Milosavljević: ʽBožanski vektorʼ promijenit će dosadašnji način liječenja

Milioni ljudi svakodnevno ulažu ogromne napore da se aktuelna pandemija korona virusa suzbije i zaustavi njeno širenje. Iako su u očima javnosti, s pravom, oni koji su na prvoj liniji fronta, odnosno zdravstveni radnici, teško je pobrojati sve one koji na svoj način doprinose ovoj borbi, a resursi iskorišteni u te svrhe su gotovo bez presedana.

Kao jedno od sredstava koje bi moglo donijeti značajnu prevagu tokom ove, ali i tokom nekih budućih epidemija, često se spominje vještačka inteligencija, tehnologija koju mnogi unaprijed osuđuju i od nje strahuju, iako nudi ogromne mogućnosti za poboljšanje kvaliteta ljudskog života.

Ta tehnologija odavno se koristi u medicini, a sadašnji sistem liječenja bi mogla učiniti potpuno zastarjelim i primitivnim, kaže stručnjak za vještačku inteligenciju Milan M. Milosavljević, redovni profesor Elektrotehničkog fakulteta i Univerziteta Singidunum u Beogradu.

• Primjenjuje li se vještačka inteligencija u medicini i ako da, na koji način?

Medicina je tradicionalna oblast primene veštačke inteligencije (VI) od njenih prvih dana razvoja. Setimo se da su prvi ekspertski sistemi, kao dominantna tehnologija veštačke inteligencije u 70-tim i 80-tim godinama prošlog veka bili upravo iz domena medicine (naprimer MYCIN – sistem za dijagnostiku infekcija krvi, imao je već tada tačnost veću od tačnosti dijagnoze prosečnog lekara).

Ovaj trend je sačuvan sve do današnjih dana, samo uz neprekidan tehnološki napredak. Današnji najprecizniji sistemi za dijagnostiku raka dojke su sistemi VI zasnovani na tehnologiji dubokih veštačkih neuronskih mreža i efikasnih algoritama mašinskog učenja.

Ukazao bih na malo poznatu činjenicu da je veštačka inteligencija glavni motor razvoja takozvane bezsimptomske medicine, odnosno hipermoderne zamisli da smo u stanju da vršimo dijagnostiku pre nego što su se simptomi bolesti uopšte pojave.

Okosnicu ove oblasti čine merenja genskih ekspresija čoveka, ili grubo govoreći mere aktivnosti pojedinačnih gena u našem organizmu u okviru svake pojedinačne ćelije. Još početkom ovog veka su ustanovljeni standardi merenja genskih ekspresija, tako da se već nalazimo u vremenu u kome je svako od nas opisan vektorom genskih ekspresija dimenzije 22.500 komponenti.

Napomena o autorskim pravima

Preuzimanje dijela (maksimalno trećine) ili kompletnog teksta moguće je u skladu sa članom 14 Kodeksa za štampu i online medija Bosne i Hercegovine: “Značajna upotreba ili reprodukcija cijelog materijala zaštićenog autorskim pravima zahtijeva izričitu dozvolu nositelja autorskog prava, osim ako takva dozvola nije navedena u samom materijalu.”

Ako neki drugi medij želi preuzeti dio autorskog teksta, dužan je kao izvor navesti Al Jazeeru Balkans i objaviti link pod kojim je objavljen naš tekst.

Ako neki drugi medij želi preuzeti kompletan autorski tekst, to može učiniti 24 sata nakon njegove objave, uz dozvolu uredništva portala Al Jazeere Balkans, te je dužan objaviti link pod kojim je objavljen naš tekst.

Smatra se da su u tom “božanskom vektoru” sadržane sve informacije o stanju našeg organizma, pa samim tim i otisak bolesti koje će se tek razviti. Dijagnostički sistemi zasnovani na ovoj paradigmi su u potpunosti sistemi veštačke inteligenije, budući da ni jedan lekar ili tradicionalni sistem ne može da ima operativan uvid u ovu količinu podataka.

Kada sam se već dotakao ove tehnologije, podsetio bih da je prvi dijagnostički sistem za 18 vrsta karcinoma zasnovan na genskim ekspresijama razvijen 2005. godine u Silikonskoj dolini pod rukovodstvom mog bivšeg doktoranta sa Elektrotehničkog fakulteta u Beogradu, prof. dr Ljubomira Buturovića. I sam sam jednim delom učestvovao u ovom pionirskom poduhvatu.

• Može li vještačka inteligencija na neki način pomoći predvidjeti širenje epidemija i pomoći u borbi poput aktuelne pandemije korona virusa?

Nauka o podacima (Data science), potraga za regularnim obrascima (Data Mining) i mašinsko učenje (Machine Learning) su podoblasti veštačke inteligenije, koje se bore da iz gomile podataka izvuku korisne informacije. Scenario jedne pandemije, kao što je Covid-19, je sa tog stanovišta jedan generator enormne količine podataka iz kojih se mogu izvući esencijalne informacije za monitoring dinamike pandemije, njeno predviđanje i kontrolisano širenje.

Digitalni otisak svakog pojedinca na današnjoj globalnoj komunikacionoj mreži omogućava dobijanje ključnih informacija za pokretanje složenih sistema veštačke inteligenije za ove potrebe.

Eksperimenti sa realnim Twitter podacima su još pre par godina pokazali da su algoritmi VI zasnovani na ovim podacima superiorni u predviđanju i praćenju epidemijskih procesa.

• Da li vještačka inteligencija može naći primjenu u farmaciji za otkrivanje lijekova za korona virus i druge zaraze i oboljenja?

Na pragu smo revolucionarnog preokreta u farmaciji, zasnovanog na genskim ekspresijama i personalizovanim lekovima. Današnja farmakologija će se ubrzo smatrati prilično primitivnom naukom u kojoj je svaki pacijent za istu dijagnozu dobijao istu terapiju.

“Božanski vektor” genskih ekspresija otvara mogućnost veštačkoj inteligenciji da se svaki pacijent tretira individualno, a da terapeutika zasnovana na medikamentima predstavlja zapravo sintezu personalizovanog inverznog mehanizma koji genske ekspresije pacijenta dovode u normalu i to još u predsimptomskoj fazi, dakle pre ispoljavanja bolesti.

Lako je zamisliti da se isti princip primeni i u borbi protiv virusnih infekcija, a samim tim i u sprečavanju pandemija, kao što je ova čiji smo akteri, žrtve i svedoci. Prvi koraci već postoje u borbi protiv različitih vrsta sepsi, koje svake godine odnose mnoge ljudske živote širom naše planete.

Osim ovog direktnog uticaja na sintezu efikasnih antivirusnih terapija, veštačka inteligencija je nezamenljiva u automatizaciji i upravljanju složenim eksperimentalnim pretragama za proteinskim strukturama bitnim za razumevanje dinamike razvoja virusnih infekcija i njihovog efikasnog sprečavanja.

• Hoće li moći vještačka inteligencija u potpunosti istisnuti ljekare, prije svega epidemiologe, ili će biti samo alat koji će stručnjacima od krvi i mesa omogućiti da donose bolje i preciznije odluke?

Sistemi veštačke inteligencije u današnjim tehnološkim ograničenjima, po mom mišljenju, su još uvek daleko od autonomnih sistema bez učešća lekara, epidemiologa i ostalih relevantnih eksperata. Ali, kao što savremeni hirurzi ne mogu obavljati efikasno svoj posao bez sofisticiranih instrumenata i sistema, tako isto ćemo još dugi niz godina sve čarolije veštačke inteligenije koristiti samo kao novu klasu ovih instrumenata u različitim oblastima medicine u kojoj prirodna inteligencija Homo Sapiensa ima završnu reč.

• Vještačka inteligencija izaziva dosta straha kod velikog dijela javnosti. Ako nam pomogne u rješavanju zdravstvenih kriza, smatrate li da bi ljudi lakše prihvatili pomoć ove vrste tehnologije?

Veštačka inteligencija, kao i svaka druga naučno tehnološka oblast ljudskog rada, generiše rezultate koji su sa etičkog stanovišta neutralni. Odluka je na nam da li ćemo ih koristiti za dobrobit čovečanstva ili za njegovu destrukciju.

Danas, u vreme Covid-19 pandemije smo svedoci nečega što je apsolutni presedan u ljudskoj istoriji.

Na planetarnom nivou čovečanstvo je dalo prvi put apsolutno poverenje nauci. Čak su i autoriteti svih religija sveta, od hrišćanstva, preko islama i judeizma, stavili preporuku nauke ispred svojih dogmi i principa i pozvali vernike da se ne okupljaju i slave značajne verske praznike, kao što su hodočašće u Meku ili liturgije za uskršnje praznike.

Setimo se samo ne tako davnih vremena u kome je religija davala ne samo primat svojoj dogmi, već se i direktno borila protiv naučnika, ukoliko je te stavove smatrala opasnim za svoju stvar. O političarima i njihovoj nekompetenosti i da ne govorimo. Prisustvujemo neviđenom događaju u kome je sujeta političara ustuknula pred argumentima nauke. Ovo daje nadu, da će poverenje u nauku, a samim tim i u veštačku inteligenciju biti značajno osnaženo nakon završetka ove pandemije.

Izvor: Al Jazeera