Italija se sjeća hrabrog sudije koji je obezglavio ‘Cosa Nostru’

Italija je ovih dana obilježila 30. godišnjicu od atentata na Giovannija Falconea, istražnog suca iz Palerma, koji je zajedno sa svojim kolegom i prijateljem Paolom Borsellinom do danas ostao možda i najveći svjetski simbol borbe protiv mafije.

Ubila ga je sicilijanska Cosa Nostra, podmetnuvši bombu na autoputu A29 u blizini mjesta Kapači. U razornoj eksploziji poginuli su i njegova supruga Francesca Morvillo te policajci Rocco Dicillo, Vito Schifani i Antonio Montinaro koji su činili Falconeovu pratnju.

Atentat je izveden s 1.000 kilograma TNT-a postavljenog u tunelu ispod autoputa koji spaja centar Palerma i aerodrom, kasnije imenovan po Falconeu i Borsellinu.

Kobne subote 23. maja 1992. godine, pet dana nakon svog 53. rođendana, Falcone se vraćao iz Rima na vikend u rodnom Palermu. Vozio je bijelu Fiat Cromu. Supruga Francesca nalazila se na suvozačevom mjestu, straga je sjedio vozač Giuseppe Costanza. U pratnji su bila još dva neobilježena automobila, smeđi i plavi Fiat Croma, sa šestoricom službenika iz pratnje.

Kretanje povorke, odmah po njihovom slijetanju na aerodrom, pratili su mafijaši koji su bili u vezi. Na brdu iznad ceste, Giovanni Brusca, poznat i po nadimcima „svinja“ i „ubica kršćana“, tačno u 17:58 pritisnuo je dugme na daljinskom upravljaču i aktivirao bombu.

Izvršilac osuđen i za više od stotinu ubistava

Eksplozija je probila asfalt i odbacila prvi automobil više od deset metara u obližnji maslinjak, ubivši na licu mjesta Montinaru, Schifanija i Dicilla. Drugi automobil, kojeg je vozio Falcone, zabio se u betonski zid, a sudija i njegova supruga zadobili su fatalne povrede. Policajci u plavoj Cromi su ozlijeđeni, a još dvadesetak ljudi, koji su se u tom trenutku zatekli na putu u svojim automobilima je čudom spašeno.

Direktni izvršilac Giovanni Brusca, osim za taj atentat, osuđen je za više od stotinu ubistava. Među njegovim zločinima naročito okrutno je ubistvo 13-godišnjeg Giuseppea Di Mattea, sina Santina Di Mattea, mafijaša koji je počeo sarađivati s vlastima.

Brusca je uhapšen 1996. godine nakon čega je i sam postao pokajnik te je čak i javno detaljno opisivao zločine koje je počinio. Nakon što je odslužio 25 godina zatvora, 31. maja prošle godine pušten je na uslovnu slobodu što je izazvalo žestoke polemike u italijanskoj javnosti.

Počast odao i šef države

Na 30. godišnjicu atentata, počast Falconeu u centru Palerma odao je šef države Sergio Mattarella, čijeg je brata Piersantija, tadašnjeg predsjednika regije Sicilija, također ubila ovdašnja mafija. Premijer Mario Draghi u izjavi za javnost pozdravio je Falconeovo naslijeđe, navodeći da je zahvaljujući njegovoj „hrabrosti, odlučnosti i profesionalizmu Italija postala slobodnija država“.

Falcone je radni vijek posvetio borbi protiv Cose Nostre koja je osamdesetih godina prošlog vijeka sijala smrt Sicilijom i bila najjača mafijaška organizacija u Italiji. On i Borsellino činili su dio anti-mafija tima sastavljenog od sudija i istražitelja. Njihov rad rezultirao je takozvanim „maksi-procesom“ (na italijanskom Maxiprocesso) koji se smatra najznačajnijim suđenjem ikada protiv sicilijanske mafije, kao i najvećim suđenjem u svjetskoj historiji.

Proces održan u sudnici u formi bunkera, posebno izgrađenoj za tu svrhu unutar zidova zatvora Ucciardone u Palermu, trajao je od februara 1986. do januara 1992. kada su presude postale pravomoćne. Na kraju je 338 mafijaša osuđeno na ukupno 2.665 godina, a doživotne kazne dobilo je 19 bossova.

Dirnuli u osinje gnijezdo

Atentat na Falconea neki smatraju mafijaškom odmazdom za ovo suđenje. Dva mjeseca kasnije, 19. jula 1992. godine, u eksploziji autobombe ubijen je i Paolo Borsellino zajedno s pet pripadnika svog osiguranja.

Postoji, pak, i verzija po kojoj je motiv za ubistva zapravo to što su Falcone i Borsellino dirnuli u osinje gnijezdo, odnosno krenuli u lov na visoke italijanske političare i ugledne poduzetnike, centre moći kojima je, navodno, mafija služila za ostvarivanje ciljeva.

„Još se ne zna prava istina ko je naručio ubistvo Falconea. Ne vjerujem da bi neznalica poput Tota Riine mogao organizirati tako sofisticiran napad“, rekao je u jednom dokumentarcu Angelo Corbo, jedan od preživjelih službenika u napadu u Kapačiju.

Kako god, smrt dvojice hrabrih i beskompromisnih te nadasve omiljenih sudija trebala je po zamislima mafijaških šefova posijati dodatni strah teroriziranom Sicilijom i pokazati da oni, a ne država, upravljaju ovim otokom. Međutim, izazvala je suprotan efekat i pokrenula cijelu zemlju da krene u još odlučniju borbu protiv mafije.

U januru 1993. uhapšen je zloglasni vrhovni šef Cose Nostre, Salvatore Toto Riina. Capo dei capi je kasnije osuđen na 26 doživotnih kazni zatvora. U međuvremenu je donešeno niz strožijih antimafijaških zakona.

Nakon decenije obilježene stravičnim atentatima na sudije, policijske službenike, novinare… od 1993. su likvidacije na Siciliji naglo prestale.  Cosa Nostra, osakaćena masovnim hapšenjima svojih članova, polako je gubila moć.

Primat preuzele ‘Ndrangheta i Camorra

No, to nikako ne znači da je mafija u Italiji uništena. Primat su preuzele kriminalne organizacije iz drugih dijelova zemlje, prije svih ‘Ndragheta iz Kalabrije i Camorra iz Kampanje.

“Pitanje mafije kao da je nestalo s dnevnog reda vlade ili iz oporbenih rasprava. Čini se kao da je mafija nestala. Ali, upravo je suprotno”, upozorava u svojoj kolumni u listu Corriere della Sera pisac i novinar Roberto Saviano, autor bestselera Gomorra (2006) u kojem je ogolio carstvo napuljske Camorre.

Dodaje da se danas uz mafiju ne vežu isključivo aktivnosti kao što su iznuda, prijetnje, ubistva ili trgovina drogom. Kad se kaže mafija, danas se misli i na kompanije koje su dovedene na rub propasti, pa onda ponovo osovljene na noge samo radi pranja novca, na nepoštenu konkurenciju baziranu na ilegalnoj dobiti ili na velike građevinske poduhvate postignute nauštrb građana.

Za ‘Ndranghetu se smatra da danas kontrolira većinu uvoza kokaina u Evropu, da se bavi krijumčarenjem oružja, iznudama i međunarodnim pranjem novca te da godišnje obrne 44 milijarde eura. No, istovremeno se bavi i sofisticiranim finansijskim operacijama, među kojima je i slučaj isisavanja miliona eura iz italijanskog zdravstvenog sistema.

“Ako smo jučer, govoreći o mafiji, mislili na nož zariven u meso društva, danas moramo misliti na virus, tihu a ponekad i nevidljivu pošast koja šteti i drastično snižava svačiju kvalitetu života“, naglašava Saviano.

Trag novca

Prema njegovim riječima, prvi koji je prokazao financijsku mafiju bio je upravo sudija Falcone. „On je progovorio o mafiji koja se više koristi finansijskim savjetnicima nego oružjem“.

Falcone je od svog prvog velikog slučaja, takozvanog procesa Spatola i Mafara s početka osamdesetih godina prošlog vijeka, ustanovio istražnu metodu koja će se i nazvati po njemu, a kojom se kriminalne aktivnosti rekonstruiraju na temelju bankarske dokumentacije.

Prateći trag novca, Falcone je razotkrio veze između sicilijanske i njujorške mafije i kako su organizirali krijumčarenje droge. U junu 1983. Rosario Spatola je osuđen zajedno sa još 75 pripadnika njegovog klana. Do tada, Spatola je slovio za uglednog poduzetnika, graditelja čistog dosjea, čija je kompanija upošljavala stotine radnike zbog čega je bio cijenjen u Palermu.

„Ahilova peta mafijaških organizacija su tragovi koje ostavljaju za sobom veliki transferi novca povezani s unosnim nezakonitim aktivnostima. Pratiti novčani tok omogućuje istražiteljima da izgrade mrežu objektivnih, dokumentiranih i nedvosmislenih dokaza koji nisu podložni iskrivljavanju te su istovremeno nagovještaji informacija koje proizlaze iz tradicionalnih istražnih radnji s ciljem neposrednog utvrđivanja počinjenja zločina“, napisao je Falcone u svom djelu Tehnike istrage protiv mafije, objavljenom 1982. godine.