Zona opasnog kretanja: Kako proći kroz ukrajinsko minsko polje

Ruska agresija na Ukrajinu koja traje već godinu i po dana, i to bez većih pomaka za ruske snage, ponovo je u fokus bezbednosnih stručnjaka, analitičara i istoričara stavila stari problem sukoba širom sveta – veliku površinu zemlje pod minskim poljima.

Ovaj problem nije nov. Šta više, prisutan je praktično od pronalaska baruta, eksploziva i minsko-esksplozivnih sredstava, od rovova Velikog rata, preko bojišta širom Evrope u Drugom svetskom ratu, Koreje ‘50-ih godina, vijetnamskih džungli ‘60-ih, sukoba na području Jugoslavije, sve do današnje Ukrajine.

Oružje koje ubija decenijama

Krajem 1944, snagama Wermachta se neminovno bližio kraj. Nakon ogromnih gubitaka pretrpljenih u južnoj Francuskoj i, pre toga, u Normandiji nakon iskrcavanja saveznika, nemačke motorizovane jedinice su prešle na jedan vid “gerilske borbe”, kako bi što više usporile napredovanje ka Berlinu. U decembru iste godine, u regionu Hurtgenwalda, veliki broj nemačkih, kao i savezničkih vojnika je izgubio život od brojnih minskih sredstava. Kasnije nazvana “Bitka u Crnoj šumi” (Huertgen Forest), bio je to jedan od najkrvavijih sukoba tokom celog Drugog svetskog rata. Procenjuje se da su nemačke snage izgubile gotovo 30.000 vojnika, dok su saveznici imali najmanje 33.000 žrtava.

Nakon završetka rata, ostao je problem ogromnog područja, većeg od mnogih tadašnjih gradova, kompletno miniranog protivtenkovskim i protivpešadijskim minama. Izveštaji saveznika iz tog vremena navode da je “količina mina tolika, da kada bi se aktivirala jedna, eksplodiralo bi još barem desetak u neposrednoj blizini – od siline samog udarnog talasa”.

Takođe, iz ove bitke potiče i priča o herojstvu vojnika sa dve suprotne strane. Poručnik Friedrich Lengefeld, jedan od nemačkih komandira u borbama za “Crnu šumu”, poginuo je dok je pokušavao da spasi ranjenog američkog vojnika koji je bio ranjen nagaznom minom.

Deo ovog područja je i danas “zona zabranjenog kretanja”, budući da se tokom godina reljef samog terena promenio, te nije moguće u potpunosti izvršiti čišćenje terena. Procenjuje se da je pod zemljom najmanje 30 do 50 hiljada minskih sredstava.

Zaostala minska polja su velikim problem i širom afričkog kontinenta, zaostalih iz brojnih ratnih sukoba. Po podacima Ujedinjenih nacija, prednjači Angola sa najmanje osam miliona i dalje aktivnih mina, a slede Egipat, Mozambik i Somalija.

U provincijama Irana koje se graniče sa Irakom – Ilam, Kemanshah i Khuzestan – procenjuje se da danas ima najmanje 6-7 miliona postavljenih mina, mada neki eksperti navode brojke veće od 10 miliona.

Ukrajina zagađena minama

Početkom ove godine, međunarodne humanitarne agencije upozorile su da je u Ukrajini minirano gotovo 150.000 kvadratnih kilometara, što je površina američke savezne države Florida ili gotovo pet puta veća od Belgije. Ukrajina je tako danas na dalekom prvom mestu po površini aktivnih minskih polja, a procenjuje se da će nakon završetka sukoba biti potrebno najmanje 20 godina da se ovo zemljište barem delimično očisti.

Kao što je to često slučaj u ovakvim sukobima, od mina najviše stradaju civili. Po podacima kancelarije Ujedinjenih nacija za ljudska prava (OHCHR), do sada je od mina u Ukrajini poginulo najmanje 758 civila, od kojih je više od stotinu dece. Procenjuje se i da će, ako uskoro ne dođe do mirovnog sporazuma, do kraja godine pod minskim poljima biti površina jedan i po put veća od Portugala.

