Piplaš: Urbanističkim planovima raditi na inovativnom razvoju Sarajeva

Prema UN-Habitat-u (Program Ujedinjenih nacija za gradove i ljudska naselja) gradovi su odgovorni za 75 posto globalne potrošnje energije i 80 posto emisije stakleničkih plinova. Iako u gradovima živi preko 60 posto globalnog stanovništva, oni zauzimaju samo dva posto kopnene površine. Trend urbanizacije sa porastom od približno 1,8 posto godišnje u globalnoj urbanoj populaciji je prisutan već nekoliko decenija. Danas urbanizacija aktivno utiče na enormnu degradaciju životne sredine, ukazuje dr. Haris Piplaš, autor i saradnik na više urbanističkih, pejzažnih i arhitektonskih projekata i član Evropske federacije pejzažnih arhitekata i urbanista (IFLA/ISOCARP), te član Švicarske komore arhitekata i inženjera (SIA) kao i Urban Land Institute (ULI).

Ekološki pristup postaje aktuelan

„Gradovi su, time, dio problema, ali kao kulturni, ekonomski, političku i intelektualni centri: da li mogu biti dio rješenja? U trećoj dekadi 21. vijeka, gdje granica između urbanih i ruralnih područja polako nestaje, ekološki pristup postaje aktuelan. Priroda ‘ulazi’ u grad tako da bi urbana područja morala biti fleksibilna za uvođenje lokalne proizvedene hrane i energije, filtriranje vode i održivog planiranja prostora, kako bi se smanjili štetni uticaji“, navodi Piplaš.

Dodaje da je jako važno poznavati globalne trendove i učiti na primjerima drugih gradova, a da je on, zajedno sa timovima, imao čast raditi u gradovima Jugoistočne Azije, Latinske Amerike, Južne Afrike, te Istočne i Zapadne Evrope. Tako su razvili na primjer Instrument za ko-kreativno digitalno planiranje grada, savjetodavnu ulogu sa UN Habitat-om, platforme za razmjenu iskustava sa razvojnim bankama i mrežama gradova širom svijeta (ICLEI, Global Covenant of Mayors, Resilient Cities Network…) te saradnje i diskusije sa vodećim globalnim intelektualcima, stručnjacima, privrednicima i aktivistima širom svijeta.

„Svi razgovori, iskustva i pristupi se moraju sistematski aktivirati kako bi se na praktičan način poboljšao kvalitet života, bilo da se radi o projektima zelenih arhitektonskih objekata u Aziji, infrastrukturnih i saobraćajnih zahvata u latinoameričkim gradovima ili kreiranju platforme za naučno-bazirano transparentno planiranje gradova u Njemačkoj i Švicarskoj. Da bi postigli održivi urbani razvoj, treba da spojimo sfere po ‘quadruple helix’ principu kao što su nauka i struka, javne institucije, nevladin sektor i privredu u konkretne projektne zahvate“, kaže sagovornik.

S obzirom na to da je trenutno viši stručnjak za integrirana urbana rješenja kompanije „Drees&Sommer“, jednog od vodećih ureda za planiranje, arhitekturu, inženjering i savjetovanje sa 5000 zaposlenih u 50 ureda širom svijeta gdje je i suosnivač Re-Building Europe platforme za transformaciju gradova konstatira da u današnjem svijetu moraju rješavati velike klimatske, sigurnosne i ekonomske probleme na sveobuhvatan način, a da su tu tradicionalne strukovne podjele suvišne.

„Integrirana urbana rješenja koja razvijamo propagiraju saradnju raznih stručnjaka na projektima planiranja gradskih prostora. Taj pristup koristimo i na projektima rekonstrukcije i revitalizacije ukrajinskih gradova. Aktivno radimo na projektima kao što su: ‘Milano Innovation District’, Smart city strategija za Jakartu, plan urbane klimatske adaptacije za njemačke gradove kao što su Halle i Mannheim, prostorne transformacije u Luzernu i Baselu, te projektima održive arhitekture i javnih prostora u Zürichu ili Barceloni. Dio pametnog grada su i start-upovi, tako da smo osnovali naš ‘Innovation Center Creators’, u Stuttgartu, centru njemačke tehnologije te Berlinu i u Dubaiju. Projekti poput najpametnije zgrade na svijetu ‘The Cube’ u Berlinu, ili ‘Roche Towers’ u Baselu, kao i ‘Digital Park’ u Rijadu, su samo neki zahvati poduhvati na kojima trenutno rade naši timovi.“

Sarajevo je oduvijek privlačilo

Prema njegovim riječima, uprkos činjenici da je poslijeratna Bosna i Hercegovina, nažalost, često na dnu raznih ljestvica u inovativnosti, transparentnosti ili sistemu socijalnih država, Sarajevo te Bosna i Hercegovina, kao i Balkan su mnogo puta kroz historiju pokazali nevjerovatnu kreativnost i rezilijentnost.

„Njegovi ljudi su djelovali globalno, ne samo kad odu vani, nego su agirali iz svog rada. Globalni portfolio ‘Energoinvesta’ je samo jedan primjer ovog fenomena. Posebno Sarajevo je svojim narativom oduvijek privlačilo, ali i dalje privlači poznate ličnosti i globalne intelektualce. Taj narativ je Susan Sontag ponajbolje sintetizirala u rečenici: ‘20. stoljeće je počelo i završilo u Sarajevu’. No, kako je vrijeme poslije rata prolazilo, bilo je jasno da ima jako mnogo posla, da je obim posla ogroman i da se početni elan nakon rata neće dugoročno održati prisutnim“, govori Piplaš.

Mišljenja je da su Sarajevo, ali i drugi gradovi na Balkanu u velikoj mjeri propustili priliku za sveobuhvatnu rekonstrukciju kako svog oštećenog fizičkog tkiva, tako i za osnaživanje svojih zajednica.

„Mnogi projekti sa međunarodnim partnerima, zbog fragmentiranog i nedostatno kontekstualizovanog pristupa, nisu donijeli željene efekte. Revitalizacija društvenih, ekonomskih, socijalnih i ekoloških resursa, pak, zahtjeva integrativan i inkluzivan pristup. Imajući u vidu činjenicu da se održivost može postići samo uz poštovanje ne samo ekoloških, nego i društvenih i ekonomskih faktora, urbano planiranje mora postati instrument postizanja tih ciljeva“, priča sagovornik.

Smatra da je tranzicija na novi društveno-politički, ekonomski i pravni poredak, institucije planiranja i upravljanja prostorom dočekala nespremne.

„Sektorijalna podijeljenost, procesi i paradigme infrastrukturnog i urbanističkog planiranja i danas de facto su umnogome bazirani na procesima koji su etablirani 60-80-ih godina prošlog vijeka. Mnogi su svojedobno bili revolucionarni i avangardni, no u zadnjim dekadama se mnogo toga promijenilo i potreban je update. Bivši sistem upravljanja dobrima ukinut je novim Zakonom o pretvorbi društvene u državnu svojinu u novembru 1994. godine. Ovim zakonom je zajednička društvena svojina zvanično transformirana u javnu, državnu svojinu, koja je potom data na privatizaciju.“

Ne smijemo bježati od kompleksnih zahvata

Tvrdi da je taj sveobuhvatni proces pružio niz mogućnosti domaćim i stranim fizičkim te pravnim licima da učestvuju u kupovini državnog kapitala, a time je omogućeno i njihovo direktno i indirektno uključenje u procese transformacije gradova na Balkanu.

„To je realnost demokratskih društava i institucije se moraju, pored regulacije i top-down planiranja razumjeti kao ‘kustosi’ urbanog razvoja i koristiti metode koje balansiraju privatne i javne interese. Mnogi gradovi globalno su prošli taj put i tu ne smijemo bježati od kompleksnih zahvata. U poređenju sa volumenom gradnje, kompleksnosti interesnih grupa, finansijskim investicijama u kineskim, indonezijskim, belgijskim ili poljskim gradovima je izazov razvoja na primjer novog Centra Sarajevo zamišljenog još 50-ih, Marijin Dvora, najiskrenije, relativno skroman problem“, kaže Piplaš.

Poručuje da je pravi izazov istražiti koji tipovi mehanizama oblikuju urbani razvoj gradova koji su preživjeli nasilje urbicida, ali su također pogođeni savremenim urbanim fenomenima: moderna gradnja koja formira nove obrise grada i prostrana neformalna naselja u predgrađima.

„Koje metode i tehnike u urbanom dizajnu, planiranju i razvoju treba primijeniti na takva okruženja? Koje strategije urbanog upravljanja možemo predložiti takvim područjima? Gdje je balans između korištenja iskustava uspješnih iz vlastite prošlosti, onih manje uspješnih gdje je grad već učio na svojim greškama i onih uvedenih, kao odraza savremenog diskursa? Jedan od rijetkih primjera u svijetu gdje se mogu pronaći ova pitanja, ali i odgovori je zaista Sarajevo, grad čija multikulturalnost ima prostornu dimenziju u obliku dinamičnog urbanističkog i arhitektonskog identiteta“, uvjerava sagovornik.

Nastavlja da multikulturalnost Sarajeva i njegova globalna dimenzija, koju je dobilo kroz Olimpijske igre i solidarnost tokom rata, Sarajevo daju vrijedan izvor shvatanja i spoznaje i zapadnog i orijentalnog, i slavenskog i jevrejskog, i socijalističkog i (post)kolonijalnog…

„Taj paradoks pripadanja svemu, a istovremena nesvrstanost, nam pruža prednost u integraciju u kosmopolitska društva. Projekat urbane transformacije smo nazvali Reactivate Sarajevo, jer smo smatrali da Sarajevo ima svoje i prostorne i humane i ekološke i socio-ekonomske  resurse, koji se samo moraju posložiti i aktivirati. Također smo radili sa platformama koji treba da mobiliziraju dijasporu širom svijeta (Matica BiH, Svjetski Savez Dijaspore BiH, te BH Engineering Days, i BHAAAS…) ali i cijele bivše Jugoslavije, kao i našu globalnu mrežu kontakata.  Tako je nastalo i partnerstvo Gradskih Uprava Sarajeva i Züricha. Ti ljudi su nam savjetima, investicijama, lobiranjem i preporukama itekako pomogli. Svakako u svakoj instituciji, od Gradske i Kantonalne uprave do Univerziteta u Sarajevu i raznim drugim organizacijama stalno srećem ljude svih generacija i raznih struka sa mnogo energije, stručnosti i motivacije da doprinesu razvoju grada. To me čini optimističnim.“

Novi urbanistički plan za narednih 30 godina

Ne krije da je ponosan što ima multidisciplinarnu edukaciju na Univerzitetu u Sarajevu, Politecnico di Milano, Berlin Technical University i Swiss Federal Institute of Technology (ETH), te time i projektno iskustvo od planiranje pejzaža do urbanizma i arhitekture koje primjenjuje i na glavni grad Bosne i Hercegovine.

„Kao rezultat transfera znanja na Sarajevu u obliku Reactivate Sarajevo inicijative nastale su studije i projekti za Kampus Univerziteta u Sarajevu, kao budućeg huba kreativnog, tehnološkog i naučnog razvoja grada i države, što jedino može zadržati mlade ljude koji odlaze, pogotovo ‘digital natives’ generaciju. Također, zanimljivo bi bilo pomenuti da smo kreirali konceptualni dizajn adaptacije Historijskog muzeja i javnih prostora u budućoj Muzejskoj četvrti, kao poveznicu između Univerzitetskog kampusa, Marijin Dvora, Vilsonovog Šetališta i Grbavice“, ističe Piplaš.

Zaključuje da su studije prostornog planiranja Sarajevskog polja i Trebevića bile od iznimnog značaja, imajući u vidu da su otvorile perspektive održivog razvoja Sarajeva i kreirale sinergiju sa svojim prelijepim okruženjem, pa oblikovale priliku za ruralni turizam i agronomiju, biodiverzitet i time dobile osnove za nove ekonomske privredne aktivnosti.

„Baš to je krasilo Sarajevo stoljećima i ovjekovječeno je u bezbrojnim putopisima. Rat nas je učinio autarknim, a sada se moramo ponovno otvoriti: ne samo ka globalnim vezama, nego i ka vezama sa njegovom okolinom i regionom. Jedino tako Sarajevo može postati istinski centar i stvarna metafora održivog i inkluzivnog razvoja za cijeli region. Novi urbanistički plan za narednih 30 godina razvoja za Sarajevo, koji je, za razliku od postojećeg, koncipiran još 1980-ih u jednoj drugoj historijskoj epohi, mora biti fleksibilan, inkluzivan i digitalan, te da predstavlja istinski okvir razvoja grada, a ne normativni korzet koji će limitirati njegov progres, nego omogućiti inovativan razvoj grada“, zaključuje sagovornik.