Kakva je budućnost pokreta Muslimanska braća?

Piše: Ahmed Ibrahim

Prostor za političko neslaganje u Egiptu na veoma je niskom nivou.

Deceniju nakon masakra na trgu Rabba, kada je ubijeno najmanje 900 demonstranata koji su protestovali protiv svrgavanja predsjednika Muhameda Mursija u državnom udaru, trenutni predsjednik Abdel Fattah el-Sisi, čovjek koji je svrgnuo Mursija, ne mora brinuti jer je opozicija svedena na minimum.

Što se tiče Muslimanske braće (MB), grupe čiji je Mursi bio član kada je postao predsjednik 2012, oni su i dalje politički slabi, i podijeljeni u vezi tog koji bi mogli biti naredni koraci.

Čak se smanjio i prostor izvan Egipta za članove Muslimanske braće u egzilu, sada kada su se popravili odnosi Turske i Egipta, što znači da je Ankara manje spremna dozvoliti da se njena teritorija koristi kao baza za kampanje protiv Sisija.

Situacija je daleko od one kada su Muslimanska braća ostvarila pobjede na izborima nedugo nakon revolucije u Egiptu 2011, u kojoj je svrgnut dugogodišnji predsjednik Hosni Mubarak.

To je, u konačnici, dovelo do pitanja o trajnom naslijeđu ove organizacije kao političke sile.

„Situacija trenutno izgleda prilično loše za Muslimansku braću, ali oni su prevazilazili slične krize ranije“, Al Jazeeri je kazao Joas Wagemakers, vanredni profesor islamskih i arapskih studija na Univerzitetu u Utrechtu i stručnjak za temu Muslimanske braće.

Wagemakers smatra da su Muslimanska braća i dalje relevantna, iako im se smanjuje prostor za djelovanje u političkom okruženju Bliskog istoka koje se mijenja. No, kako on kaže, ovaj pokret uvijek može proširiti operacije u zemljama Zapada.

Pokret Muslimanska braća izabrao je Salaha Abduallaha u martu kao novog vršitelja dužnosti čelnika ovog pokreta nakon smrti Ibrahima Munira koji je živio u Londonu. Abdullah se nije isticao decenijama, što je, prema mišljenju mnogih, odigralo veliku ulogu u tome da je organizacija izabrala upravo njega sada kada želi novi početak.

Amr El Afifi, stručnjak za temu Muslimanske braće i jedan od autora knjige  Broken Bonds: The Existential Crisis of Egypt’s Muslim Brotherhood, smatra da se ova grupa bori sa tri istovremene krize: krizom identiteta, legitimiteta i članstva.

„Ovu organizaciju oblikovali su sukcesivni represivni valovi koje je pretrpjela, i zbog toga nije uspjela u mnogim trenucima da se definiše pod vlastitim uslovima i ponudi sveobuhvatan društveni i politički pogled ili manifest“, smatra El Afifi.

Al Jazeera je kontaktirala glasnogovornika Muslimanske braće Suhayba Abdel Maqsuda za komentar, ali bez odgovora.

Kriza identiteta

Može se tvrditi da gotovo stotinu godina stari tekstovi Muslimanske braće ne definišu jasnu ideološku platformu o raznim pitanjima, uključujući političko nasilje, mjesto žena u društvu i ulogu manjina u muslimanskom društvu. Pristalice ovog gledišta kažu da je to dovelo do neizbježne podjele na konzervativnu i progresivnu struju.

Ali, uz neke značajne izuzetke,  Muslimanska braća su izbjegavala očitovati jasan stav o mnogim pitanjima, poput nasilja.

Uprkos naporima uzastopnih generacija čelnika ovog pokreta koji su opširno pisali protiv političkog nasilja, neki članovi su drugačije interpretirali osnivačke tekstove ovog pokreta i islamske tekstove.

Platforma Muslimanske braće bila je dvosmislena u pogledu upotrebe nasilja za života njenog osnivača Hasana al-Banne. Iako je on bio protiv revolucija, izjavio je da bi Muslimanska braća koristila „praktičnu silu“ kada bi to bilo neophodno za postizanje ciljeva, objašnjava El Afifi.

