Odzvonilo je ekonomskom nacionalizmu

Piše: Vuk Perišić

Vlade Srbije i Bosne i Hercegovine protive se uvozu nekih proizvoda iz Hrvatske po donedavno važećem povlaštenom režimu, budući da je ulaskom u Evropsku uniju Hrvatska prestala biti članica Srednjoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini (CEFTA).

Carinske barijere karakteriziraju ekonomsku politiku srednje i istočne Evrope, na ovaj ili onaj način, u većem ili manjem intenzitetu, već gotovo stotinu godina. Zaboravljeno je da je do 1914, dakle do izbijanja Prvog svjetskog rata, čitava Evropa živjela u faktičnoj carinskoj i ekonomskoj uniji. Carine su bile niske, privredna međuovisnost velika, pogranične kontrole jednostavne, a zlatni standard u praksi je značio i faktičnu monetarnu uniju.

Istočna Evropa doživjet će ekonomsku dezintegraciju tek osnivanjem nacionalnih država nakon Prvog svjetskog rata. Dotad je podunavski i srednjoevropski prostor bio pod suverenitetom triju velikih carstava – njemačkog, austrougarskog i ruskog – koja su međusobno slobodno trgovala, a male balkanske države, premda je njihova privredna moć imala značaj statističke greške, bile su integrirane u svjetsku ekonomiju. Iznimka je bio Carinski rat između Austro-Ugarske i Srbije, vođen od 1906. do 1909. isključivo iz političkih razloga.

Novostvorene istočnoevropske države su nakon 1918. carinskim preprekama očajnički pokušavale zaštititi svoje privrede, dok su njihove političke razmirice onemogućavale privrednu suradnju. Ekonomski nacionalizam pridonio je zaostajanju tog nekad ekonomski jedinstvenog i privredno komplementarnog prostora i samo je produbljivao političke suprotnosti.

Poslije Drugog svjetskog rata prostor je bio ekonomski objedinjen u okviru sovjetskog bloka, no ta integracija nije imala niti je mogla imati razvojne učinke zbog odsutnosti slobodnog tržišta. U isto vrijeme zapadna Evropa shvatila je da je tržišna integracija jamstvo političkog i ekonomskog opstanka.

Privredna katastrofa

Stjecajem političkih okolnosti Jugoslavija je od 1948. do 1952. ostala izolirana od oba ekonomska bloka, što je izazvalo privrednu katastrofu. Tek će uspostava trgovačkih odnosa sa Zapadom pokrenuti zamašnjak razvoja. Jugoslavija je sve do 1989. carinama pokušavala zaštititi svoju nekonkurentnu privredu, dok je istovremeno pokušavala biti konkurentan izvoznik.

Rezultati su bili polovični, jer su te težnje bile suprotstavljene po prirodi stvari. Jugoslavenska iskustva, od izolacije do polovične povezanosti s evropskim tržištem, višestruko su poučna. Ukazuju na to da nijedno relativno veliko tržište, kakvo je bilo jugoslavensko, ne može opstati u samodovoljnosti i da je izvozno konkurentna samo ona privreda koja je dovoljno jaka da izdrži uvoznu konkurenciju.

Hrvatsko iskustvo trebalo bi potaknuti Srbiju i BiH da se počnu dugoročno pripremati na “tržišnu promaju”, s kojom će se suočiti prije ili kasnije. Njihove devastirane privrede premale su da bi opstajale u zatvorenosti, ali su istovremeno i preslabe da bi izdržale konkurenciju koju donosi potpuna otvorenost.

Nesretna istočna Evropa, koja je teško stradala u dva svjetska rata i od nedemokratskih režima svih boja, konačno je krenula putem ekonomske i političke integracije nakon raspada sovjetskog bloka i širenjem Evropske unije prema istoku. CEFTA, koju su 1992. osnovale Čehoslovačka, Mađarska i Poljska, zamišljena je kao neka vrsta pripremnog predsoblja za Evropsku uniju. Kako se Evropska unija širila, CEFTA se “povlačila” prema jugu. Podjela na Evropsku uniju i CEFTA-u posljednji je historijski ostatak ekonomske podijeljenosti istočne Evrope. Utapanjem CEFTA-e u Uniju zatvorit će se puni historijski krug i završiti epoha dezintegracija početa s Prvim svjetskim ratom.

U tom širem historijskom kontekstu treba promatrati i protivljenje Beograda i Sarajeva povlaštenom uvozu hrvatskih proizvoda. Srbija i BiH neće skoro pristupiti Uniji i tragaju za nečim što vide kao optimalno rješenje za to međuvrijeme. Čini se da taj “trgovinski rat” nema političku pozadinu: praktično istovremeno održan je na Brdu kod Kranja vrlo uspješan summit država bivše Jugoslavije i Albanije i to “pod visokim pokroviteljstvom” Francuske.

Privredna konkurentnost

Historijsko iskustvo ukazuje na to da od zatvaranja nema koristi i da dugoročno donosi štetu. Ekonomskom nacionalizmu odzvonilo je odavno, ne iz ideoloških ili moralnih, već iz sasvim praktičnih razloga. Uporna zaštita domaće privrede carinskim i administrativnim barijerama samo konzervira njenu nekonkurentnost.

Istina, uključivanje malih privreda – kakve su privrede zemalja bivše Jugoslavije – u velike ekonomske integracije je bolan proces. Otvaranje konkurenciji ugrozit će mnoge privredne subjekte i stvoriti dodatne socijalne napetosti. Primjerice, orijentiranost hrvatskog izvoza na područje CEFTA-e bila je koristan odušak, ali je i odgodila suočenje s konkurencijom na golemom tržištu Unije.

Upravo takvo hrvatsko iskustvo trebalo bi potaknuti Srbiju i BiH da se počnu dugoročno pripremati na “tržišnu promaju”, s kojom će se suočiti prije ili kasnije. Njihove devastirane privrede premale su da bi opstajale u zatvorenosti, ali su istovremeno i preslabe da bi izdržale konkurenciju koju donosi potpuna otvorenost.

Utoliko je otpor Beograda i Sarajeva razumljiv, ali samo kao palijativna mjera koja ukazuje na odsutnost dugoročne strateške vizije. No, to je već političko pitanje ili, preciznije, pitanje pogrešno odabranih političkih prioriteta na koje je izgubljeno previše vremena i energije.

Integracija Srbije i Bosne i Hercegovine u evropsku i svjetsku ekonomiju je neminovnost koja će privrede tih zemalja staviti pred teške izazove, a građanima donijeti duboke socijalne promjene. Priprema bosanskohercegovačke i srbijanske privrede za dan kada će postati dio evropskog tržišta zato bi trebala postati prioritet vlasti u Beogradu i Sarajevu i najvažniji kriterij za procjenu njihove demokratske odgovornosti.

Prostora za politički iracionalizam sve je manje. Nova politika Srbije prema Kosovu ukazuje na to da je Vlada u Beogradu to počela shvaćati, a krajnje je vrijeme da to shvate i političke elite bosanskohercegovačkih entiteta.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera