Evropska vojska – iluzija ili stvarnost?

Da li su ideje o ‘geopolitičkoj’ Evropskoj komisiji i kolektivnoj odbrani EU zauvijek pokopane u Afganistanu – kako tvrde neki od uglednijih evropskih parlamentarca?

Ili će obje ove, za globalnu ravnotežu moći kolosalne ideje, nakon afganistanskog kolapsa neoliberalnog intervencionizma, biti pravno-politički osnažene?

„Da bi ostvarila oba ova cilja EU bi, konačno, morala preuzeti ulogu globalnog lidera. A da bi to bila, zemlje članice bi morale napokon biti spremne na podjelu suvereniteta, na što do sada nisu pristajale. Do tada, i najveće članice EU će kao i do sada, biti individualni patuljci na međunarodnoj sceni“, smatra belgijski zastupnik u Evropskom parlamentu, Philippe Lambert.

Evropska odbrana kao dio globalnog rješenja

I predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen je sredinom ovog mjeseca u redovnom godišnjem ekspozeu o stanju Unije, u vrh zajedničkih prioriteta svrstala upravo geopolitičku EU i „Odbrambenu uniju“ uz, naravno: eliminaciju korona virusa; borbu protiv klimatskih katastrofa; jačanje vladavine prava; socijalnu i poreznu pravdu; migracije; jačanje digitalne sposobnosti Unije; reformu ekonomije u skladu s erom novih tehnologija i zanimanja…

Govoreći o savezničkom stampedu iz Afganistana, predsjednica Komisije je na plenumu EP-a rekla da će „glavni saveznici i NATO morati odgovoriti zašto su se kukavički ponijeli prema afganistanskom narodu, naročito prema nemoćnim i iznevjerenim ženama i djeci“.

Amnestirajući EU od direktne odgovornosti u tom vojnopolitičkom beščašću, von der Leyen je otkrila da su ovih dana intenzivirane rasprave o evropskoj odbrani i razlozima koji su spriječili da EU bude efikasnija u osloncu na vlastite vojne strukture, Vojni komitet, Zajednički vojni štab i snage za brzo djelovanje.

Sama je dala i odgovor: „Nije bilo političke volje, a imamo višak nepovjerenja. Države članice su sebične i ne žele dijeliti raspoložive sigurnosne informacije bez obzira da li se one ticale policijskih ili svemirskih aktivnosti.“

Upozorila je da su ogromna operativna znanja i baze podataka „rascjepkani“ i da kao takvi ne mogu biti od koristi zajedničkim ciljevima EU.

Otkrila je da je rasprava o evropskoj kolektivnoj odbrani nanovo aktuelizirana i da će, uprkos žustrim polemikama, Odbrambena unija biti dio rješenja u budućim kriznim situacijama. “Ma koliko na tom planu imali protivnika, EU će biti dio globalnog rješenja“, samouvjerena je predsjednica Komisije.

Milozvučna obećanja ili djela?

Za razliku od zajedničke vanjske politike koja je pravno utemljenje dobila tek 1985. godine, ideja o kolektivnoj odbrani je stara koliko i priča o evropskim integracijima. Prva pravno-politička materijalizacija te ideje je francusko-britanski sporazum o savezu i vojnoj pomoći iz 1937. godine „u cilju očuvanja mira i opiranja agresiji“. Godinu dana kasnije, Briselskim ugovorom su se pridružile i Blgija, Luksemburg i Nizozemska s ciljem „zajedničkog suprotstavljanja svakoj agresiji“. Već u ljeto 1950. godine tadašnji generalni povjerenik francuskog Nacionalnog odbora za planiranje, Jean Monnet, radio je na evropskoj odbrani organiziranoj na nadnacionalnoj osnovi. Inicijativa se zasnivala na planu tadašnjeg francuskog ministra vanjskih poslova Roberta Schumana za uspostavu Evropske zajednice uglja i čelika, koji je stupio na snagu 1952. godine.

Bilo je to vrijeme kada su Sjedinjene Američke Države od evropskih saveznika energično tražile da osmisle mehanizme trajnog vojnog nadzora nad Zapadnom Njemačkom nakon 2. svjetskog rata.

Već u oktobru te godine francuski premijer René Pleven podnio je Narodnoj skupštini prijedlog za osnivanje Evropske odbrambene zajednice. Pozvao je na stvaranje zajedničke evropske vojske koja će biti stavljena pod nadnacionalnu vlast i koja će se finansirati iz zajedničkog budžeta. „Evropski program naoružanja i opreme bio bi kreiran i proveden pod nadležnošću evropskog ministra odbrane, koji bi djelovao pod Evropskim vijećem odbrane“.

