Kina gleda put svemira

Kineski svemirski projekti, poput Chang'E-4 i Tiangong, pokazali su Evropi i SAD da najmnogoljudnija zemlja sveta može samostalno, sopstvenim naučnim i tehnološkim razvojem, da dostigne najveći domet ljudske civilizacije – istraživanje svemira.

‘Vatrena strela’ je bilo ime prvih raketa, razvijenih u Kini između 960. i 1010. godine nove ere, prvobitno konstruisane od strane tadašnjeg naučnika Feng Zhisenga.

Par decenija kasnije, general Tang Fu će unaprediti ovo oružje, što će omogućiti da Kina zauzme gotovo sve poznate teritorije u jugoistočnoj Aziji, prethodno pod vlašću Mongola.

Carska dinastija Song je neprekidno vladala Kinom gotovo 80 godina, ponajviše zahvaljujući ‘vatrenoj streli’. Iako su ličile na današnje rakete, ove ‘strele’ su bile teške i kratkog dometa.

Dva veka kasnije, 1232. godine, pronalazak baruta u obliku praha, unapredio je razvoj prvih raketa. Istoričari opisuju ova oružja kao ‘metalne cevi, koje su na obe svoje strane duvale vatru’. Ove rakete, naravno, nisu imale eksploziv, već bi najčešće zapalile protivnike i njihove konje na bojnom polju.

Za vreme naredne carske dinastije Jin, počinju da se koriste ‘Xian-zo’, neka vrsta prvih projektila. Napravljeni slično zemljanim posudama, te ispunjeni barutom i malim metalnim komadima, oni bi “ubili sve u krugu od 500 metara, a čuli su se na udaljenosti od pet liga (dvadeset kilometara)”. Postoje i zapisi da je tadašnja Song mornarica imala čitav arsenal ovakvih raketa i projektila, raznih dužina i veličina.

U četrnaestom veku, vojni priručnik ‘Huolongjing’ je opisivao ‘serijsku’ proizvodnju raketa, projektila, te neku vrstu velikih bombi. Prvi put je opisano i korišćenje ‘Long Chu Shui’, rakete iz više delova, koja je mogla da se koristi i na vodi. Sve do kraja 19. veka koristiće se i oružje nazvano ‘gnezdo osa’, u suštini višecevni lanser raketa, napravljen od drveta i metala, kojeg je opsluživao samo jedan vojnik.

Naučna fantastika kao svakodnevnica

Moderna Kina, nakon Drugog svetskog rata, ulaže ogroman naučni napor u razvoj vojne tehnike, nuklearnog oružja i raketnih sistema. Još krajem  sedamdesetih i početkom osamdesetih godina, Kina je imala više prototipova raketa-nosača ‘Chang Zheng’, nazvanih i ‘Long march’. Nakon tragedije svemirskog šatla ‘Challenger’ u SAD 1986, agencija NASA je počela da razmišlja i o stranim partnerima u istraživanju svemira, kao i komercijalnom lansiranju satelita. Tadašnji predsednik Ronald Reagan je doneo naredbu kojom se po prvi put omogućavalo da američke letelice i sateliti u svemir lete na raketama drugih zemalja.

Satelit ‘Asia Sat 1’, lansiran u martu 1990, bio je prvi komercijalni let neke kineske rakete. Raketa ‘Long March 2E’ je sredinom devedesetih dizajnirana kao unapređena verzija origanalne rakete, a koja je mogla da nosi i više satelita, te obavlja razne manevre i složene isporuke u Zemljinu orbitu.

Godine 1996, jedna od verzija ove rakete, Long March 3B, nedugo nakon poletanja se srušila u obližnje selo. Nekoliko stanovnika je poginulo, a više od stotinu je bilo povređeno. Tada je izgubljen i izuzetno vredan satelit ‘Intelsat 708’, vlasništvo američke kompanije ‘Loral’. Kasnija istraga je otkrila da je sam satelit imao i druge namene, sem telekomunikacione, te da su (pokušajem) njegovog lansiranja iz Kine prekršene međunarodne ‘ITAR’ sankcije i pravila (ITAR, međunarodni propis o širenju naoružanja).

Nakon ovog događaja, SAD i njeni partneri su uveli zabranu lansiranja američkih svemirskih letelica iz Kine. Ipak, posle 2000. godine, rakete Long March su lansirale brojne satelite, pre svega one proizvedene u evropskoj kompaniji ‘Thales Space’. Ovaj program je trajao sve do 2013, kada se Kina u potpunosti fokusira na domaći svemirski program. Kina je lansirala prvu ljudsku posadu u svemir u oktobru 2003, letelicom Shenzhou 5, a astronaut Yang Liwei je kružio oko Zemlje 16 sati. Dve godine kasnije, letelica Shenzhou 6 je ponela u orbitu još dvoje astronauta.

Do Meseca i Marsa

U septembru 2011, Kina je lansirala prvu probnu svemirsku stanicu, Tiangong 1. U naučnim krugovima širom sveta je već tada bilo jasno da Kina razvija svemirske tehnologije ‘brzinom svetlosti’ – od prvog leta do svemirske stanice prošlo je manje od jedne decenije. Iste godine, letelica Shenzhou 8 se samostalno priključila ovoj svemirskoj stanici, demonstrirajući naprednu tehnologiju automatskog letenja i navigacije.

Prva ljudska posada je na Tiangong 1 stigla u junu 2012, a troje astronauta su izveli razne naučne eksperimente. 2016 je lansirana druga svemirska stanica, Tiangong 2. Stanica je bila opremljena sa komunikacijskim uređajem ‘Polar’, te eksperimentalnim uređajima za komunikaciju laserima u orbiti. Na ovoj stanici su se takođe vršili i eksperimenti uzgajanja hrane – biljaka, voća i povrća u uslovima bestežinskog stanja.

U orbiti oko Zemlje se trenutno sastavlja najnovija verzija ove stanice, Tiangong 3. U aprilu prošle godine je lansiran i njen glavni glavni modul, nazvan ‘Tianhe’. Kada bude završena, stanica će imati pet modula, i služiće za razne naučne eksperimente iz domena biologije, kvantne fizike i optike. Takođe, Tiangong 3 će služiti i kao platforma za razvoj budućih misija na Mesec i Mars, te kao neka vrsta svemirske baze.

Planirano je da do kraja ove decenije četvoro astronauta prvo borave na svemirskoj stanici, a kasnije nastave put ka Zemljinom satelitu. Stanica bi trebalo i da da odgovore na brojna pitanja o dugotrajnom boravku ljudi u svemiru, što je ključno pre planiranja misija na Mars – putovanje koje bi u najboljem slučaju trajalo najmanje pola godine. Kineski naučnik Yang Liwei je najavio i planove Kine za izgradnju stalne ‘Lunarne baze’ na Mesecu.

Zec od žada na Mesecu

Kina trenutno na Mesecu ima aktivnu misiju Chang'E-4 (Zec od žada). Korišćenjem robota – istraživača ‘YuTu 2’, misija je došla do brojnih otkrića u pogledu sastava mesečevog tla, geoloških uslova, te mogućnosti da buduća ljudska misija proizvodi energiju i kiseonik iz dostupnih resursa. YuTu 2 je opremljen brojnim izuzetno naprednim senzorima i uređajima za istraživanje. LPR je nova generacija radara za istraživanje tla (LiDAr), sa mogućnošću snimanja do dubine od tridesetak metara. U praksi LPR može napraviti i  trodimenzionalni presek tla dužine gotovo sto metara, i poslati slike i analizu kontroli na Zemlji. Drugi uređaj, nazvan VNiS, je kamera za vizuelnu spektroskopiju terena, koja može da ‘pročita’ sastav tla, razne rude i minerale koji čine njegov sastav, pa čak i njihovu starost.

YuTu 2 ima i neke međunarodne eksperimente – ASSAN je analizator atomske strukture, koji je razvio Švedski institut za fiziku (IRF). Ovaj uređaj, koji je konstruisan po prvi put, moći će da naučnicima otkrije kako solarni vetrovi i energetski talasi sa Sunca utiču na Mesečevu površinu, te postoji li opasnost od svemirske radijacije za buduće ljudske misije.