Bashar al-Assad: Predsjednik koji je izgubio svoju domovinu

Nakon više od 13 godina rata, stotine hiljada ubijenih i miliona raseljenih, završila je 24-godišnja vladavina sirijskog predsjednika Bashara al-Assada.

Veliko broj ljudi izašao je u nedjelju na ulice Damaska ​​kako bi proslavili, nakon što su opozicione snage preuzele kontrolu nad glavnim gradom u zapanjujućem napredovanju u kojem su zauzeli nekoliko ključnih gradova za nekoliko dana.

Al-Assad je navodno avionom pobjegao iz države, čime je prekinuto više od 53 godine autoritarne vladavine njegove porodice nad Sirijom. Njegov odlazak ostavlja državu u ruševinama i milione Sirijaca koji se pitaju šta je sljedeće.

Čovjek koji nije trebao voditi

Kada je al-Assad naslijedio vlast 2000. nakon smrti svog oca Hafeza, postojao je oprezni optimizam za političke promjene u Siriji.

Inače oftamolog koji je studirao u Londonu, al-Assad nikada nije trebao postati predsjednik. Pozvan je nazad u Siriju nakon smrti svog starijeg brata Basila. Kako bi Bashar preuzeo predsjedničku dužnost, Parlament je morao spustiti minimalnu dob za kandidate sa 40 na 34 godine. Pobijedio je na referendumu s više od 97 posto glasova, gdje je bio jedini kandidat.

Taj tihi, suzdržani čovjek u početku je potakao nade u reforme, ali osim nekoliko ograničenih ekonomskih promjena, njegova je vladavina bila vrlo slična 30-godišnjoj autoritarnoj vladavini njegova oca.

Sirijski ustanak

Deceniju kasnije, u martu 2011. godine, al-Assad se suočio s prvim velikim izazovom kada su Sirijci izašli na ulice tražeći demokratiju, građanske slobode i oslobađanje političkih zatvorenika.

Al-Assad je odbacio ustanak kao stranu zavjeru, označivši svoje protivnike “teroristima”. Kao vođa jedine legalne političke snage u državi, stranke Baath, te vrhovni komandant oružanih snaga, njegov odgovor bio je brutalno razbijanje.

To je samo pojačalo demonstracije koje su brzo eskalirale.

Godine 2012. Vlada je upotrijebila teško oružje protiv pobunjeničkih grupa, uključujući zračne napade. Nemiri su se proširili, potaknuvši oružanu pobunu koja je privukla regionalne i međunarodne sile.

Držanje vlasti

U godinama koje su uslijedile, al-Assadova Vlada držala se vlasti uz političku i vojnu podršku Rusije i Irana, kao i libanske grupe Hezbollah koju podržava Teheran.

Al-Assad je postepeno uspio vratiti većinu teritorija koje su njegove snage u početku izgubile. Ali on je vladao nad rascjepkanom nacijom, sa samo djelimičnom kontrolom i uskom bazom podrške, posebno od alevitske manjine čiji je dio njegova porodice.

Primirje je proglašeno u martu 2020. nakon sporazuma između Rusije i susjedne Turske, koja je kroz historiju podržavala neke opozicione grupe u Siriji.

Ali Sirija je nastavila patiti od čestih bombardiranja i borbi, dok je al-Assad ignorirao politički proces koji je prevodio UN kako bi se došlo do demokratske tranzicije.

Al-Assad se godinama predstavljao kao zaštitnik sirijskih manjina, pozicionirajući se kao bedem protiv “ekstremizma” i jedina sila sposobna vratiti stabilnost u ratom razorenu zemlju.

Na nekoliko izbora održanih tokom godina, uključujući i za vrijeme rata u područjima pod kontrolom Vlade, službeni rezultati pokazali su da je al-Assad osvojio veliku većinu glasova. U maju 2021. ponovo je izabran za četvrti mandat sa osvojenih 95,1 posto glasova.

Ali njegova Vlada nije uspjela povratiti legitimitet u očima većeg dijela međunarodne zajednice, pri čemu su brojne države i grupe za ljudska prava tvrdile da izbori nisu bili ni slobodni ni pošteni.

U međuvremenu, njegova se Vlada suočila s optužbama za ubistva i zatvaranje hiljada, kao i za izgladnjivanje cijelih zajednica u područjima pod opsadom pobunjenika tokom rata. Također je u brojnim prilikama optužena za korištenje kemijskog oružja protiv vlastitog naroda, što je al-Assad negirao.

Godine 2023. Organizacija za zabranu hemijskog oružja zaključila je da postoje “razumni razlozi za vjerovanje” da je sirijska Vlada upotrijebila hemijsko oružje u napadima 7. aprila 2018. u Doumi, blizu Damaska.

Novembra 2023. Francuska je izdala međunarodnu potjernicu za al-Assadom, optužujući ga za saučesništvo u zločinima protiv čovječnosti povezanima s hemijskim napadima za koje je 2013. okrivljena njegova Vlada. Narednog je dana Međunarodni sud pravde, najviši sud UN-a, naredio sirijskoj Vladi da prekine mučenje i druge oblike okrutnog, nehumanog ili ponižavajućeg postupanja.

“Za Sirijce će [al-Assad] uvijek biti zapamćen kao predsjednik koji je pokazao loše vodstvo, uništio svoju zemlju i raselio vlastiti narod”, rekao je sirijski politički analitičar Marwan Kabalan. “Ne samo da je izgubio svoju vladavinu, već je izgubio cijelu domovinu.”

Godine 2023., nakon više od 12 godina rata, al-Assada su ponovo primile u Arapsku ligu iste arapske države koje su ga nekada izbjegavale. Odluka o ponovnom uspostavljanju članstva Sirije označila je dramatičan diplomatski preokret jer je nekoliko arapskih država nastojalo ponovo stupiti u kontakt s al-Assadom.

No stanje na terenu ostalo je isto. Sirijci, koji su se nadali novom početku, i dalje su živjeli u ekonomskom kolapsu i humanitarnoj krizi.

A tokom proteklih 10 dana, rat koji je dugo stagnirao vratio se s brzim napredovanjem opozicionih boraca, koji su brzo preuzeli kontrolu nad nekoliko velikih gradova u vrijeme kada su al-Assadovi saveznici bili zauzeti vlastitim sukobima drugdje.

“Decenijama je ovaj režim bio izvor ugnjetavanja, nestabilnosti i razaranja”, rekao je za Al Jazeeru Fadel Abdulghani, izvršni direktor Sirijske mreže za ljudska prava, te dodao kako je, iako je zadatak obnove Sirije ogroman, on se i dalje pun nade.

“Optimističan sam i mislim da na tome možemo dalje graditi prema uspostavi demokratske države.”