Paralelne institucije sandžačkih Bošnjaka

Piše: Almir Mehonić

Devedesete su donijele u Sandžaku, kao i u drugim krajevima bivše Jugoslavije, formiranje nacionalnih pokreta i institucija.

Počelo je to sa Strankom demokratske akcije Sandžaka, uz čiju je pomoć formirano Muslimansko nacionalno vijeće Sandžaka (MNVS), koje je nakon vraćanja tradicionalnog nacionalnog imena preinačeno u Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka (BNVS).

BNVS je bila jedna vrsta krovne nacionalne institucije u koju su ulazile sve političke stranke, organizacije i udruženja sandžačkih Bošnjaka. To su bile kratkotrajne godine jedinstva među sandžačkim Bošnjacima. Sve ostale su bile godine paralelizma i nepriznavanja među sobom. 

Izvor svih podjela bila je politička polarizacija, koja, čini se, nigdje nije tako izražena kao u Sandžaku. Politička podjela na relaciji Ugljanin – Ljajić trajala je godinama. Ona je dobila na intenzitetu kada se ovom drugom pridružio i muftija Zukorlić, dok je svoju kulminaciju doživjela kada je Ugljanin sa grupom imama i uz svesrdnu pomoć, tada Koštuničinog režima, formirao paralelnu Islamsku zajednicu.

Politički korijeni

Sandžačke podjele su uvijek išle po receptu negiranja svega što dolazi sa druge strane. Tako je BNV prvo postalo Suljovo BNV, a sve odluke i akcije su negirane od suparničke strane, pa i u onim slučajevima kada su bile dobre po narod i Sandžak. Najbolji primjer za to je nacionalna zastava sandžačkih Bošnjaka, nacionalni blagdani i nagrade. Dugo je godina trebalo da oni postanu općeprihvaćeni od svih relevantnih subjekata u Sandžaku.

Dakle, počelo je to sa strankama, kulturnim udruženjima, humanitarnim organizacijama, a završilo se sa Islamskom zajednicom. Danas su u Sandžaku svi navikli na to, iako već predugo traje, preko 20 godina – dvojnost sandžačkih institucija, sjeme koje nigdje tako ne uspijeva kao u Sandžaku.

Izgleda da je država, poučena iskustvom sa Kosova , prije nego li je palo na pamet Sandžaklijama da prave paralelne državne institucije, napravila( ili ih podstakla) paralelne nacionalne i regionalne institucije po principu „igranke u svojoj avliji“.

Dualizam u Sandžaku opstaje godinama, na političkom, kulturno-nacionalnom i vjerskom nivou. Beogradske vlasti na taj način kontrolišu dešavanja u Sandžaku. 

Prva ozbiljna paralelna institucija koja je formirana sa očiglednom podrškom Beograda bio je državni Univerzitet u Novom Pazaru. Osnovan je kao protivteža Internacionalnom univerzitetu, kojeg je osnovao muftija Zukorlić uz pomoć Vlade Zorana Đinđića.

Iako je nekada bilo nezamislivo da Sandžak ima univerzitet, a obećanja u tom smjeru su tumačena kao neozbiljna, čim je nastao prvi, nikao je pored njega drugi – i to državni – univerzitet. I danas opstaju i jedan i drugi. Istina, Internacionalni univerzitet ima velike poteškoće sa dobijanjem akreditacije, koja je u Srbiji prestala da bude stručno pitanje, a postala pitanje političke podobnosti.

I Bošnjačko nacionalno vijeće, organ manjinske samouprave, kako ga definiše Ustav Srbije, ima dva sjedišta, dva pečata, dva organa, predsjednika. Jedno je odano Ugljaninu, drugo odano efendiji Zukorliću.  Iako je zakonom usko regulisana problematika nacionalnih savjeta i njihov izbor, ova dvojnost opstaje već nekoliko godina.

Čini se da svima pomalo paše takva situacija. Država toleriše ovakvo stanje, valjda zato što joj odgovara trvenje unutar jedne nacionalne zajednice. Na gubitku su građani, jer paralizom djelovanja ove institucije onemogućena je implementacija nacionalnih prava, prava na obrazovanje i informisanje na maternjem jeziku,  očuvanja i prezentacije kulturne baštine, zaštite spomenika …

Otvorena mnoga zatrpana pitanja

Vrhunac se ipak desio osnivanjem paralelne Islamske zajednice. Učinjeno je to na prekočac. Razlika od BNV-a je bila samo u tome što je novoosnovana paralelna institucija bila sa potpuno drugačijim organizacionim konceptom od dotadašnje.

Pošto je na čelu Islamske zajednice u Srbiji (koja je sastavni dio Islamske zajednice BiH) bio muftija, u novoosnovanoj IZ Srbije (koja je bila zasebna organizacija sa centrom u Beogradu) novoutemeljena je funkcija reisu-l-uleme. Ovo je dovelo do toga da su u sandžačkim mahalama i varošima džamije koje su vijekovima bile tu, jedna pored druge, pripadale jednoj, odnosno drugoj Islamskoj zajednici.

Ovaj paralelizam natjeraće muftiju Zukorlića da uđe u politički teren i zaigra utakmicu gdje su sudije, publika, i igrači bili na jednoj, a on sam na drugoj strani. S toga ne treba ni čuditi rezultat te utakmice. Kriza u Islamskoj zajednici generator je skoro svih ostalih kriza ovdje. Bošnjaci, pa ni sam muftija Zukorlić nisu shvatili da se svoj prag brani mnogo dalje od njega.

Godinama se u ovom području krše osnovna ljudska i građamska prava, odavno je ovdje prisutna diskriminacija u svim sferama života, ali trebalo je da se desi podjela u Islamskoj zajednici pa da se o tome progovori, da se otvore teme proporcijonalne nacionalne zaposlenosti u državnim organima i ustanovama, diskriminacije u obrazovnom sistemu,  ekonomskoj politici, autonomiji Sandžaka …

Dualizam u Sandžaku opstaje godinama, na političkom, kulturno-nacionalnom i vjerskom nivou. Beogradske vlasti na taj način kontrolišu dešavanja u Sandžaku. Nije se do sada desilo da Beograd nema nekog svog aduta među sandžačkim Bošnjačima.  I nema sandžačke opcije i lidera koji nije u nekom vremenu šurovao sa vlastima i bio njihov igrač.

Očito je da će takva situacija potrajati, sve dok se ne dogode promjene unutar sandžačkog javnog prostora. Jer tolika količina neodgovornosti malo je gdje prisutna kao ovdje. Ne postoji nijedno pitanje koje je moglo okupiti sandžačke lidere za jedan stol. Ali pritom, nijednom od tih lidera nije smetalo da se sastaje, ugošćava, grli, sa svakim beogradskim šefom, potjeraj od Nikolića, preko Tadića, Dačića do Koštunice i Velimira Ilića.

Sandžački liderčići opstaju po principu odvojenih torova, gdje svaki čobanin ima svoje stado. Što su Sandžaklije siromašnije i što ih je manje, to je više političkih partija koje ih navodno zastupaju. Podijeljeni između dvije države, polarizovani vjerski, politički zavađeni, nacionalno mahmurni ulaze u turbulentna vremena sa nedoraslom elitom.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražvaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera