Kako su francuski intelektualci promijenili evropsku politiku prema BiH

Film ‘Za Sarajevo: Posljednji pokret francuskog intelektualca’ Zehre Sikias donosi priču o političkoj borbi francuske inteligencije protiv ultradesničarskih i nacionalističkih ideja u Evropi.

Francuski intelektualci na protestima u Parizu u decembru 1993. u okviru akcije 'Sarajevo, kulturna prijestolnica Evrope' (Ustupljeno Al Jazeeri)

Kada je prije nekoliko godina, pripremajuci članak o izborima za Evropski parlament, naišla na informaciju o listi Evropa počinje u Sarajevu francuskih intelektualaca, Zehra Sikias je shvatila koliko je važno da ova uglavnom neispričana i mnogima nepoznata priča dobije veću pažnju javnosti.

Bosanskohercegovačka novinarka s adresom u Francuskoj tada je počela detaljnije istraživati pokret francuskih intelektualaca koji su ‘90-ih godina prošlog stoljeća – inspirisani sarajevskim otporom – vodili političku borbu protiv širenja ultradesničarskih i nacionalističkih ideja u Evropi.

Njeno istraživanje krunisano je dokumentarnim filmom Za Sarajevo: Posljednji pokret francuskog intelektualca koji, kroz prizmu francuskog pokreta za Sarajevo, prati intenzivnu četverogodišnju političku borbu protiv kontroverzne pasivne pozicije zapadnih vlada, naročito Francuske, koje odbijaju djelovati protiv srpske agresije.

Film Za Sarajevo: Posljednji pokret francuskog intelektualca, čiju koprodukciju potpisuje Al Jazeera Balkans, bit će prikazan 1. aprila u 19:05 sati, repriza u 23:05 sati, u programu Al Jazeere Balkans, nakon čega će biti dostupan online.

  • Zbog čega Vam je bilo važno da dokumentujete ovu priču i koliko dugo je trajalo istraživanje i rad na ovom filmu?

Lista za Sarajevo na koju sam naišla 2019. dok sam tražila neke informacije za članak o izborima za Evropski parlament zaista me zaintrigirala. Ja sam iz Sarajeva, tokom rata sam studirala romanistiku i političke nauke i bila sam uključena u frankofonske krugove i dešavanja na relaciji Francuska – Bosna i Hercegovina. Ukratko, smatrala sam se ekspertom za francusko-bosanske relacije i zbog toga sam se zaista iznenadila da nisam znala za Listu za Sarajevo. Ubrzo sam shvatila da nije riječ o pukoj solidarnosti za Sarajevo, već o intelektualcima koji su temeljito radili na odbrani Sarajeva, povezujući sarajevski otpor sa idejom i idealima o Ujedinjenoj Evropi. Tada mi je postalo jasno da to ne smije biti tek jedan članak, jer ta priča zaslužuje mnogo više, i rodila se ideja o filmu.

Međutim, nekolicini ljudi u Francuskoj moja ideja se učinila dosadnom. Za njih je to bila još jedna priča o opsadi Sarajeva, utoliko dosadnija što dajem riječ francuskim intelektualcima, filozofima, piscima, umjetnicima… S druge strane, ljudi iz Bosne i Hercegovine su bili zaintrigirani, ali skeptični jer ipak cijeli svoj život radim za uglavnom pisane medije. No, ja sam bila uporna i odlučila sam da bez ikakve podrške – ni moralne, ni finansijske – dokumentujem tu priču. Kupila sam kameru, učila da snimam i montiram, počela sa intervjuima…

U međuvremenu sam kontaktirala Seada Kreševljakovića, kojeg nisam lično poznavala, ali sam vidjela da je producent, koji mi je, nakon odgledane prve verzije filma, dao snažan podstrek i bio, uz Lejlu Dedić, također producenticu Al Jazeere Balkans, velika podrška da priča konačno bude zaokružena.

Međutim, najvažnije od svega za mene je bilo ovo to što su mi nakon stotine odgledanih filmova, jer to je njihov posao, Lejla i Sead mogli potvrditi da ovaj film definitivno nije još jedna priča o opsadi Sarajeva. Ovo je jedan višeslojni film neophodan za razumijevanje mnogih aspekata rata u Bosni i Hercegovini, ali i film koji će definitivno ostaviti snažan utisak na gledaoca jer će ga upoznati sa drugom stranom priče.

  • Koliko je važno, naročito ako uzmemo u obzir narativ da su Francuzi historijski saveznici Srba, vratimo fokus na francuske intelektualce čiji je pokret značajno utjecao na rat u Bosni i Hercegovini, ali i budućnost Evrope?

– Za mene koja sam iz Sarajeva to je bilo jako važno, jer je jasno da su 1992. postojale dvije Francuske – jedna koju čini zvanična politika koja je zbog historijskog savezništva sa Srbijom bila otvoreno prosrpska i druga koju čine intelektualci i umjetnici koji su na samom početku rata u Bosni i Hercegovini shvatili da je to što se tamo radi svjetski skandal.

Ono što je veoma zanimljivo je da su se francuski intelektualci borili protiv vlastite vlade. Ljevičari, intelektualci i umjetnici koji su činili taj pokret su bili najzaslužniji za dolazak Francoisa Mitterranda na vlast, inače prvog francuskog predsjednika socijaliste. Bernard-Henri Lévy, čiji je Mitterrand vjenčani kum, je izlobirao da francuski predsjednik dođe u Sarajevu u junu 1992. godine, uvjeren da samo jedan socijalista poput njega može prepoznati povratak fašizma u Evropu i da će učiniti sve da odbrani Sarajevo. Ali nakon njegove posjete Sarajevu, brzo su shvatili da su o tom čovjeku gajili iluzije, jer on uprkos tome što je bilo očigledno ko je napadač, a ko žrtva, nije odustajao od svoje politike. Tako se od ogromne ljubavi stvorio ogroman jaz i njihove akcije postale su usmjerene na to da se francuskom narodu pokaže koliko je obmanut zbog zvanične francuske politike i medija.

Zehra Sikias (Ivan Šebalj / Ustupljeno Al Jazeeri)

Film obuhvata period od 1992. do 1996. i detaljno pokazuje ključne akcije francuskih intelektualaca i umjetnika. Ono što je meni bilo važno je da pokažem da nije sve samo crno i bijelo i da ljudi vide i drugu stranu priče, jer koliko god je francuska politika prema Bosni i Hercegovini tokom rata bila sramotna, toliko je masovna mobilizacija francuskih intelektualaca bila učinkovita i utjecala je u konačnici na evropsku politiku prema Bosni i Hercegovini.

  • Iako Listom za Sarajevo nisu ušli u Evropski parlament, niti su uspjeli zaustaviti krvoproliće, činjenica je da su akcije francuskih intelektualaca ipak imale odjeka u široj javnosti. Koliko su u konačnici one bile uspješne?

– Francuski intelektualci su na početku nailazili na ogromnu osudu medija i javnog mnjenja. Nije im bilo lako i osjećali su se poraženo jer je, naprimjer, na prve proteste za Bosnu i Hercegovinu u Parizu došlo tek stotinjak ljudi. No, nisu odustajali, a stvari su ubrzo počele da se mijenjaju. Već 1993. godine su krenule veće akcije i oni su, uz podršku francuskih umjetnika, pokušali Sarajevu osigurati status “Evropske prijestolnice kulture”. Naravno, znali su da je taj pokušaj osuđen na propast, ali njihov cilj nije bio da uspiju u tome, već da pokažu da se u ljudi u Sarajevu, čak i pod opsadom, bave kulturom i da zainteresiraju medije za tu temu.

Dakle, sa aspekta statusa “Evropske prijesolnice kulture” kojeg Sarajevo nije dobilo ta akcija je bila neuspješna, ali s aspekta mobilizacije umjetnika i javnih ličnosti oko ideje Sarajeva, zainteresiranja medija na tu temu, pokretanja peticija i uspostavljanja saradnje između gradonačelnika Sarajeva sa francuskim gradonačelnicima bila je jako uspješna. Tom akcijom su također eksplicitno povezali sudbinu Sarajeva sa sudbinom Evrope, insistirajući na činjenici da braneći Sarajevo, mi ustvari branimo Evropu. Sličan argument se koristi i danas u Ukrajini.

No, uprkos omasovljenju pokreta i većoj medijskoj eksponiranosti dešavanja u Sarajevu, rat nije stao, pa su francuski intelektualci krenuli u političke akcije. Kada su organizovani izbori za Evropski parlament u junu 1994. godine, oni su odlučili napraviti Sarajevsku listu. Zvanično kandidatsko ime te liste je zapravo Evropa počinje u Sarajevu. To je bila jedna mučna epizoda za pokret jer je zbog internih borbi došlo do unutrašnje destabilizacije, a i sama inicijativa je u konačnici bila neuspješna jer su uprkos obećavajućoj podršci prema ispitivanjima javnog mnjenja dobili malo glasova. Ipak, ona je bila važan korak ka zaustavljanju rata u Bosni i Hercegovini jer je uspjela ogoliti svo licemjerstvo zvaničnog Pariza, stavljajući fokus tokom izborne kampanje na nepravednost nametanja embarga na oružje Bosni i Hercegovini, dakle jednoj napadnutoj državi čiji je glavni grad pod srednjovjekovnom opsadom koji svakodnevno trpi razaranja i ljudske gubitke. Francuzi su tada doista shvatili da se građanima Bosne i Hercegovine uskraćuje pravo da se brane.

U dugoj historiji francuskih intelektualaca i njegovih univerzalnih političkih borbi kroz cijeli 20. vijek, ovo je također bio prvi put da su se odvažili biti dio izbornog procesa, dakle postati politička stranka koju su mediji ironično nazivali “Bosanska stranka Francuske”.

Francuski intelektualci na protestima u Parizu u decembru 1993. u okviru akcije ‘Sarajevo, kulturna prijestolnica Evrope’ (Ustupljeno Al Jazeeri)

Franucski intelektualci su se zaista stidili francuskog i generalno evropskog stava prema Sarajevu, jednostavno nisu mogli prihvatiti da je Evropa apatična i nijema na dešavanja u Bosni i Hercegovini, zbog čega su bili istrajni u svojim operacijama koje su u konačnici dovele do cilja – vojne intervencije. Prema tome, uprkos nizu neuspješnih akcija, njihova globalna mobilizacija se može smatrati uspješnom.

  • Dejtonski mirovni sporazum, kojim je označen kraj rata u Bosni i Hercegovini, francuski intelektualci vidjeli su kao ‘znak evropske slabosti’. Kakvo je njihovo viđenje Bosne i Hercegovine, ali i Evrope danas?

– Na kraju filma francuski intelektualci daju prilično pesimističnu sliku današnje Evrope, koja je za njih ogledalo one Bosne i Hercegovine koja je oblikovana Dejtonskim mirovnim sporazumom.

Prema njima, postoje dva načina izgradnje Evrope – ili ćemo graditi Evropu ujedinjenu univerzalnim građanskim vrijednostima kakvu su sanjali poslije Drugog svjetskog rata, ili ćemo graditi Evropu na etničkim, odnosno nacionalističkim principima. U Maastrichtu smo usvojili građanske principe, ali smo ih u Daytonu pogazili. Dejtonski mirovni sporazum je, dakle, prvi korak izgradnje takve Evrope.

Do tada je priča o etničkim principima u ustavu neke evropske države bila ogroman politički tabu, nešto nezamislivo. Od trenutka kada je nešto takvo potpisano, francuski intelektualci su shvatili da su zapravo izgubili borbu. Dayton je bio crvena linija koju Evropa poslije Drugog svjetskog rata nije smjela preći. Za njih je Sarajevo bilo i ostalo simbol univerzalne borbe protiv nacionalizma, ali i bolni podsjetnik da smo tu bitku izgubili u Daytonu. Od tog trenutka dolazi do ekspanzije ekstremnih pokreta u cijeloj Evropi koji nemaju kompleks otvoreno propagirati retrogradne nacionalisticke ideje.

  • Publika 5. AJB DOC Film Festivala imala je priliku pogledati tada još vijek nezavršenu, verziju filma Za Sarajevo: Posljednji pokret francuskog intelektualca. Na koji način su komentari sa te projekcije i saradnja sa producentima Al Jazeere Balkans utjecali na finalnu verziju filma?

– Meni je ta projekcija bila jako značajna. Kada radite kao freelancer, kada sami i istražujete, i snimate, i montirate film, a da nemate eksterno mišljenje o svom radu, povratne informacije koje možete dobiti prije zvaničnog prikazivanja su od ključnog značaja.

Jako sam zadovoljna tom projekcijom. Dobila sam tada potvrdu da je ovo zaista jedna neispričana priča. Ovaj film, kojem je opsada Sarajeva samo podloga i koji donosi priču o univerzalnoj borbi protiv nacionalizma u Evropi, sadrži dosta informacija i mnogi ljudi, čak i oni koji su bili uključeni u sva ta događanja, su ostali zatečeni jer je zaista mnogo toga što nisu znali. To je upravo ono što se i meni desilo kroz rad na ovom filmu.

Ovaj film će promijeniti naše percepcije o mnogo čemu. Pored eminentnih intelektualaca koji pričaju ovu priču, važni akteri iz francuskog političkog života su također izašli iz svoje uobičajene diplomatske rezerve i pristali svjedočiti veoma otvoreno o kulisama događanja. Bez lažne skromnosti tvrdim da je ova priča ključna za razumijevanje političkih procesa u Bosni i Hercegovini, u Francuskoj i u Evropi, što se danas očitava u Ukrajini gdje Evropa reaguje na dijametralno drugačiji način nego u Bosni i Hercegovini. Sarajevo je, dakle, bila prekretnica i lekcija.

Izvor: Al Jazeera

Reklama