Jednostavni vodič kroz sukob Palestinaca i Izraela

Izraelsko-palestinski sukob odnio je desetke hiljada života i raselio mnoge milione ljudi, a korijene ima u činu kolonijalista koji se desio prije više od stoljeća.

Izrael je proglasio rat protiv Pojasa Gaze nakon napada bez presedana koji je izvršila palestinska grupa Hamas u subotu. Sada su oči svijeta ponovo oštro fokusirane šta će uslijediti na ovom području.

Borci Hamasa ubili su više od 800 Izraelaca u napadima na više gradova južnog Izraela. U znak odmazde, Izrael je pokrenuo kampanju bombardiranja Pojasa Gaze u kojoj je ubijeno više od 680 Palestinaca. Mobilizirao je trupe duž izraelske granice sa Gazom u očitoj pripremi za kopneni napad. Od ponedjeljka je naredio “totalnu blokadu” Pojasa Gaze, obustavivši dotok hrane, goriva i drugih neophodnih potrepština već opkoljenoj enklavi, što bi se po međunarodnom zakonu tretiralo kao ratni zločin.

No, ono što se dešava i šta će se dešavati u narednim danima i sedmicama ima svoje korijene u historiji.

Desetljećima zapadni mediji, akademici, vojni stručnjaci i svjetski čelnici opisuju izraelsko-palestinski sukob kao nerješiv, kompliciran i zapeo u mrtvu tačku.

U nastavku donosimo objašnjenje jednog od najdugovječnijeg sukoba na svijetu:

Šta je Balfourova deklaracija?

• Prije više od 100 godina, tačnije 2. novembra 1917. godine tadašnji ministar vanjskih poslova Velike Britanije Arthur Balfour napisao je pismo Lionelu Walteru Rothschildu koji je bio čelnik zajednice britanskih Jevreja.
• Pismo je bilo kratko, tek 67 riječi, ali njegov sadržaj je imao seizmički efekat na Palestinu koji se i danas osjeća.
• Posvetio je britansku Vladu “uspostavi u Palestini nacionalnog doma za jevrejski narod” i djelovanju na “postizanju ovog cilja”. Pismo je poznato kao Balfourova deklaracija.
• U biti, europska sila je obećala cionističkom pokretu državu na mjestu gdje više od 90 posto stanovništva čini domicilni palestinski Arapi.
• Britanski Mandat je stvoren 1923. i trajao je do 1948. godine. Tokom tog perioda su Britanci vršili masovno jevrejsko doseljavanje – mnogi od novih stanovnika su bježali od nacizma u Europi – i suočavali su se sa protestima i štrajkovima. Palestinci su bili uzbunjeni zbog promjene demografije njihove države i britanske otmice njihove zemlje koju su davali jevrejskim naseljenicima.

Šta se desilo 1930-ih?

• Eskaliranje tenzija je vremenom dovelo do Arapskog revolta, koji je trajao od 1936. do 1939. godine.
• Aprila 1936, novoformirani Arapski nacionalni komitet pozvao je Palestince da stupe u opći štrajk, ne plaćaju poreze i bojkotiraju jevrejske proizvode u znak protesta protiv britanskog kolonijalizma i rastuće jevrejske imigracije.
• Šestomjesečni štrajk je naišao na brutalni odgovor Britanaca koji su pokrenuli kampanju masovnog hapšenja i vršili kazneno rušenje domova, praksu koju dan-danas protiv Palestinaca provodi Izrael.
• Druga faza revolta počela je krajem 1937. i predvodio ju je pokret otpora palestinskih seljaka koji je napadao britanske snage i kolonijalizam.
• Do druge polovine 1939. su Britanci doveli 30.000 vojnika u Palestinu. Sela su bombardirana iz zraka, nametan je policijski čas, rušeni domovi, a često su bilježeni administrativni pritvori i masovna ubistva.
• Britanci su u tandemu sarađivali sa zajednicom jevrejskih naseljenika i formirali oružane grupe, kao i “protivpobunjeničku silu” jevrejskih boraca koju su predvodili Britanci, a zvali su se Specijalni noćni odredi.
• Unutar Yishuva, zajedničke naseljeničke zajednice formirane prije države, oružje je uvoženo u tajnosti i tvornice naoružanja su uspostavljene kako bi se širio Haganah, jevrejska paravojska koja je kasnije postala srž izraelske vojske.
• Tokom ove tri godine revolta, ubijeno je 5.000 Palestinaca, 15.000 do 20.000 je ranjeno, dok je 5.600 zatvoreno.
• 

Šta je UN-ov plan podjele

• Do 1947. se broj jevrejskih stanovnika Palestine povećao na 33 posto, ali su bili vlasnici samo šest posto zemlje.
• Ujedinjene nacije su usvojile Rezoluciju 181 kojom se pozivalo na podjelu Palestine na arapsku i jevrejsku državu.
• Palestinci su odbili plan jer je dodjeljivao 56 posto Palestine jevrejskoj državi, uključujući većinu plodne priobalne regije.
• Tada su Palestinci bili vlasnici 94 posto historijske Palestine i bili 67 posto njenog stanovništva.

Nakba iz 1948, etničko čišćenje Palestine

• Čak i prije isteka Britanskog Mandata 14. maja 1948. godine, cionističke paravojske već su pripremale vojnu operaciju za uništavanje palestinskih gradova i sela kako bi se širile granice cionističke države koja treba biti rođena.
• Aprila 1948, više od 100 palestinskih muškaraca, žena i djece je ubijeno u selu Deir Yassin nedaleko od Jerusalema.
• To je postavilo urnek za ostatak operacije i od 1947. do 1949. je više od 500 palestinskih sela i gradova bilo uništeno i taj period Palestinci nazivaju Nakbom, što je arapska riječ za “katastrofu”.
• Procjenjuje se kako je ubijeno 15.000 Palestinaca, te kako je počinjen veliki broj masakara.
• Cionistički pokret osvojio je 78 posto historijske Palestine. Preostalih 22 posto je podijeljeno na teritorije koje su danas okupirana Zapadna obala i opkoljeni Pojas Gaze.
• Procjenjuje se kako je 750.000 protjerano iz njegovih domova.
• Danas, njihovih šest miliona potomaka žive kao izbjeglice u 58 izbjegličkih kampova širom Palestine i susjednih država Libana, Sirije, Jordana i Egipta.
• Izrael je 15. maja 1948. objavio svoje formiranje.
• Narednog dana je izbio prvi Arapsko-izraelski rat i borbe su okončane u januaru 1949. potpisom mira između Izraela i Egipta, Libana, Jordana i Sirije.
• Decembra 1948. je Generalna skupština UN-a usvojila Rezoluciju 194 kojom se poziva na pravo povratka palestinskih izbjeglica.
• 

Godine nakon Nakbe

• Najmanje 150.000 Palestinaca ostalo je u novoformiranoj državi Izrael i živjelo pod strogo kontroliranom vojnom okupacijom blizu 20 godina prije nego što su konačno dobili izraelsko državljanstvo.
• Egipat je preuzeo Pojas Gaze, dok je 1950. Jordan započeo administrativnu upravu nad Zapadnom obalom.
• Palestinska oslobodilačka organizacija (PLO) je formirana 1964, a godinu kasnije je nastala i politička stranka Fatah.

Naksa ili Šestodnevni rat i naselja

• Izrael je 5. juna 1967. okupirao ostatak historijske Palestine, uključujući Pojas Gaze, Zapadnu obalu, Istočni Jerusalem, sirijsku Golansku visoravan i egipatski Sinajski poluotok tokom Šestodnevnog rata protiv koalicije arapskih vojski.
• Nekim Palestincima je ovo donijelo drugu prinudnu selidbu, odnosno Naksu (arapska riječ za nazadak).
• Decembra 1967. je nastao marksističko-lenjinistički Narodni front za oslobođenje Palestine (PFLP). Tokom naredne decenije je serija napada i otmica aviona, djela ljevičarskih grupa, privukla pažnju svijeta na patnje Palestinaca.
• Izgradnja naselja počinje na okupiranim Zapadnoj obali i Pojasu Gaze. Sistem od dvije klase je stvoren kojim se jevrejskim naseljenicima daju sva prava i privilegije izraelskih državljana dok su Palestinci morali živjeti pod vojnom okupacijom koja ih je diskriminirala i branila im svaki oblik političkog i građanskog djelovanja.

Prva Intifada 1987-1993

• Prva Intifada izbila je u Pojasu Gaze decembra 1987. nakon što su četiri Palestinca ubijena kada je izraelski kamion udario u dva kombija sa palestinskim radnicima.
• Protesti su se brzo raširili Zapadnom obalom, a mladi Palestinci su kamenjem gađali izraelske tenkove i vojnike.
• To je dovelo i do formiranja pokreta Hamas, svojevrsne ispostave Muslimanske braće koja je povela oružani otpor izraelskoj okupaciji.
• Žestoki odgovor izraelskog odgovora najbole se prikazuje u politici “Polomite im Kosti” koju je vodio tadašnji ministar odbrane Yitzak Rabin. Sadržavala je masovna ubistva, zatvaranje univerziteta, deportacije aktivista i uništavanje domova.
• Intifadu su uglavnom provodili mladi ljudi i njome je upravljalo Ujedinjeno nacionalno vodstvo Ustanka, koalicija palestinskih političkih frakcija posvećenih okončanju izraelske okupacije i uspostave palestinske nezavisnosti.
• Arapska liga je 1988. priznala PLO kao jedinog predstavnika palestinskog naroda.
• Intifadu karakteriziraju narodne mobilizacije, masovni protesti, građanski neposluh, dobro organizirani štrajkovi.
• Prema izraelskoj organizaciji za ljudska prava B'Tselem, 1.070 Palestinaca su ubile izraelske snage tokom Intifade, uključujući 237 djece. Više od 175.000 Palestinaca je uhapšeno.
• Intifada je također nagnala međunarodnu zajednicu da traga za rješenjem sukoba.