Francuska izdaja

Ambicioznu ideju podržala je većina zapadnih zemalja. U maju 1952. godne vojno su se udružile Francuska, Zapadna Njemačka, Italija i zemlje Beneluksa, a kasnije je inicijativa privukla podršku i Ujedinjenog Kraljevstva i SAD-a. Dwight D. Eisenhower, tadašnji vrhovni zapovjednik NATO-a u Evropi, podržao je projekt kao „efikasan način za maksimiziranje evropskog vojnog potencijala“.

Razorni udarac Evropskoj odbrambenoj zajednici nanesen je već u avgustu 1954. godine od samih arhitekata EDC-a,  kada je francuska Nacionalna skupština odbacila Ugovor, odbijajući čak i raspravu o tom pitanju. Iste godine, Sjevernoatlantsko vijeće službeno je odobrilo pristupanje Zapadne Njemačke NATO-u, čime je konačno riješeno teško pitanje kontrole njemačke armije, a ideja o Odbrambenoj Uniji dodatno je usporena na brzinu kornjače.

Od tada do danas evropska kolektivna odbrana je prošla desetinu faza političko-pravne formalizacije, uključujući i njeno utemeljenje u reformskim ugovorima o EU. Nikada se, međutim, nije približila vojno-političkom pragmatizmu Sjevernoatlantskog saveza, čak ni na vlastitom geopolitičkom posjedu.

Kako do cilja?

Uprkos slabim izgledima na uspjeh, predsjednica Evropske komisije ne vidi alternativu zajedničkom konceptu odbrane i poziva na korištenje svih mogućnosti iz Ugovora o EU. Ovih je dana lansirala i golicavu ideju o ukidanju PDV-a na sve proizvode za potrebe odbrane, čime je usplahirila one parlamentarce koji se umjesto više oružja, zalažu za manje gladnih i više od sadašnjih ni jedan posto doniranih vakcina protiv korona virsa za siromašne!

Uprkos kritikama, ona smatra da bi poreska amnestija „povećala operabilnost odbrambenih snaga Unije koje, nakon fatastrofe u Afganistanu, moraju u rekordno kratkom roku biti na mnogo višem odbrambenom nivou“. Zalaže se za još bliskije odnose sa SAD, te smatra da „značajno povećanje ulaganja u zajedničku odbranu nije luksuz, nego realna potreba i geostrateška nužnost“.

„Sve dok ne budemo jedinstveni po pitanju kolektivne odbrane, protivnici će koristiti sve vidove hibridnog rata protiv EU“, uvjerena je von der Leyen koja ovih dana ponovo poziva zemlje članice da se ujedine i preuzmu lidersku ulogu i u odbrambenom kibernetičkom ratu.

Aktuelnom Strategijom jačanja sposobnosti kapaciteta kolektivne odbrane do 2035. godine, EU se fokusira na jedanaest prioriteta kojima smjera do strateške autonomije. Tri se prioriteta odnose na komandovanje, kontrolu i informiranje; dva na jačanje sposobnosti kopnenih snaga i logistike; dva se tiču pomorskih snaga i njihove nadmoći u odnosu na konkurenciju, tri na taktičko-tehnološku modernizaciju vojnog zrakoplovstva i jačanje kosmičkih formacija…

Ukratko, EU teoretski teži vrhunskim ratnim sposobnostima u svim područjima – kopnu, moru, zraku, svemiru, i na kibernetičkom ratnom frontu. Sve to, osiguravajući komplementarnost s NATO savezom i izbjegavajući nepotrebno dupliranje na nivou razvojnih projekta!

Veoma smioni planovi. Ali niko ne zna kako, kojim putevima i kojom brzinom će Odbrambena unija nastaviti svoju evoluciju danas nakon neočekivanog trojnog pakta Australije, Ujedinjenog Kraljevstva i SAD-a (AUKUS) koji je ovih dana šokirao evropske saveznike. S pravom, jer se postavlja pitanje da li su tri najodanije članice NATO-a ovim činom razorile temelje najjačeg vojnog saveza? Da li je nova velika izdaja SAD-a posljednja šansa Evropskoj uniji da se otrijezni? Hoće li Francuska kao najviše pogođena članica Unije ispraviti historijsku grešku iz 1954. godine, i umjesto miniranja ideje o zajedničkoj odbrani, kao jedina članica EU u Vijeću sigurnosti i jedina nuklearna sila unutar EU, preuzeti lidersku ulogu na konačnom stvaranju Odbrambene unije? Odgovore na ova i brojna druga pitanja saznat ćemo brzo. Veoma brzo.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.