Sjeverni tok 2 – plinovod koji je mnogo više od energetike

Malo je internacionalnih investicija u svijetu sa tolikim geopolitičkim značajem kao što je to baltički plinovod Sjeverni tok od Rusije do Njemačke.

Iako je građena čak od 1998. do pred kraj 2011. godine i iako je u punom pogonu skoro deset godina, prva trasa plinovoda nije izazivala ni približne političke tenzije kao druga trasa s istim protokom od oko 55 milijardi kubnih metara plina godišnje.

Novi kompleks cjevovoda poznatiji kao Sjeverni tok 2 ugovoren je između rusko-evropskih partnera u junu 2015. godine i trebao je biti završen do prošlog ljeta. Vjerovatno bi i bio da se početkom 2019. godine nisu energično umiješale Sjedinjene Američke Države prijeteći sankcijama evropskim izvođačima radova i suinvestitorima.

Danas, tri nepuna mjeseca od izbora nove američke administracije, naoko tipičan energetski projekat, koji je od samog začetka izazivao nedoumice i sporenja čak i među energetskim stručnjacima, postao je mnogo više od energetike. Sjeverni tok 2 je, u samoj svojoj završnici koja se odbrojava već u nedjeljama, postao glavni kamen spoticanja i prvorazredno političko pitanje američko-evropskih, njemačko-ruskih i unutarevropskih odnosa.

Zapaljiva geopolitika plinovoda

Za Evropsku uniju plinovod je “jabuka razdora” između Njemačke, Francuske, Italije, Nizozemske i Austrije s jedne strane, koje manje ili više otvoreno podržavaju skori završetak druge faze plinovoda, te baltičkih i većine skandinavskih zemalja s druge strane, koje su tradicionalno sumnjičave prema svakoj vrsti nametanja ruskih pravila igre. Dosadašnje zemlje tranzita ruskog plina – Ukrajina, Slovačka, Češka, Bjelorusija i Poljska, od kojih su prva i posljednja u zabrinjavajućem verbalnom, političkom i ideološkom ratu s Rusijom – primarno se u ovom času bave izračunima mogućih gubitaka po osnovu smanjivanja ili zavrtanja slavina ruskog plina kroz njihove transnacionalne plinovode.

Ukrajina upozorava da bi se rusko insistiranje na završetku Sjevernog toka 2 u narednih par mjeseci moglo tumačiti i kao strategija ruske strane kojom se Evropskoj uniji želi osigurati stabilno snabdijevanje i u slučaju da se isporuka plina Ukrajini iskoristi kao sredstvo političkog pritiska i ucjene ukoliko bi se Moskva eventualno umiješala u sve izvjesnije ratne operacije oko Krima i na istoku Ukrajine u Donbasu.

Potaknut takvim strahovima, Evropski parlament je krajem januara, iako u toj sferi vanjske politike nema nadležnosti, jednoglasno izglasao neobavezujuću rezoluciju kojom se zahtijeva zaustavljanje Sjevernog toka 2 “zbog agresivne ruske politike” i “nedemokratskog postupanja prema opozionom lideru Navalnom”.

Evropsko vijeće i Komisija su u tom pogledu i dalje neodlučni, nejasni i nejedinstveni. Prema evropskim kompanijama uključenim u Sjeverni tok 2 su tolerantni, a u pogledu sankcija prema Rusiji su spori i neefikasni.

Mnogi energetski stručnjaci i predstavnici evropskog pokreta zelenih, međutim, smatraju da se o (ne)opravdanosti ove mamutske investicije, čija će samo druga trasa koštati više od deset milijardi eura, itekako mora govoriti. Podsjećaju da je udio ruskog zemnog plina u ukupnoj potrošnji unutar EU već iznad 40, a u Njemačkoj oko 50 procenata.

Kažu također da ruskoj strani ne bi trebalo vjerovati samo na riječima kada se govori o “stabilnom snabdijevanju” Evrope plinom. Pogotovo sada kada se odnosi između Rusije i zapadnih saveznika strmoglavo urušavaju, kada su građanski rat u Ukrajini i uplitanje Rusije i Amerike u sudbinu ove zemlje sve izvjesniji i kada je konstruktivni dijalog između zapadnih saveznika i Rusije postao trenutno nemoguć. Geopolitika ruskog plinovoda postala je zapaljivija od samog plina pod vodama Baltika.

I novac je politika

Ruski i njemački zvaničnici tvrde da u ovom plinovodu ipak nije sve geopolitika. I da je krajnje neozbiljno tvrditi da je ovaj megaprojekat tek “rusko oružje u špijunskom ratu protiv Evrope”.

Energetski stručnjaci s obje strane Baltika su izračunali da bi samo po osnovu smanjivanja operativnih troškova, izbjegavanja posredništva i tranzitnih naknada, ruski plin za evropske potrošače mogao biti “znatno jeftiniji” nego do sada.

Visoki zvaničnik ukrajinskog Naftogaza Andriy Kobolev nedavno je otkrio da će, bude li Sjeverni tok 2 završen, samo Ukrajina godišnje gubiti oko tri milijarde dolara po osnovu tranzitnih naknada. Kobolev je ranije izjavio da se nada da se takav scenario ipak neće obistiniti “jer je i novac politika, pa je američki utjecaj na evropsko tržište plina veliki, a uskoro bi mogao biti još veći”.

Za Putina, plinovodi Sjevernog toka je geopolitička investicija od prvorazredne važnosti. Udvostručena trasa od 110 milijardi kubnih metara plina godišnje pruža Rusiji mogućnost da se bez “rusofobnih” posrednika, kao što su Poljska i Ukrajina, prvi put direktno energetski poveže s najvažnijim članicama Evropske unije poput Njemačke, Francuske, Nizozemske, Italije i Austrije, održavajući tako kakve-takve veze s njima, ako je to već sve manje moguće s Briselom.

Sličnog je stava i njemačka kancelarka Angela Merkel koja podsjeća da i “Amerika trguje naftom s Rusijom”. Ona rusko-evropski plinovod vidi isključivo kao energetsku investiciju kojom se žele supstituirati ekološki neprihvatljive zastarjele nuklearke i termocentrale na ugalj. Zbog takve “jednostranosti” njemačku kancelarku u Briselu smatraju glavnim krivcem što je Sjeverni tok 2 uopšte započet, a pogotovo što na insistiranje SAD-a nije već zaustavljen.

U odbranu kancelarke od takvih “neosnovanih kritika” uključili su se nedavno i sam socijaldemokratski njemački predsjednik Frank-Walter Steinmeier i novoizabrani lider njemačkih demokršćana Armin Laschet. Zagovarajući “nužno veću samostalnost Njemačke i EU u donošenju strateških odluka”, obojica nijansirano ukazuju i na “senzibilnost njemačko-ruskih odnosa” čiji korijeni izviru čak iz Drugog svjetskog rata. Ukazujući da se odnos ruskih vlasti prema opoziciji ne može uspoređivati s energetskim projektima koji se planiraju i grade decenijama, Laschet poručuje da “moraliziranje i slogani za domaću upotrebu nisu vanjska politika”.

Odmjeravanje moći glavnih rivala

Za Sjedinjene Američke Države, baltički plinovod, iako najduži, najskuplji i s najvećim godišnjim protokom plina u svijetu, sve je više nego ekonomski i energetski racionalna investicija za EU. Uz to je riječ i o “političkom projektu koji je dugoročno štetan i opasan po sigurnost Evrope”.

Američki kritičari kažu da bi hronična ovisnost Evrope o ruskom prirodnom plinu mogla biti opasna i zbog toga što bi se, osim “ruske arogancije” i geopolitičkih razloga, i sama Rusija mogla suočiti i s problemom povećane domaće i inozemne potražnje za plinom u prelasku s tradicionalnih na obnovljive izvore energije.

Strahovi su pojačani činjenicom da je Rusija odbila ratificirati Ugovor o energetskoj povelji, te da je glavna sklopka plinovoda u rukama ruske državne naftno-plinske kompanije Gazprom.

Ovaj ruski gigant zajedno sa pet evropskih kompanija koje sa po deset posto sufinansiraju Sjeverni tok 2 (Royal Dutch Shell iz nizozemske i Veklike Britanije, njemački E.ON, austrijski OMV i francuski Engie) protivi se i novim regulama EU-a kojima se propisuje da svi, pa i ruski dobavljači plina, kao i njihova infrastruktura koja se koristi za potrebe evropskih potrošača, moraju biti usklađeni sa standardima jedinstvenog evropskog tržišta. Nametnuto je i pravilo po kojem plinovod i isporučilac plina moraju biti u rukama različitih pravnih subjekata.

Uprkos tome Sjeverni tok 2 je od početka 2019. godine pod neprekidnim američkim prijetnjama prema svima koji su operativno ili politički uključeni u njegovu izgradnju. U decembru iste godine i decembru lani prijetnje su pretvorene u sankcije. To je gradnju plinovoda usporilo za više od godinu dana.

Da li se radi samo o udjelu kojeg američka strana želi u evropskom energetskom “kolaču”? Da li će najnovije zaoštravanje odnosa između SAD-a i Rusije rezultirati zaustavljanjem plinovoda na njegovim posljednjim kilometrima? Da li će Njemačka napokon pokleknuti? Ko će isplatiti milijarde štete kompanijama-ulagačima i ko će to i kako objasniti evropskim poreskim obveznicima? Da li je Sjeverni tok 2 tek izgovor za ujedinjavanje Evrope i Amerike radi “suzbijanja agesivne Rusije”? Kakve bi sve mogle biti posljedice geopolitičkog rata oko plinovoda…?

Odgovore u ovom času vjerovatno ne znaju ni oni koji su američko-rusko-evropske odnose doveli do granice beznađa. Ali je sigurno da će američka administracija učiniti sve da “zbog američkih nacionalnih interesa” plin ne poteče cijevima hiljadama kilometara duge trase skoro završenog baltičkog plinovoda.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.