Manjine u Srbiji – meta državne represije

Piše: Marko Matić

Zlokobna ustavna odrednica Srbije kao države “srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive” pretočena je prethodnih meseci u otvoreni državni teror usmeren protiv pripadnika nacionalnih manjina koje se u Beogradu sve češće doživljavaju isključivo kao sredstvo za kompenzaciju frustracija nastalih na unutrašnjem i spoljnopolitičkom planu.

Ako se prihvati za savremenu demokratsku praksu gotovo neupitna teza da je odnos prema manjinama lakmus stepena demokratskog razvoja jednog društva, kontinuitet i pojačavanje državne represije prema pripadnicima etničkih manjina Srbiju svrstavaju u red onih država u kojima je demokratski sistem vladavine tek prazna forma kojom se prikriva suštinska tiranija većine.

Iako su pojedini oblici latentnog strukturalnog nasilja još od ranije bili implementovani u samu srž srbijanskog političkog sistema, što je famoznom ustavnom odredbom samo pravno verifikovano, ono je neposredno uoči i nakon proteklih izbora eskaliralo na nivo akutnih oblika otvorene zloupotrebe državnih institucija i aparata sile zarad obračuna sa onima koje su, pojedini centri moći u Beogradu, označili kao državne neprijatelje.

I dok su se prethodnih godina na meti pravno-političkih smicalica zvaničnog Beograda često nalazili pripadnici romske, crnogorske, mađarske, hrvatske, vlaške i bugarske nacionalne zajednice, poslednjih meseci pritisak je posebno pojačan na sandžačke Bošnjake i Albance iz Preševske doline, prema kojima se protivzakonito i protivno svim demokratskim standardima i načelima sprovode otvoreno policijsko nasilje i teror.

Po nacionalnom ključu

Da se na srbijansku političku scenu na velika vrata vraćaju aveti devedesetih godina, još pre nekoliko meseci najavio je Ivica Dačić, jedan od veterana Miloševićevog režima i aktuelni ministar policije.

On je, povodom hapšenja kosovskih Srba pod optužbama za podrivanje ustavnog poretka Kosova, otvoreno najavio primenu recipročnih mera usmerenih protiv Albanaca koji žive u Preševskoj dolini.

Najdrastičniji primer zloupotrebe državnih institucija zarad obračuna sa pripadnicima jedne etničke manjinske zajednice dogodio se samo dan uoči održavanja parlamentarnih i prvog kruga predsedničkih izbora.

Nakon tih izjava, tokom aprila je usledilo nekoliko hapšenja pripadnika albanske nacionalne zajednice pod uopštenim optužbama za terorizam i trgovinu narkoticima, očigledno nastalim u ideološkoj kuhinji srbijanskih tajnih službi.

I dok su hapšenja i pokazivanje mišića prema neosnovano etiketiranim pripadnicima jedne etničke manjine izvođena uz poveliku medijsku buku, kasnije oslobađanje uhapšenih i izostanak sudskih procesa redovno su prikrivani velom dirigovanog informativnog mraka.

Najdrastičniji primer zloupotrebe državnih institucija zarad obračuna sa pripadnicima jedne etničke manjinske zajednice dogodio se samo dan uoči održavanja parlamentarnih i prvog kruga predsedničkih izbora.

Tada je na području Bujanovca, pod optužbom za navodno počinjene ratne zločine, uhapšeno nekoliko bivših pripadnika Oslobodilačke vojske Preševa, Bujanovca i Medveđe, koji su učestvovali u oružanim sukobima na tom području krajem 2000. godine.

U danu predizborne šutnje, očigledno motivisan najprizemnijim političkim kalkulacijama, ministar policije je odlučio da u pompeznoj, medijski dobro propraćenoj akciji, sebi namakne još koji procenat glasova onih vlasnika biračkog prava nepopravljivo fasciniranih čvrstom rukom i zaraženih šovinizmom.

Zamisao je, takođe, bila da se među Albancima isprovocira bojkot lokalnih i parlamentarnih izbora u Preševskoj dolini, čime bi se stvorili uslovi za podelu pozamašnog plena u opštinama krajnjeg juga Srbije, ali i da se iz parlamentarnog života istisne, za srbijanski režim, neprijatni glas razuma jedinog albanskog poslanika Rize Haljimija.

