Rajić: Političarima u zemljama regije odgovaraju poskupljenja

Decembar 2021. godine. Podvlače se crte ispod jedne i kroje planovi za novu kalendarsku godinu. Novinski stupci se pune ispunjenjima svih planova prikupljanja javnih prihoda na svim nivoima. I to traje već mjesecima. Neki su se još u oktobru pohvalili da je stopostotno ostvaren plan prihodovne strane budžeta. Istovremeno, stanovništvo stenje pod inflatornim posljedicama prije svega osnovnih životnih namirnica, energenata i lijekova.

“Prihodi od indirektnih poreza za jedanaest mjeseci 2021. godine iznosili su sedam milijardi i 664 miliona KM (3,92 milijarde eura) i veći su za jednu milijardu i 66 miliona KM (849 miliona eura) u odnosu na isti period 2020. godine, kao i za 369 miliona KM (188 miliona eura) u odnosu na cijelu, ranije rekordnu 2019. godinu, prije početka pandemije uzrokovane virusom COVID-om 19”, navode iz Uprave za indirektno oporezivanje Bosne i Hercegovine.

Najviše su povećani prihodi od PDV-a, putarina i od ostalih prihoda i taksi. Prihodi od akciza su na približno istom nivou, a prihodi od carina su povećani za 23 posto u odnosu na 2020. godinu. Entitetske porezne uprave se također mogu pohvaliti znatnim povećanjem naplaćenih sredstava. U entitetu RS je tamošnja Poreska uprava za 11 mjeseci prikupila 2,48 milijardi maraka (1,26 milijardi eura), što je povećanje od 11 posto u odnosu na prethodnu godinu, uz rast naplate u apsolutno svim segmentima javnih prihoda. U drugom entitetu je naplaćeno 5,03 milijardi maraka (2,57 milijardi eura) što je povećanje od 8,32 posto u odnosu na godinu ranije. Kantonalne i opštinske blagajne su također pune.

Kako je došlo do povećanja prihoda? Značajnijim zapošljavanjem, povećanim izvozom, većim prometom, većom fiskalnom disciplinom…? Ne, nego poskupljenjima i povećanom osnovicom za obračun poreza. Stanovništvo je iz svojih džepova izdvojilo više novca za robe i usluge u zemlji, na osnovu kojih se obračunavao porez. U raspodjeli tih sredstava, vlasti na svim nivoima, sada imaju „slatke muke”. Rebalasnima budžeta, koji se privodi kroz javne rasprave, mogu podijeliti više novca, što im daje dodatne benefite, popularnost i „slavu”.

Dodjela novca

Entitetske, kantonalne i opštinske vlasti dodjeljuju novac – privredi, kapitalnim ulaganjima, udruženjima… Ne razmišlja se o smanjenju poreznih stopa i rasterećenju stanovništva i privrede. Čak i drugih benefita vladajućih struktura, iako sve opcije sa političkog spektra obnašaju vlast na nekom od nivoa.

“Usljed oporavka od pandemije, došlo je do stabilizacije potražnje. Navedeno je uvjetovalo dodatne prihode po osnovu direktnih, ali posebno indirektnih poreza (poput onih na potrošnju). Dodatni prihodi se uglavnom koriste kako bi se održavala postojeća budžetska potrošnja. Istina je i da je COVID-19 pandemija uvjetovala potrebu za dodatnim finansiranjem velikih socijalnih sistema, najviše zdravstva. Međutim, prihodi se prebacuju u tekuću potrošnju, ili pak planiraju za potrebe predstojećih izbora (u različitim zemljama Zapadnog Balkana). Idealno bi bilo da se dodatni prihodi iskoriste sa ciljem suzbijanja posljedica COVID-19, odnosno podrške onim najugroženijim u pojedinačnim zemljama. Tu se prije svega misli na osobe sa niskim primanjima ili one koji su u stanju socijalne potrebe”, smatra Admir Čavalić, ekonomski analitičar iz Tuzle.

U Srbiji je identična situacija. Prikupljeni javni prihodi u periodu januar-oktobar 2021. godine po podacima Ministarstva finansija su iznosili 18,64 milijardi eura. Poreski prihodi su za deset mjeseci skoro dostigli prihode cijele 2020. godine, a pred kraj novembra su prestigli i prihode predpandemijske 2019. godine. U objavljenom dokumentu Osnovni makroekonomski pokazatelji se kaže da su potrošačke cijene u oktobru veće za 6,6 posto u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Pa ipak, ekonomisti kažu da se o tome malo govori.

Priliv u budžet

“Mogu da kažem da ste ovu osetljivu temu sagledali iz jednog sasvim drugog ugla i da se niko od kolega novinara, koliko ja pratim, nije setio baviti ovom temom. Dobro ste zapazili da su poskupljenja osnovih životnih namernica, energenata i lekova dovela do povećanog priliva u budžet. Ako uzmemo da u Srbiji akciza na gorivo i PDV čine gotovo 50 odsto bruto cene jedne litre goriva, dolazimo do zaključka da će zapravo država profitirati na inflaciji koja za građane i privrednike znači samo veći pritisak i ulazak u krizu”, kaže ekonomski analitičar Dragoljub Rajić iz Mreže za poslovnu podršku Beograd.

Konsekvence za privredu i stanovništvo su primjetne. Mreža je u redovnim polugodišnjim anketama tokom 2020. i 2021. saznala da je za jednu četvrtinu porastao broj firmi koje uzimaju kredite ili pozajmice za likvidnost, kako bi servisirale tekuće troškove poslovanja i nekako platile brojne obaveze prema državi, te istovremeno isplatile svoje dobavljače i omogućile redovnu isplatu zarada. Dakle, poraslo je zaduživanje privrede, ali pozajmljeni novac ne ide u nove investicije nego u premošćavanje problematičnog perioda između čekanja na naplatu potraživanja i redovnih izdataka koje firme imaju u poslovanju.

“Da situacija bude gora, analiza pokazuje da se posle 1. januara 2022. godine očekuje i novo podizanje operativnih troškova rada privrede zbog kašnjenja u globalnim i regionalnim lancima sanbdevanja, ali i zbog podizanja cene energenata i drugih nameta i dažbina koje privreda plaća državi i lokalnim samoupravama. To znači da će privreda opet biti prinuđena da izvrši korekciju cena proizvoda i usluga, što će pogurati dodatni inflatorni talas”, ističe Rajić, naglašavajući da je guvernerka Narodne banke Srbije najavila zaduženje EPS, Srbijagasa i ostalih velikih preduzeća u sistemu elektroprivede u iznosu od 250 miliona eura kako bi pokrili svoje gubitke i izvršili uvoz energenata, što kompanije iz privatnog sektora ne mogu ni zamisliti.

Uzimanje novca

“Rezultat svega je da se političari koji odobravaju podizanje nameta privredi sa druge strane u javnosti predstavljaju kao spasioci i posle iz budžeta dele pomoć građanima i penzionerima, a to su zapravo one iste pare koje su im uzeli iz džepa kroz inflaciju koju su svojim činjenjim pogurali. Političarima i ministrima finansija u zemljama regiona odgovaraju poskupljenja, iako oni to nikad neće javno priznati, jer inflacija zapravo povećava besparicu i donosi mogućnost da se oni kasnije pojave u javnosti i najave neke vidove pomoći kao dobročinstvo države i političkog establišmenta prema građanima. Ovo je pogotovo slučaj kada se približavaju izbori u nekoj od zemalja regiona”, poručuje Rajić.

U Srbiji je isplaćeno po 20 eura penzionerima, zatvorenicima i korisnicima socijalne pomoći. Međutim, vapi se za sistemskim djelovanjem kao što se to radi u Norveškoj, gdje se budžetski viškovi isplaćuju svim građanima linearno. Ili kao u Švajcarskoj gdje se i za banalnija pitanja organizuje referendum za djelovanje organa vlasti. Srbija i Balkan su daleko od toga.

“Suština jeste da odgovorne države rade sasvim suprotno, drže pod kontrolom namete svojoj privredi ili je subvencionišu tokom trajanja krize, a posebno profesionalnim merama upravljanja javnim preduzećima i pravovremenim merama vode računa o nabavci energenata i vršenju obaveznih remonta kako bi unapred stabilizovale situaciju i omogućile rad privrede bez velikih turbulencija i skokova u cenama inputa neophodnih za proizvodnju i vršenje usluga. Rezultat svega biće propadanje i zatvaranje određenog broja privrednih subjekata koji neće izdržati povećanje operativnih troškova poslovanja i osiromašenje određenih kategorija građana čija su primanja oko i ispod proseka, a znamo da dve trećine građana u Srbiji, zaposleni i penzioneri, spadaju u te kategorije”, zaključuje Dragoljub Rajić.

I u Hrvatskoj je značajnije povećana naplata javnih prihoda u tekućoj godini i u prvoj polovini godine je ona povećana za oko 12 posto u odnosu na isti perod prethodne godine. Pogotovo je to vidljivo na stavci indirektnih poreza. Državni zavod za statistiku je objavio podatak da su ukupni prihodi konsolidirane opće države za pola godine iznosili skoro 12,5 milijardi eura.