Postoji li veza novčanih doznaka iz inostranstva i siromaštva?

Postoji li korelacija između novčanih doznaka iz inostranstva i siromaštva? Ova tema se naučno istraživala prije nešto više od dvije godine u okviru Univerziteta za nauku i tehnologiju iz Adane i Centralne banke Turske.

U radu pod nazivom „Premošćivanje granica, smanjenje siromaštva: Uloga međunarodnih doznaka“ dokazivana je dvosmjerna veza između siromaštva i stranih doznaka. Istraživanjem su obuhvaćene i balkanske zemlje, koje su svrstane u grupu „višeg srednjeg prihoda“, pa je ovaj rad bio polazna osnova za provjeru stanja doznaka u regionu.

Prema nalazima istraživanja, rastući nivo siromaštva stvara podsticaje za migraciju u inostranstvo. Imigranti šalju doznake nazad u svoju zemlju porijekla, čime se smanjuje siromaštvo. Veći prihodi domaćinstva povezani su sa padom siromaštva, dok rastuća nejednakost u prihodima ima tendenciju povećanja siromaštva.

Osim toga, otvorenost trgovine ima pozitivan učinak na međunarodne doznake. U finansijski razvijenim ekonomijama, zvanične doznake teku lakše i transakcioni troškovi opadaju. Kanalisanjem međunarodnih doznaka, koje su stabilan izvor finansijske podrške, daje se doprinos ekonomskom razvoju i unapređenju, te smanjenju siromaštva.

Sjeverna Makedonija: I formalni i neformalni kanali

Sve zemlje našeg regiona su u pomenutom istraživanju svrstane u grupu „višeg srednjeg prihoda“ čiji je BDP po glavi stanovnika veći od 4.466 i manji od 13.845 američkih dolara. Provjerili smo trenutno aktuelno stanje sa doznakama.

Sjeverna Makedonija u rubriku „privatne doznake“ ne uzima samo službene kanale (banke i brzi transferi novca), nego i neformalne kanale koji se ogledaju kroz otkup deviza u mjenjačnicama. Tamošnja Narodna banka nam je dostavila podatak da je na godišnjem nivou 2021/22. zabilježen rast iznosa privatnih doznaka u visini 35 posto, nominalni iznos od gotovo dvije milijarde eura ili 15 posto nacionalnog BDP-a.

„Povoljni trendovi su nastavljeni i u 2023. godini, iako je rast umjereniji s obzirom na visoku uporednu bazu iz prethodne godine. Prema posljednjim objavljenim podacima o platnom bilansu, neto prilivi po osnovu privatnih doznaka u periodu januar-septembar 2023. godine iznose 1.557 miliona eura i veći su za oko 6,5 posto u odnosu na isti period prethodne godine“, napominju iz Narodne banke Sjeverne Makedonije.

U poređenju sa godišnjim iznosom neto priliva od stranih direktnih investicija (SDI), neto prilivi po osnovu privatnih doznaka su veći. Posmatrajući posljednjih sedam godina, strane investicije u prosjeku zauzimaju oko 3,5 posto makedonskog BDP-a.

„Za razliku od privatnih doznaka, koje su relativno stabilna kategorija tokom godina, SDI imaju veću volatilnost. Prema posljednjim podacima, od trećeg kvartala ove godine neto prilivi SDI iznose 285 miliona eura. Naša očekivanja su da će ove godine dostići oko 500 miliona eura, odnosno oko 3,5 posto BDP-a“, dodaju.

Stanje u Crnoj Gori i Srbiji

U Crnoj Gori je za tri kvartala priliv doznaka iznosio 595 miliona eura, što je 11,68 posto crnogorskog BDP-a. Zemlje regije odnedavno sve ozbiljnije moraju računati i na odliv doznaka, jer u našim zemljama sve češće rade stranci koji svojim porodicama šalju novac. U Crnoj Gori je u periodu januar-septembar 2023. odliv doznaka 104,5 miliona eura.

Kada su strane direktne investicije u pitanju, Centralna banka Crne Gore nudi podatak da je ukupan priliv SDI iznosio 631,36 miliona eura, a odliv 310,99 miliona eura, što je rezultiralo neto prilivom od 320,37 miliona eura.

Prema podacima Narodne banke Srbije, priliv po osnovu doznaka u Srbiju je u toku perioda januar-oktobar 2023. godine iznosio 4.267,7 miliona eura, što je za 1,7 posto više u odnosu isti period prethodne godine.

„Kada govorimo o faktorima koji su uticali na rast doznaka, treba imati u vidu nekoliko stvari. Prvo, doznake inače imaju kontraciklični karakter – što znači da u periodima kriza, povećane globalne neizvesnosti i geopolitičkih tenzija najčešće dolazi i do njihovog rasta. Praktično, ljudi koji žive u inostranstvu, u takvim okolnostima više pomažu svoje članove porodica i prijatelje koji žive u Srbiji. Drugo, rast inflacije u svim zemljama doveo je do toga da su svi ključni makroekonomski i pokazatelji, pa tako i doznake, nominalno povećani. Na kraju, na rast doznaka utiče i povećan broj državljana drugih zemalja koji zasnivaju svoje boravište u Srbiji“, potvrdili su iz Narodne banke Srbije, dodajući i podatke o stranim ulaganjima u ovu zemlju:

„Tokom istog perioda, priliv stranih direktnih investicija u Srbiju je iznosio 3.732,1 miliona evra, što predstavlja rast od 7,8 posto u odnosu na taj period prethodne godine, a preliminarni podaci za novembar ukazuju da je priliv SDI u prvih 11 meseci 2023. godine iznosio 4,2 milijarde evra“.

Precijenjeni podaci

Sa direktnih stranim investicijama treba biti oprezan, jer u tu kategoriju spadaju i sredstva koja su reinvestirana. Zapravo su i nastala u toj zemlji, a jedino im je vlasnik stranac.

„Važno je biti svjestan i da su podaci o stranim ulaganjima znatno precijenjeni u odnosu na stvarni priliv novog novca izvana. Naime, i reinvestirana dobit kompanija u stranim vlasništvu se i dalje računa kao strano ulaganje, iako je riječ o novcu zarađenom na domaćem tržištu. Kad to uzmemo u obzir razlika postaje još drastičnija i vidimo da još veći dio BDP sve države regije duguju svojim građanima (izvan zemlje koji šalju doznake i onima u zemlji koji ili taj novac troše ili stvaraju dobit stranim kompanijama), a ne prilogu novih stranih ulaganja“, mišljenja je ekonomski stručnjak Igor Gavran.

Stava je da su doznake za vlasti širom Balkana ključni „doprinos bildanju BDP-a“, ali da ciklična veza siromaštva sa doznakama ne završava očekivanim prekidom lanca.

„To bi trebalo biti postupna transformacija doznaka u ulaganja i povratak iseljenika. To doprinosi trajnom smanjenju i idealno, nestanku siromaštva. Taj korak nažalost izostaje u našoj regiji, jer većina razloga iseljavanja ostaje nepromijenjena i nema dovoljno motivacije za povratak, ni ulaganja“, kaže Gavran. Ukazuje i na slučaj Irske i njihove ogromne dijaspore koja je vratila zemlju na pravi put.

Bez komentara iz Hrvatske

Iz Hrvatske narodne banke su nam kazali kako ne komentarišu parcijalne periode godine zbog visoko izražene sezonalnosti. Ipak dostavili su sve podatke prema kojima se vidi da za kompletnu godinu u Hrvatsku stigne preko 5,1 milijarda eura od doznaka. To je dvoznamenkasti procenat nacionalnog BDP-a. Ponudili su i države iz kojih u ovu zemlju stiže najviše novca (januar-septembar 2023. godine: 4.202,9 miliona eura), a to su Austrija, Irska, Njemačka, Nizozemska…

U suprotnom pravcu, iz Hrvatske se doznakama najviše „rashoduje“ novca (januar-septembar 2023. godine: 1.017,6 miliona eura) u Bosnu i Hercegovinu, Sjevernu Makedoniju, pa u Indiju… I strana ulaganja nisu ista kao u ostatku Zapadnog Balkana. Ovdje bi se više moglo govoriti o povlačenju novca iz EU fondova. Naravno, to su puno manji iznosi nego po osnovu priliva od doznaka, ali ne bi bilo korektno upoređivati nejednake parametre.

U Bosni i Hercegovini je za prva tri kvartala, po osnovu novčanih doznaka je pristiglo 1,94 milijarde eura. To je 10,43 posto bosanskohercegovačkog BDP-a. Istovremeno je zabilježeno 737,6 miliona eura direktnih stranih investicija.

„Može se očekivati dalji trend povećavanja priliva novca iz inostranstva putem doznaka, a smanjenja investicija, do onog momenta kada se komplete porodice isele iz Bosne i Hercegovine, ali i regije odnosno, stariji članovi više ne budu živi i ne bude više nikoga kome se novac može slati. Tada bi tek moglo da počne i smanjenje ovoga priliva“, pesimističan je Gavran.

I za kraj se vratimo istraživanju o korelaciji siromaštva i doznaka. Na nivou EU u razmjeni doznaka sa državama koje nisu članice Unije, Hrvatska daleko najviše profitira: 1,9 milijardi eura nominalnog iznosa ili 2,8 posto BDP-a. Poslije nje su Bugarska i Portugal sa po 1,4 posto, Rumunija sa 1,3 posto BDP, a sve ostale države su oko nule, dok su najrazvijenije zemlje u minusu. Dakle, viši su rashodi od prihoda doznaka.