Nepun mesec nakon hapšenja Albanaca pod potpuno monstruoznim optužbama Odeljenje za ratne zločine Višeg suda u Beogradu donelo je odluku o puštanju uhapšenih na slobodu sa obrazloženjem da se protiv osumnjičenih u sudu u Vranju 2002. godine već vodio postupak za iste događaje i protivpravne radnje.

One su tada bile drugačije pravno kvalifikovane kao udruživanje radi neprijateljske delatnosti u vezi sa terorizmom, te su odlukom predsednika tadašnje Savezne Republike Jugoslavije amnestirane u sklopu sporazuma o prekidu oružanih sukoba na tom području.

Kao što to uvek biva u sličnim slučajevima i ovoga puta je bez odgovora ostalo pitanje pod kojim okolnostima i po čijem nalogu je uz ogromnu medijsku pompu u vreme predizborne šutnje izvršeno hapšenje petorice Albanaca iz Preševske doline, a koji su gotovo u potpunoj tajnosti oslobođeni odmah po završetku drugog kruga predsedničkih izbora.

Da slučajevi pojačane represije protiv manjinskih zajednica nisu bili tek puki nusproizvod izbornom kampanjom izazvane inflacije populizma i devalvacije odgovornosti, potvrdio je i slučaj brutalnog policijskog upada u deo kuće Muamera Zukorlića, glavnog muftije Islamske zajednice u Srbiji.

Tom prilikom su u običnoj poreskoj istrazi upotrebljeni maskirani i do zuba naoružani specijalci sa očiglednom namerom zastrašivanja pristalica muftije Zukorlića kao prilično nezgodnog oponenta politike zvaničnog Beograda prema sandžačkim Bošnjacima.

Zanimljivo je da su, osim brutalne zloupotrebe policije, tom prilikom još brutalnije zloupotrebljeni srbijanski mediji koji su u svojim opsežnim izveštajima u fokus stavili muftiju Zukorlića, iako on nije ni bio predmet istrage.

Slika države u kojoj niko nije siguran da se, zbog “pogrešne” nacionalne ili političke pripadnosti, neće probuditi kao osumnjičeni za ratne zločine, terorizam ili neko treće izmišljeno delo, teško da se može uklopiti u ram toliko hvaljenog, ali ničim zasluženog statusa kanditata za članstvo u EU-u.

Dok su gotovo svi mediji pod oznakom ‘hitno’ i u udarnim terminima objavljivali vest o navodnom hapšenju muftijinog bliskog rođaka, malo je bilo onih koji su kasnije objavili informaciju o njegovom puštanju na slobodu, odmah po obavljenom informativnom razgovoru.

Još  je manje bilo onih koji su precizirali da policija nije ulazila u muftijinu kuću, već samo u prostorije knjigovodstvene agencije čija je dokumentacija bila zanimljiva Tužilaštvu.

Ćutanje evropskih institucija

O preovlađujućem stanju duha kada je odnos prema manjinama u pitanju, ilustrativno govori i slučaj fudbalera Adema Ljajića koji je, za razliku od Zlatana Ibrahimovića u Švedskoj, na stub srama i javnog poniženja stavljen samo zato što je odbio da peva reči himne koja Srbiju veliča kao državu isključivo većinskog naroda, a Ljajića lično, po nacionalnom ključu, svrstava među građane drugog reda.

U čitavom galimatijasu nastalom nakon ekspresnog proterivanja mladog fudbalera iz raštimovane fudbalske reprezentacije, paradoksalno je to što su za Ljajićev gest mnogo više razumevanja pokazali dokazani glasnogovornici srpskog nacionalizma od nekih javnih poslanika i političkih delatnika navodno građanskog i proevropskog usmerenja.

Nedopustivo i brutalno kršenje osnovnih manjinskih prava i otvoreni neprijateljski odnos državnih struktura Srbije prema onim njenim građanima koji nisu pripadnici većinskog etniciteta, ostali su bez adekvatnih reakcija institucija Evropske unije i Saveta Evrope koji je, zbog “doprinosa regionalnoj stabilnosti i pomirenju” bivšem srbijanskom predsedniku Borisu Tadiću nedavno dodelio svoje visoko priznanje.

Zaokupljene rešavanjem kosovskog problema i sprečavanjem regionalnih ispada zvaničnog Beograda, briselske institucije su u prethodnom periodu u potpunosti zanemarile monitoring poštovanja javno proklamovanih i ustavom garantovanih prava manjinskih zajednica u Srbiji.

Kao izuzetak, jedino se može pomenuti Evropski parlament (EP), koji je u svojoj Rezoluciji o napretku Srbije naveo brojne primere kršenja manjinskih prava.

U tom dokumentu je ukazano na brojne sistemske nedostatke koje neodložno treba otkloniti, među kojima su pomenuti otežana socijalna integracija manjina, njihova neadekvatna zastupljenost u državnim službama, brojne pritužbe o diskriminaciji u Sandžaku i Preševskoj dolini, problem državne blokade funkcionisanja Bošnjačkog nacionalnog veća, pitanje obrazovanja na jezicima nacionalnih manjina i akreditacije Internacionalnog univerziteta u Novom Pazaru u Sandžaku.

Od srbijanskih vlasti je tom prilikom zatraženo da neodložno otpočnu implementaciju evropskih standarda kada su manjinska prava u pitanju.

Svetu i regionu šalju se otvorene poruke da Srbija, uprkos fasadnim reformama, nije u vrednosnom smislu mnogo odmakla od devedesetih godina prošlog veka. 

Za razliku od EP-a, čija rezolucija ima izvesni moralni i politički značaj, ali ne i obavezujuću snagu, ostale evropske institucije uglavnom su ignorisale ekscesno ponašanje srbijanskog režima na unutrašnjem planu, uključujući i slučajeve brutalne represije usmerene prema manjinskim zajednicama.

Ovim su svesno ili nesvesno zanemarile u praksi više puta dokazanu uzročno-posledičnu vezu između unutrašnjih protivrečnosti jednog društva i njegovih eksternih ispada.

Opasne poruke

Bez obzira na nedopustivi izostanak javnih upozorenja srbijanskim vlastima u pogledu gaženja osnovnih ljudskih prava, bahato iživljavanje nad pripadnicima etničkih manjina, koje se sve otvorenije praktikuje u režiji državnih struktura, ukazuje na postojanje zabrinjavajućeg deficita demokratskih vrednosti i institucija unutar srbijanskog društva.

Slika države u kojoj niko nije siguran da se, zbog “pogrešne” nacionalne ili političke pripadnosti, neće probuditi kao osumnjičeni za ratne zločine, terorizam ili neko treće izmišljeno delo, teško da se može uklopiti u ram toliko hvaljenog, ali ničim zasluženog statusa kanditata za članstvo u EU-u.

Posezanje za neustavnim, opasnim i nadasve nečasnim postupcima, nakon kojih se stalno otvorenom ostavlja pretnja upućena pripadnicima manjinskih naroda, deo su politike kreiranja sukoba niskog intenziteta koja u nedostatku mogućnosti za realizaciju velikosprskog projekta van granica Srbije, nastavlja da služi za etničku homogenizaciju i održavanje duha nacionalizma unutar srbijanskog društva.

Takvom politikom se svetu i regionu šalju otvorene poruke da Srbija, uprkos fasadnim reformama, nije u vrednosnom smislu mnogo odmakla od devedesetih godina prošlog veka. 

Pripadnicima etničkih manjina jasno se stavlja do znanja da su u Srbiji građani drugog reda koji u takvoj državi mogu da očekuju jedino kontinuitet represije, nasilja, mržnje i iživljavanja sa državnim pečatom, koje je dozvoljeno, pa čak i poželjno.

Naposletku, najveće posledice takve politike na duži rok osetiće sama Srbija, kao država koja nije sposobna da integriše manjine, koje su zbog toga osuđene na vansistemsko delovanje i samoorganizovanje, ali i kao država čiji je sistem zaražen svesno uzgajanim virusima nacionalizma i šovinizma koji onemogućavaju bilo kakve pokušaje sprovođenja istinskih reformi, procesa modernizacije i demokratske konsolidacije.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera