Kad bi beton i staklo mogli govoriti, opet ne bi mogli nabrojati sve slavne i poznate ličnosti koje su prošle odajama najvećeg kongresnog centra u ovom dijelu Evrope: Od Josipa Broza Tita i Muammara al-Gaddafija, do Slobodana Miloševića i Vladimira Putina, ali i Milesa Davisa i mnogih, mnogih drugih slavnih muzičara, pjevača, glumaca, reditelja…
Zvanično, u beogradskom Sava centru je za 30 godina održano više od 8.000 domaćih i međunarodnih skupova i manifestacija, sa oko 1,6 miliona učesnika, te oko 20.000 kulturnih manifestacija i programa za oko deset miliona posjetilaca.
Uprkos tome, grad Beograd i država Srbija dugo nisu znali šta bi sa ovim zdanjem, “koje ne donosi profit, nego samo gomila gubitke”. Navodno je država samo u posljednjih nekoliko godina “pokrila” gubitke od 30 miliona evra. Pa je riješila da ga proda.
Nakon dvije neuspješne licitacije, vlastima se posrećilo. Sava centar je iz trećeg puta prodat vlasniku kompanije Delta, jednom od najbogatijih Srba Miroslavu Miškoviću, za 17,5 miliona evra. Mišković se obavezao da će u narednih pet godina uložiti 50 miliona evra u obnovu, kao i da neće mijenjati namjenu objekta. Procijenjena vrijednost Sava centra prije nego što je stavljen na doboš bila je oko 100 miliona evra.
Buđenje ‘Velike spavaonice’
Kupoprodajni ugovor je ostao nedostupan javnosti, pa je za sada nepoznato kakve su garancije da će Beograđani i dalje dolaziti u Sava centar na FEST ili kakvu drugu kulturnu ili zabavnu manifestaciju.
Nekad davno, u vrijeme kada sam postao student novinarstva i Novobeograđanin po adresi, još i prije završetka izgradnje Sava centra, građevina neobične arhitekture nezvanično je dobila ime KEBS, a mnogi su svoje ljubavne i druge sastanke zakazivali baš “kod Kebsa”, po tada tek najavljivanoj ministarskoj Konferenciji o evropskoj bezbjednosti i saradnji, koja će se tu i održati 1977. i 1978. godine (danas OEBS ili OSCE).
Ime Sava “primiće” se tek mnogo kasnije na obje strane rijeke Save, koja dijeli grad na šumadijsku i sremsku stranu. Mnogi će brzo zaboraviti staro ime i svu raskoš modernog zdanja od stakla i betona, izgrađenog po Titovom nalogu za 11 mjeseci (prva faza), kao i mnoge značajne događaje koji su se odigrali u najvažnijem objektu na Novom Beogradu (pored zgrada Saveznog izvršnog vijeća i Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije), sa oko 100.000 kvadratnih metara poslovnog prostora, 15 konferencijskih dvorana i onom najvećom za skoro 4.000 duša.
Biće to početak kraja nazivanja Novog Beograda “Velikom spavaonicom”, koji u to vrijeme i nije imao skoro ništa od kulturnih sadržaja. Tek tri bioskopa (“Jugoslavija” kod starog Merkatora, “Fontana” kod istoimenog restorana na uglu Pariske komune i Narodnih heroja i onaj u Radničkom univerzitetu kod Studentskog grada), odudarala su od scenografije novog ali potpuno usnulog grada.
Poslije raspada Jugoslavije oronuo je i nekadašnji KEBS, kao i skoro sve što je nosilo ili moglo nositi odrednicu jugoslovenski, a zbog stanja u kome se nalazi ubrzo je dobio još dva slova u imenu i, umjesto Centar Sava, postao “Centar strava”. Iako riječ strava u beogradskom slengu označava nešto vrhunski dobro, u slučaju Sava centra strava ima isključivo bukvalno značenje riječi strašno iz filmova strave i užasa – zbog nebrige i zapuštenosti.
Šest kamila Muammara al-Gaddafija
Iako je od ponedjeljka kongresni centar dobio novog vlasnika, sudbina “Strava centra” ostaje nepoznata. Kao i eventualna mogućnost da iz naziva izgubi ona dva slova viška i ponovo zasija negdašnjim sjajem.
Što se mene tiče, impozantan broj koncerata i filmskih projekcija, što na FEST-u, što na “Cinemaniji”, zbog kojih sam najčešće dolazio u Sava centar, ostaće zauvijek neizbrisivi, kao i sjećanje na Ulicu Milentija Popovića (ime opstalo do danas), za koju me vežu najprijatnija dešavanja, ali i ona ružnija, kao što je, naprimjer, zemljotres u Rumuniji sa epicentrom u Bukureštu, kada su se dobro tresle zgrade preko puta Sava centra i nekadašnjeg hotela “Interkontinental”, danas “Crown Plaze”. Tu sam noć “prespavao” sa djevojkom u “volkswagenu”, na parkingu Sava centra… Zbog svega toga i pišem ovaj blog, kao omaž prohujalim vremenima.
I pored svih trodecenijskih napora nosilaca srpske kontrarevolucije (što je, po meni, tačnije ime za antibirokratsku revoluciju) i njenih sljedbenika da se zatre sve ono što bi moglo biti pozitivno, a vezano je za čovjeka koga smo znali po nadimku Tito, danas se i mnogi stariji Beograđani prisjećaju da je libijski predsjednik Gaddafi podigao šatru pored KEBS-a za šest svojih kamila s kojima je došao na konferenciju u Beograd. Navodno nije mogao bez kamiljig mlijeka, kako se tada pisalo po večernjačkoj štampi, što nije bilo tačno.
Bila je to deveta konferencija nesvrstanih zemalja, poslije koje je Gaddafi objašnjavao da je kamile doveo kao poklon Titu i beogradskom Zoo-vrtu, od kojih su četiri bile posebne vrste i nije ih posjedovao niti jedan evropski zoo-vrt.
Istorija Beograda, Srbije i Jugoslavije
Pravi početak buđenja novobeogradske “Velike spavaonice”, dakle, desiće se kada se Tito vratio sa Konferenciji o evropskoj sigurnosti i saradnji, održanoj u Helsinkiju u ljeto 1975. godine, gdje je predsjednik SFR Jugoslavije preuzeo obavezu da njegova zemlja bude domaćin. Skup je trebalo da počne 15. juna 1977. godine i traje oko osam mjeseci, ali se postavilo pitanje gdje on u Beogradu može da se održi. Taj zadatak dobiće gradonačelnik Beograda Živorad Kovačević, a ostaće zabilježene njegove riječi:
“Ovde je bilo govora o tome kako je tadašnje gradsko rukovodstvo preuzelo taj rizik da u jednom tako kratkom roku napravi Sava centar, za 11 meseci prvu fazu i svaku dalju tako isto. Međutim, činjenica ostaje da je on napravljen, odnosno direktan povod za to je bila prilika koju smo mi, razume se, ščepali, to da je Konferencija o bezbednosti i saradnji u Helsinkiju odlučila da prvi naredni ‘follow up’ bude u Beogradu i da traje osam meseci, da će biti na ministarskom nivou…”
Ostaće zabilježeno i da je KEBS – pardon, Sava centar – projektovao arhitekta Stojan Maksimović, i ne sluteći da će će to u godinama koje su dolazile postati”“enciklopedija koja je obilježila vrhunac Titove epohe”. O centru je izdata samo jedna monografija, povodom tri decenije gradnje, a nosila je dobro odmjereni naziv Sava centar – hrabrost i avantura.
U njoj je napisana i sljedeća rečenica: “Sava centar je, ustvari, živa istorija naše zemlje – i Beograda, i Srbije, i ondašnje velike Jugoslavije, i sada će biti.”
Nisam baš siguran da je u Sava centar stala baš cijela istorija tri pomenuta entiteta, ali potpisujem da je sudbina zdanja na lijevoj obali Save, koja će se, samo nešto niže, spojiti sa Dunavom, sjajna metafora uspona i kraja jedne zemlje, koju smo mnogi od nas voljeli iz različitih razloga, a koja je, znate već zbog čega, postala omražena da je se mnogi i ne vole sjećati. Sve što se dogodilo Jugoslaviji, Srbiji i Beogradu dogodilo se i Sava centru.
Vrijeme raspada partije i zemlje
Pa se i tada vladajuća komunistička partija na tom se mjestu raspala, najavljujući i raspad zemlje…
Aplauzi su utihnuli, a nekadašnje ovacije čuvenim beogradskim gostima polako su padale u zaborav. Luciano Pavarotti, Placido Domingo, Montserrat Caballe, Miles Davis, B. B. King, Henryk Szeryng i mnogi drugi postali su duhovi bolje prošlosti… Sve do 2000. godine, kada je čuveni dirigent Zubin Mehta, došavši među prvima u postoktobarsku Srbiju, najavio povratak Beograda u svijet posle tolikih godina rata i izolacije.
Nova je demokratska vlast uspjela vratiti mnoga slavna imena u Sava centar, čak su na obližnjem novobeogradskom poljančetu prvi put svirali The Rolling Stones, izgledalo je da su se bolji dani vratili i za Srbiju i za Sava centar, a onda je ponovo došao period u kojemu je bivalo sve manje normalnosti, pa je i Sava centar postao balast za gradski i državni budžet.
Veliki značaj Sava centra, ne samo za Beograd i Srbiju, odlično je zapazio autor Ivan Marković i napravio dokumentarac Centar, koji je na prošlogodišnjem festivalu Beldoks osvojio nagradu za najbolji srpski dokumentarni film.
Ako ikad Sava centar ponovo bude pravio monografiju o sebi, valjalo bi da se u njoj nađe i Markovićeva izjava o Centru: “Nagrada na Beldoksu, kao i dobra reakcija publike, veliki su podstrek, ali u određenoj meri i iznenađenje, s obzirom na specifičnu, svedenu formu filma. U razvoju Centra, koji predstavlja apstraktni portret Sava centra, ali posredno i drugih monumentalnih građevina tog perioda čiji je opstanak doveden u pitanje, imali smo veliku podršku i razumevanje uprave i osoblja zgrade, kojima ovom prilikom ponovo zahvaljujemo. Ovim filmom želeo sam da stvorim subjektivni portret prostora koji je za mene značajan, prostora neispitanih mogućnosti i arhitektonske i društvene vizije koja bledi, a istovremeno postaje sve neophodnijom.”
Veto na ‘Marakanu’ zvanu ‘Rupa’
Poslije svega ostaje pitanje mogu li Miroslav Mišković i njegova Delta holding, čije je sjedište u neposrednoj blizini, vratiti bar dio stare slave beogradskog S(tr)ava centra? U ovom trenutku to sa sigurnošću niko ne može reći. Ljudi iz njegove firme su najavili da će u obnovu uložiti 60 miliona evra i da su uvjereni u oporavak kongresnog centra. Sve njihove projekcije, kako kažu, obećavaju da je to moguće.
A Miškoviću, koji je do juče važio za neuhvatljivog tajkuna i neprijatelja broj jedan srbijanskom predsjedniku Aleksandru Vučiću, ostaće zadovoljstvo da se dokopao vrijedne imovine, čija je simbolična vrijednost mnogostruko veća od tržišne, koja i sama nije tako mala. Njegovo se ime pominjalo još na početku milenija, kada je namjeravao kupiti stadion Crvene zvezde, popularnu “Marakanu”.
Ta mu se želja nije ostvarila, a “Marakana” je i dalje ostala trošna “Rupa”, kako je i nazivaju navijači. Šta bi se desilo da je “Rupu” kupio Mišković može se samo nagađati. Kao i odgovoriti na pitanje šta će sad biti sa Sava centrom?
A mi, sa svojim sjećanjima na KEBS i vrijeme prije i posle njega, šta je sa nama i cijelom istorijom popularnog zdanja? Ostaje nam nada da nam novi gazda neće poručiti “ko vas šiša” i “kome je danas stalo do vrhunske kulture i zabave?” Važni su samo profit i BDP.
Ionako je vrijeme pandemije.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
Izvor: Al Jazeera