Najveći broj mina u Ukrajini su postavile ruske snage, oko 85 odsto, dok su ostatak “delo” ukrajinskih snaga bezbednosti, koje su se na ovaj način trudile da zaustave napedovanje agresora. To je naročito evidentno u regionu Donbasa, gde su pravljena “koncentrična minska polja”, u kojima je završio veliki deo od najmanje 2.400 uništenih ruskih tenkova i oklopnih vozila.

Zahvaljujući velikom broju minskih polja, mnoge ruske jedinice su jednostavno napuštale vozila, pa su ukrajinske snage uspele da zarobe više od 400 (a po nekim izvorima i 540) tenkova i oklopnih vozila. Ruske snage su krajem prošle godine imale velikih problema u daljem napredovanju, jer su loše vremenske prilike uspele da “zarobe” tenkove u blatu i poplavama, a u ovim “blatnim potocima” je bio i veliki broj mina. Zbog toga je ruska vojna komanda odlučila da upotrebi “UR-77 Meteorit”, vozilo koje je nakon 2000. bilo “penzionisano”, u očekivanju proizvodnje njegovog naslednika. Naslednik, pak, nikada nije dobio “zeleno svetlo” Kremlja za proizvodnju.

Prvi put uveden u naoružanje SSSR-a 1979. godine, “UR-77 Meteorit” je unapređenje platforme “2S1”, na kojoj su se zasnivala i mnoga druga tadašnja oklopna vozila. Vozilo se kreće na gusenicama i ima specijalnu “lansirnu kupolu”. U kupoli se nalazi tzv. MCLC, serija eksplozivnih kutija povezana sajlom. Kada se ovaj sistem kutija i sajli ispali na udaljenost do 100 metara ispred “UR-77”, aktivira se električni upaljač koji detonira eksploziv celom njegovom dužinom. Od jačine pritiska prilikom eksplozije, aktiviraju se minsko-eksplozivna sredstva koja su postavljena pod zemljom i na taj način se “čisti” minsko polje.

Sistem korišten u Čečeniji, pa Siriji i Ukrajini

Upotrebom dva “UR-77” paralelno može se deminirati i veća površina za relativno kratko vreme. U zavisnosti od vrste i gustine postavljenih mina, “Meteorit” može da napravi “čisti prolaz” širine od šest do deset metara.

Ovaj sistem je prvi put korišćen za vreme rata u Čečeniji, te kasnije i u sukobima u Siriji. Rusija ima 40-ak “Meteorita”, a ukrajinske snage su do sada zarobile njih najmanje 10, ali je polovina njih oštećena.

Američka vojska poseduje sličan sistem, pod imenom “M-58 MICLIC” (Mine Clearing Vehicle). U upotrebi od 1988. godine, “M-58” ima slične parametre kao i “UR-77”. Dužina sajle sa detonirajućim elementima je takođe 100-ak metara, a “M-58” može da očisti do osam metara širine. Korišćenjem modularnog upaljača “M-147 Firing Kit”, MICLIC sistem se može lansirati i iz drugih vozila, poput “M-60 AVLB” pokretnog mosta.

Napredna verzija ovog koncepta je “M-1150 ABV” (Assault Breacher Vehicle, vozilo za proboj terena). Zasnovan je na modernoj platformi tenka “M-1 Abrams” i ima motor od 1.500 konjskih snaga. “M-1150” ima unapređeni sistem LDCS za aktiviranje mina pod zemljom do 150 metara, kao i raketni sistem kratkog dometa. ABV takođe ima i jednu vrstu “pluga” (mine plow) kojim može da jednostavno iskopa manja minska (obično pešadijska) sredstva.

Za razliku od “Meteorita”, ABV ima i mitraljez “M-2 BMG”, a može biti naoružan i drugim vrstama antioklopnog oružja. Ovo vozilo se pokazalo izuzetno korisnim u borbama protiv talibanskih snaga u Avganistanu, gde su uporišta u planinskim regijama često bila minirana. Američka vojska (Army Corps) i Marinci (US Marines) trenutno imaju 52 ovakva vozila, a planirana je proizvodnja njih 180. Pre dve godine, State Department je odobrio prodaju 29 “M-1150” Australiji.