Borba za Evropsku komisiju – prestiž ili moć?

„Uistinu je zabavno primijetiti koliko sam teško zamjenjiv”, šeretski je izjavio aktuelni predsjednik Evropske komisije Jean-Claude Juncker, rezimirajući dvodnevni samit evropskih lidera koji je u petak završen bez dogovora o raspodjeli čelnih funkcija u evropskim institucijama za nardenih pet godina. U šaljivom tonu samit je rezimirao i holandski premijer Mark Rutte: “Morat ćemo to riješiti prije ili kasnije jer ne možemo dopustiti da nam Juncker ovdje ostane do kraja života”.

Reklo bi se da je samit bio relaksirajući, a nije. „Grmilo je od neprincipijelnosti“, rekao je nakon samita jedan od savjetnika rumunskog predsjednika Klausa Wernera Iohannisa čija je zemlja trenutno predsjedavajuća EU-om.

Nakon konsultativnog samita od 28. maja, koji je održan odmah nakon sumiranja rezultata evropskih izbora, na prošlonedjeljnom sastanku evropskih lidera trebalo je da bude određen fokus i smjer u vođenju procesa nominacije, imenovanja i izbora najviših funkcionera u Uniji. I to upravo u skladu s nadležnostima Evropskog vijeća koje je na vrhu institucionalne piramide i kao takvo daje političke smjernice i utvrđuje prioritete i pravila Unije. Čine ga šefovi država ili vlada zemalja članica, predsjednik Evropskog vijeća, predsjednik Komisije i visoka predstavnica za vanjske poslove i sigurnost, a redovno gostuju predsjednici Evropskog parlamenta, Evropske centralne banke i Eurogrupe koju čine ministri ekonomije i finansija euro zone.

Sve se, ipak, i ovoga puta vrtilo oko Evropske komisije odnosno oko čelne pozicije tog veoma moćnog birokratskog stroja u srcu Evropske unije. Stroja koji ima kompetencije i odgovornosti najviše izvršne vlasti, koji radi po principu državne institucije, koji je ključni regulator zajedničkog tržišta i glavni operativac na globalnoj sceni.

Sve karte ponovo na stolu

Evropska politička scena se uznervozila još prije evropskih izbora od 26. maja. Nakon što su birači na izborima za Evropski parlament razbili dosadašnji duopol glavnih političkih blokova – sve desnije Evropske narodne stranke i sve staromodnijih socijalista i demokrata lijevog centra, grozničavost u Briselu je postala hronična bolest.

Ni najveći optimisti nisu očekivali da će lideri zemalja članica EU već na drugom samitu nakon izbora riješiti sve enigme oko imenovanja novih čelnika. Ali isto tako ni najveći pesimisti nisu mogli zamisliti da se na kraju prvog mjeseca od evropskih izbora moglo otići toliko unazad i da se lideri EU neće uspjeti dogovoriti čak ni o onome u čemu se ne slažu.

Nakon dvodnevnog vijećanja o raspodjeli čelnih funkcija, evropski lideri su se u petak razišli upravo bez ikakvog dogovora i zaključka osim da će konsultacije sa svim zemljama članicama biti nastavljene. Naredni samit je već zakazan za 30. juni kako bi se makar za dan preduhitrila osniviačka skupština Evropskog parlamenta zakazana za 2. juli.

Sve karte su ponovo na stolu i nikada nisu bile toliko izmiješane kao sada. Radikalna desnica, suverenisti i euroskeptični populisti na nedavnim izborima su ojačali taman onoliko koliko je potrebno za ometanje i usporavanje svakog početnog dogovora. Socijalisti i liberali su i dalje na drugom i trećem mjestu po broju osvojenih mandata, a blok narodnjačkih stranaka (EPP) iako je zadržao vodeću poziciju nema dovoljno ruku za samostalno odlučivanje.

U tome je i suština borbe za Evropsku komisiju jer se preko jedne stolice osvaja i prestiž i moć. Sve političke grupe smatraju da je došao trenutak da se okoriste imajući u vidu da su u petogodišnjem mandatu koji je na izmaku sve vodeće pozicije u EU imali narodnjaci. Jedino je Visoka predstavnica za vanjsku politiku i sigurnost Federica Mogherini iz socijalno-demokratskog bloka.

Angela Merkel ipak u igri

Niko pa ni sam predsjednik Evropskog vijeća Donald Tusk, koji bi trebalo da zna više od ostalih o sudbini dosadašnjih glavnih kandidata za predsjednika Evropske komisije, ne zna kakva bi mogla biti sudbina dosadašnjih glavnih kandidata. Iako su u minusu za ukupno 87 poslaničkih mjesta u odnosu na dosadašnji mandat u Evropskom parlamentu, narodnjaci i socijal-demokrati su i dalje privlačna politička skupina za sve druge proevropske stranke, a prvenstveno za liberale i ekologiste. Pa ipak narodnjački glavni kandidat Manfred Weber iz njemačke Kršćansko-socijalne unije (CSU) ne spava mirno bez obzira na svesrdnu formalnu podršku njemačke kancelarke Angele Merkel. Diskvalificirao ga je niko drugi do francuski predsjednik Emmanuel Macron i to na naoko bizaran način: „Njemački glavni kandidat ne govori francuski“. A tek zatim mu je prišiveno da „nema državničko iskustvo“ i da „nije dovoljno opredijeljen proevropski“. Takva diskvalifikacija njenog glavnog ‘pulena’ i to od najbližeg evropskog saveznika, Angelu Merkel je dovelo do očajanja. Za utjehu, predsjednik Macron je u petak u Briselu prvi put javno izgovorio ono o čemu se mjesecima govorkalo: „Najbolji njemački kandidat za Evropsku komisiju i Evropsko vijeće je Angela Merkel. Ako hoćemo najsposobnijeg i najkvalitetnijeg kandidata, imamo ga“, rekao je.