Godine Osla i Palestinska samouprava

• Intifada je završena potpisivanjem Sporazuma iz Osla 1993. i stvaranjem Palestinske samouprave (PA), privremene Vlade kojoj je odobrena ograničena samouprava u džepovima okupiranih Zapadne obae i Pojasa Gaze.
• PLO je priznao Izrael na osnovu dvodržavnog rješenja i efektivno potpisao dogovore kojima se daje Izraelu kontrola nad 60 posto Zapadne obale i većina zemlje i vode na teritoriji.
• PA je trebala trasirati put ka prvoj izabranoj palestinskoj vladi koja je trebala upravljati nezavisnom državom u Zapadnoj obali i Pojasu Gaze sa glavnim gradom Istočnim Jerusalemom, ali to se nikada nije desilo.
• Kritičari smatraju PA korumpiranim podizvođačem izraelske okupacije koji sarađuje blisko sa izraelskom vojskom u gušenju kritičara i političkih aktivista protiv Izraela.
• Izrael je 1995. podigao ogradu pod električnim naponom i betonski zid oko Pojasa Gaze i prekinuo vezu palestinskih teritorija.

Druga Intifada

• Druga Intifada je počela 28. septembra 2000. kada je lider opozicionog Likuda Ariel Sharon napravio provokativnu posjetu kompleksu džamije Al-Aksa sa hiljadama pripadnika snaga sigurnosti razmještenih u i oko Staog grada Jerusalema.
• Sukobi između palestinskih demonstranata i izraelskih snaga odnijeli su živote pet Palestinaca, dok ih je 200 povrijeđeno tokom dva dana.
• Incident je doveo do raširenog oružanog ustanka. Tokom Intifade, Izrael je nanio ogromnu štetu palestinskoj ekonomiji i infrastrukturi.
• Izrael je ponovo okupirao područja pod upravom PA i počeo izradnju separacijskog zida koji je, zajedno sa bjesomučnom izgradnjom naselja, uništio palestinska sredstva za život i zajednice.
• Naselja su nelegalna prema međunarodnom zakonu, no tokom godina su stotine hiljada jevrejskih naseljenika naselile kolonije izgrađene na otetoj palestinskoj zemlju. Prostor za Palestince se smanjuje jer putevi i infrastruktura koje smiju koristiti samo naseljenici presjecaju Zapadnu obalu, pretvarajući palestinske gradove u bantustane, izolirane enkave crnih Južnoafrikanaca koje je bivši režim aparthejda stvorio u JAR-u.
• Kada su Sporazumi iz Osla potpisani, nešto više od 110.000 jevrejskih naseljenika je živjelo u Zapadnoj obali i Istočnom Jerusalemu. Danas je ta cifra bliža 700.000 koji žive na više od 100.000 hektara zemlje otete od Palestinaca.

Palestinska podjela i blokada Gaze

• Lider PLO-a Yasser Arafat je preminuo 2004. godine, godinu dana kasnije je okončana druga Intifada, izraelska naselja u Pojasu Gaze su rastavljena i izraelski vojnici i 9.000 naseljenika su napustili enklavu.
• Godinu dana kasnije, Palestinci su prvi put glasali na općim izborima.
• Hamas je osvojio većinu. No, dolazi do građanskog rata Fataha i Hamasa koji je trajao mjesecima i koji je odnio stotine palestinskih života.
• Hamas je protjerao Fatah iz Pojasa Gaze, dok je Fatah – glavna stranka Palestinske samouprave – preuzeo kontrolu nad dijelovima Zapadne obale.
• Juna 2007. je Izrael nametnuo kopnenu, zračnu i pomorsku blokadu Pojasa Gaze, optuživši Hamas za terorizam.

Ratovi u Pojasu Gaze

• Izrael je vodio četiri vojna pohoda na Gazu: 2008., 2012., 2014. i 2021. godine. Ubijeno je na hiljade Palestinaca, među njima mnogo djece, a uništeno je na desetke hiljada domova, škola i zgrada administracije.
• Obnova je bila skoro pa nemoguća jer opsada sprečava da do Gaze dolazi građevinski materijal poput čelika i cementa.
• Tokom napada 2008. korišteno je međunarodno zabranjeno oružje poput fosfornog plina.
• Tokom 2014. je za 50 dana Izrael ubio više od 2.100 Palestinaca, uključujući 1.462 civila od čega blizu 500 djece.
• Za vrijeme tog napada, odnosno Operacije Zaštitni rub kako je nazivaju Izraelci, blizu 11.000 Palestinaca je ranjeno, 20.000 domova uništeno i pola miliona ljudi raseljeno.