Vojna vlast i ‘sahranjivanje’ politike u arapskom svijetu

Ako je na vlasti vojska, onda tu nema politike. Činjenica je to koju potvrđuje historijsko iskustvo, ne samo na našim prostorima nego i u svijetu.

Tokom proteklih decenija vojska je vladala u mnogim zemljama, gdje je dominaciju imala šačica oficira koji su preuzeli vlast i kontrolirali poluge države i društva bez imalo iskustva ili znanja o tome kako upravljati javnim poslovima. Situacija je bila još očitija u arapskim zemljama, koje su se suočile s katastrofom vojne vlasti, kao što je bilo u Siriji, Egiptu, Alžiru, Libiji, Iraku, Sudanu, Jemenu i dr.

U svim tim zemljama je iščezla politika, a time je i uloga civilne političke zajednice opala do te mjere da je otpor ovih društava vojnoj vladavini postao slab. Rezultat je bio taj da nije bilo prave političke elite koja bi preuzela odgovornost u momentu kada su ta društva ustala protiv svojih tiranskih vladara, pa se njihov ustanak pretvorio u građanski sukob, poput onoga što se dogodilo u Siriji, Libiji i Jemenu, ili je došlo do iscrpljenosti države i društva, kao u Egiptu, Alžiru i Sudanu.

Iako je politika nestala pod teretom vojne vladavine u tim zemljama, nije nestalo sukoba oko politike, već poprima druge oblike i kreće drugim pravcima, a najvažniji je taj da se iz borbe elita pretvorio u društveno-klasnu borbu koja čeka bilo kakvu priliku da eskalira. U Siriji je, nakon puča Hafeza al-Assada protiv svoje dvojice kolega, Salaha Jadida i Noureddinea al-Atassija, izvršena represija nad političkom opozicijom. Dobio je neku vrstu narodne podrške početkom sedamdesetih, pa je izveo svoju “Korektivnu revoluciju”, kako ju je nazvao u to vrijeme. Nakon toga je nacionalizirao javnu sferu i likvidirao svoje protivnike, posebice u redovima vojske i Baath stranke.

Politika ‘sektaških podjela’

Sirija se od tada pretvorila u groblje za političare, jer su mnogi od njih bili primorani pobjeći izvan zemlje ili šutjeti o onome što se događa iz straha od represije i tiranije. Unatoč tome, sukob u Siriji se nastavio i pretvorio u druge oblike, uz politiku “sektaških podjela” i kvota koju je vodio Assad, posebno u vojsci i na visokim položajima u državi. Assad se oslanjao na ljude od povjerenja, sve dok nije došao do faze kada se na političkoj sceni nalazila samo elitistička skupina koja je bila potpuno lojalna režimu.

Kad je Bashar al-Assad, nakon očeve smrti 2000. godine došao na vlast, pojedini su mu se obradovali, misleći da će voditi proces stvarnih političkih promjena i reformi kroz koje će otvoriti javnu sferu i okončati desetljeća ugnjetavanja i tiranije. To je bilo potaknuto onim što je režim pokazivao, naravno, u to vrijeme. Međutim, osim ograničenog političkog otvaranja, koje je kasnije nazvano iskustvom “Proljeće Damaska” ranih 2000-ih, ovo nije bio ništa drugo nego “estetsko dotjerivanje” autoritarnog mentaliteta koji je utemeljio Hafez al-Assad. Prema tome, kada je izbila sirijska revolucija 2011. godine, istoj toj revoluciji nedostajala je jaka politička elita, naročito unutar zemlje, koja bi mogla voditi narodni pokret i pregovarati s režimom. Oslanjanje na opoziciju izvan zemlje ostalo je jedno od glavnih obilježja sirijske revolucije sve do danas.

Hafez al-Assad i njegov sin Bashar uspjeli su ugušiti politiku, a rezultat je ono čemu danas svjedočimo: razaranje, građanski rat i ljudska tragedija kakvu čovječanstvo ne pamti od Drugog svjetskog rata.

Pod izgovorom “revolucionarne korekcije” (podsjeća li vas ime na nešto?!). Prakticirao je sve vrste diktature i vladavine jednog čovjeka usprkos ekonomskim, socijalnim i poljoprivrednim reformama koje je provodio tokom cijele svoje vladavine, a koja je trajala do kraja 1978. Boumediene je uspio iskorijeniti politiku i marginalizirati druge političke snage i simbole, naročito u Frontu nacionalnog oslobođenja, ali borba između režima, odnosno države, i društva nije prestajala.

Početkom jeseni 1988. godine situacija je eskalirala u ono što je u to vrijeme bilo poznato kao “Oktobarski ustanak”. To je potaknulo određeni stepen otvorenosti u kasnim osamdesetima, što je doprinijelo dolasku islamista u Parlament. Potom su svrgnuti i njihov napredak je zaustavljen 1991. godine, nakon čega Alžir ulazi u mučan građanski sukob koji je odnio živote desetaka hiljada građana. Taj period je postao poznat kao “Crna dekada” (Alžirski građanski rat). Alžir je uspio izaći iz tog mračnog doba zahvaljujući svojevrsnoj amnestiji i nacionalnom pomirenju koje je inicirao pokojni predsjednik Abdelaziz Bouteflika na početku svog drugog mandata u Alžiru 2004. godine.

Vjerovanje da je represija rješenje

Što se tiče Egipta, situacija se čini dosta jasnijom. Državni udar 1952. i politička borba za vlast među vojskom koja je potom uslijedila označila je početak gašenja politike i presušivanja njenih izvora u Egiptu. Gamal Abdel Nasser, nakon nekoliko godina prepucavanja s elitom iz ere kraljevine, uspio se riješiti političkih snaga (Stranke Wafd, komunista, Muslimanska braća itd.), kao i nekih političkih ličnosti poput Abd el-Razzaka el-Sanhurija, Fouada Serageddina i drugih. Politička sfera je potpuno nacionalizirana pod izlikom usmjerenosti na “bitku za razvoj” i “čišćenje zemlje od ostataka monarhije”. Nasser je transformirao politiku u puku strukturu i formalne institucije koje podupiru njegove odluke i politiku, bilo kroz Odbor za oslobođenje, Socijalističku uniju ili Odbor za nacionalno savjetovanje.

Dakle, kada je Sadat došao na vlast i kada je odlučio otvoriti vrata ograničenoj političkoj participaciji, nije postojala politička klasa koja bi mogla osporiti njegovu vlast, pa je pokrenuo ideju političkih platformi (desnica, centar i ljevica) koje su njegov produkt.

Uprkos tome, nastavio se sukob unutar društva s državom i njenim političkim sistemom, koji je koštao Sadata života oktobru 1981. Mubarakova era nije se mnogo razlikovala od onih koje su joj prethodile. Nakon kratkog razdoblja djelomične otvorenosti početkom osamdesetih, Mubarak se vratio provođenju svih vrsta autoritarizma kroz marginaliziranje opozicije, javno i tajno potcjenjivanje njene elite i njihovog statusa, što je dovelo do velike eksplozije 25. januara 2011. godine.

Dakle, despoti pogrešno vjeruju da je represija rješenje, te da će im to donijeti smirenost i duševni mir. To privremeno može biti istina, ali je istovremeno i recept za destrukciju i propast na duge staze, pogotovo kada se društva pobune tražeći svoja prava, što vidimo pred sobom u mnogim slučajevima.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.