Rukavica je bačena ikao je njemačka kancelarka više puta do sada izjavljivala da ne želi prekidati svoj četvrti mandat na čelu vlade, a da Weberovo iskustvo u politici i u Evropskom parlamentu „garantiraju dobrog predsjednika Evropske komisije“. Izvjesno je međutim da nakon prošlonedjeljnog samita evropskih čelnika ništa više nije nemoguće. Pogotovo što Njemačka kao ‘lokomotiva’ EU nije imala predsjednika Komisije od daleke 1958. godine, od Waltera Hallsteina koji je tu dužnost obavljao do 1967. kao prvi predsjednik tek uspostavljene takozvane Visoke vlasti, prethodnice današnje Komisije.

Tiha voda što bregove valja

Michel Barnier, iskusni francuski političar, državnik i evropski funkcioner s višedecenijskim iskustvom, široj međunarodnoj javnosti je postao poznat po strpljenju i umješnosti u vođenju pregovora s Velikom Britanijom o izlasku iz EU. Da li će Macron zažmuriti na njegovu ideološku pripadnost narodnjačkom desnom centru ili će se ipak odlučiti za nekoga iz redova liberalno-demokratskog bloka kojem pripada i njegova centristička stranka ‘Republika u pokretu’ (LREM) uskoro će se znati. Sa ili bez Macrona, Barnier je tiha voda što bregove valja. Osim što nije Macronov čovjek od povjerenja, otežavajuća okolnost mu je što je Francuska do sada imala najviše zvaničnika na najvišim položajima u EU.

Drugi vrlo ozbiljan kandidat je Frans Timmermans, član holandske socijalno-demokratske Radničke partije, trenutni potpredsjednik Evropske komisije i povjerenik za međuinstitucionalne odnose, regulative, vladavinu prava i temeljna prava. Respektabilan funkcioner Komisije sa prvim iskustvima u EU institucijama od 1994. godine. Bivši je ministar vanjskih poslova, državni sekretar, član nacionalnog parlamenta u više saziva, iskusni diplomata.  Uvijek se zalagao za jačanje lijeve koalicije u Evropskom parlamentu u cilju okončanja višedecenijske dominacije narodnjačkih partija desnog centra. Ako bi dobio povjerenje Evropskog vijeća i Parlamenta, a šanse su mu mnogo veće nego Weberu, Timermans bi bio prvi Holanđanin na čelu Komisije u punom mandatu imajući u vidu da je u proteklih 60 godina na toj dužnosti iz ove zemlje bio samo Sicco Mansholt 1972. godine sa mandatom od nepunih deset mjeseci iako je bio jedan od utemeljitelja današnje Unije.

Dankinja Margrethe Vestager, priča je za sebe. Trenutno je u Komisiji na najškakljivijoj poziciji povjerenice za tržišnu konkurenciju. U samom je vrhu „top-tima za Evropu“ liberalno-dekokratskog bloka, a od marta je vodeća među sedam kandidata ove grupacije za visoke pozcije u EU. U briselskoj administraciji joj tepaju „zmaj od Danske“, a u samom Kabinetu trenutnog predsjednika Komisije je smatraju jednom od najuspješnijih potpredsjednica uopšte. Superzvijezda briselske birokratske mašinerije postala je tokom duge i bespoštedne borbe protiv nelojalne konkurencije američkih tehnoloških divova kao što su Google i Apple, koje je u konačnici uspjela prizemljiti i enormnim antimonopolskim kaznama utjerati u evropske norme. Uz sve ovo, jedina je žena među dosadašnjim favoritima što joj povećava šanse u finišu. Ako bi pobijedila prekinula bi čak 60-godišnju praksu muške supremacije na čelu Evropske komisije, što i jeste jedan od principa „nove, bolje i pravednije Evropske unije“ kakvu zagovara upravo usvojena programska strategija o budućnosti Unije do 2024.

Ako je suditi po društvenim mrežama na kojima je u toku svojevrsni digitalni referendum građana EU, niko od glavnih kandidata nema većinu. U igri su brojna nova imena ali se među potencijalnim novim čelnicima ne spominje hrvatska predsjednica Kolinda Grabar-Kitarović. Poruka građana je da bi najdemokratskija forma izbora evropskih čelnika bio referendum „imajmući u vidu da će u svakom drugom slučaju konačna odluka, kao i do sada, zavisiti isključivo od dogovora glavne osovine“. Osovine Berlin-Pariz.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera