, koje emituju u vazduh eterična ulja (mirise), pozitivno djelovale na zdravlje kosmonauta, poboljšavajući im krvni pritisak, puls, koncentraciju i ostala ispitivana svojstva. To je vrlo važno otkriće za buduća putovanja i na druga nebeska tijela”, ocjenjuje akademik Šarić.

“Zvanično odobreni programi vlada za let dalje od Meseca ne postoje, ali nema ni tehnoloških mogućnosti. SAD je usvojila 2009. godine fleksibilnu putanju plana slanja ljudske posade ‘dalje od Meseca’, najpre na asteroid do 2025. godine, a potom i u orbitu oko Marsa do sredine 2030-tih godina, kao i spuštanja na Marsa tokom ranih 2040-tih”.

Beogradska naučnica navodi da je grupa američkih stručnjaka 2013. godine zaključila da je moguće slanje ljudske posade na Mars, ali pod uvjetom povećanja budžeta za svemirske programe, uspostavljanje međunarodne kooperacije naučne zajednice te podrške privatnih industrijskih kompanija.

“Njihov plan se delimično zasniva na dostupnosti NASA-inog raketnog sistema Space Launch System i na modelu kapsule za istraživanje svemira koja se zove Orion. I Space Launch System i Orion su razvojnoj fazi”.

Ako se zaista jednog dana naprave baze na svemirskim tijelima, biljke će ponovno igrati veliku ulogu. U slučaju da im se osiguraju nužni uvjeti, one bi se mogle uzgajati u svemirskim staklenim baštama.

Akademik Šarić ističe da biljke proizvode mnogo više kisika nego što ga troše, tako bi kisikom mogle da snabdijevaju određeni broj ljudi.

“Biljke jedine proizvode kisik, a ljudi, životinje, mikrobi, vatra, automobili, razgradnja organske materije…  ga troše”.

Razlika u udaljenosti od Sunca pojedinih planeta ne bi trebalo da bude prepreka zbog eventualno male razlike u svjetlosnom spektru, dodao je Šarić.

Teraformiranje planeta

Osim života u skučenim svemirskim bazama, ljudi bi na nebeskim tijelima mogli jednog dana živjeti na otvorenim prostorima zahvaljujući procesu teraformiranja.

Historija Zemlje

Prvi dokazi o mikroskopskom životu na Zemlji datiraju od prije gotovo 3,8 milijarde godina, što je samo 700 miliona godina poslije formiranja naše planete, kaže docentica Anđelka Kovačević.

To znači da život može nastati veoma brzo poslije formiranja planete terestrijalnog tipa. Međutim, za  razvoj višećelijskih organizama na našoj planeti bilo je potrebno narednih 1,7 milijarde godina.

Šta je bio uzrok ovakvom  kvalitativnom skoku još je misterija, kaže naučnica sa Katedre za astronomiju Matematičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Teraformiranje je hipotetički inženjerski proces na planeti, mjesecu ili drugom tijelu kojim bi se modificirala atmosfera, temperatura, topografija ili ekologija tako da bude što sličnija uvjetima kao na Zemlji u cilju da se mogu nastaniti na tom svetu zemaljske životne forme, pojašnjava docentica Kovačević.

Taj koncept se razvio i iz naučne fantastike i aktuelne nauke, dodaje ona.

“Po nekim naučnicima, teraformiranje Marsa, koji je po mnogo čemu veoma sličan našoj planeti, bi mogao u početnoj fazi trajati nekoliko dekada, pa čak i vekova. Teraformirnje celog Marsa bi moglo trajati i nekoliko milenijuma”.

Navodi i da postoji dosta prijedloga za teraformiranje te planete kao što je korištenje velikih orbitalnih ogledala, koji bi reflektirali Sunčevu svjetlost i zagrijavali površinu Marsa; pravljenje fabrika koje bi proizvodile plinove odgovorne za efekt staklene bašte, čijom produkcijom bi se zadržalo Sunčevo zračenje na Marsovoj površini; a predlaže se i “dovlačenje” i bombardiranje ove planete asteroidima bogatim amonijakom kako bi se podigao nivo plinova odgovornih za efekt staklene bašte.

“Ako pogledamo prvu ideju sa ogledalima, ona bi koncentrisala snopove svetlosti ka polarnim kapama Marsa, topeći led, oslobađajući pritom iz njega ugljen dioksid. Povećanjem temperature zbog prisustva u atmosferi CO2, došlo bi do povećanja i drugih gasova potrebnih za stvaranje efekta staklene bašte, kao hlorofluorougljenika”.

Osim Marsa, razmatrana je mogućnost teraformiranja i drugih tijela, kao na primjer Venere, Evrope (Jupiterovog mjeseca), Titana (Saturnovog mjeseca)…

“Evropa i Titan su previše daleko od Sunca da bi bila upotrebljena tehnologija poput ogledala, dok je Venera preblizu i na njoj je srednja vrednost temperature oko 500C”.

Izvor: Al Jazeera