Ova dvosmislenost navela je neke istaknute ličnosti unutar pokreta, u različitim trenucima u svojoj dugoj historiji, da se podjele kada je riječ o upotrebi nasilja, a obje strane su nalazile argumente u Banninom radu koji podržavaju njihov stav.

„Ako pokret MB i dalje želi biti održiv, morat će se definisati preciznije. Ne može nastaviti postojati kao lokacija za sve islamsko“, kazao je El Afifi.

Od svrgavanja Mursija, koji je preminuo u zatvoru 2019, Muslimanska braća se bore s ovom dilemom.

Mohamed Kamal, jedan od čelnika Visokog administrativnog odbora ove grupe, osmislio je plan u tri faze ciljanog nasilja protiv egipatskih vlasti. Viši članovi ove organizacije to su odbili, držeći se dominantnog stava protiv političkog nasilja.

„Podjela unutar Muslimanske braće iz 2013. podijelila je ovu grupu u dva tabora: one koji su odustali od egipatske vlade i one koji i dalje vjeruju u mirnu promjenu“, objašnjava Wagemakers.

„Ovaj pokret trenutno je podložan radikalizaciji zbog državne represije, ali ne mislim da će ova radikalizacija dostići nivoe iz 1950-ih i 60-ih“, kazao je Wagemakers Al Jazeeri.

Tokom 1950-ih i 60-ih, objasnio je on, Muslimanska braća su se podijelila u dva tabora pod pritiskom represije države i zatvaranja članova ovog pokreta. Jedan tabor je držao komunikacijske kanale s vladom otvorenim, dok je drugi smatrao da je jedini put naprijed kroz direktnu nasilnu konfrontaciju s vlastima.

Kriza legitimiteta

Kriza identiteta se preklapa sa krizom legitimiteta. Nova generacija mladih članova koji su pretrpjeli represiju i zatvorske kazne smatra da ih njihova iskustva stavljaju u istu ravan sa starijom generacijom iz sredine 20. stoljeća.

Zbog ove situacije, teže je mlađim članovima prihvatiti moralni autoritet stare škole, kaže Wagemakers, dok Muslimanska braća daju prioritet „moralnog autoriteta“, insistirajući na biranju starijih čelnika.

„Njih je zatvarala i mučila vlada [Gamala Abdel Nassera],“ kaže Wagemakers. „To im daje ogromni moralni autoritet unutar organizacije. To su članovi koji su iskusili muku 1950-ih i 60-ih.“

Ali, mnogi od ovih starijih čelnika nemaju nove ideje koje mogu umiriti nemirnu mlađu generaciju, i tako stvaraju dodatne podjele unutar organizacije.

El Afifi smatra da je legitimitet zasnovan na pretrpljenoj nevolji zastario, posebno zato što su mlađi članovi već i sami iskusili probleme tokom protekle decenije. Umjesto tog, smatra on, Muslimanska braća moraju pronaći nove oblike legitimiteta ako žele održati moralni autoritet nad svojim članovima.

Organizaciona kriza

Treća kriza s kojom se suočava ovaj pokret je organizacioni udarac koji je pretrpjela zbog zatvaranja, ubijanja i egzila mnogih svojih čelnika.

„Promjene u političkom i socijalnom kontekstu učinile su tradicionalne mehanizme regrutovanja i zadržavanja zastarjelim“, kazao je El Afifi.

Geopolitičko rasipanje članova Muslimanske braće dodaje nivo organizacijske kompleksnosti kojom se vodstvo ovog pokreta još nije bilo u stanju pozabaviti, s obzirom na gubitak institucionalne i organizacijske memorije koju to podrazumijeva.

Umjesto tog, smatraju El Afifi i njegov koautor Abdelrahman Ayyash u knjizi Broken Bonds, neiskusni, drugorazredni članovi napredovali su kroz činove u onome što se opisuje kao „napredovanje u krizi“.

Ovaj prazan prostor doveo je do tog da su mladi studenti preuzeli ogromne organizacijske odgovornosti uz slabi nadzor starijih članova, što objašnjava sposobnost nekih mlađih članova da upotrijebe nasilne metode bez znatnog nadzora historijskog vodstva.

Uprkos izazovima s kojima se suočava ovaj pokret i turobnoj slici koju predstavljaju stručnjaci za političke islamističke pokrete, Wagemakers potvrđuje da dok postoje socijalno konzervativna društva s korumpiranim i autokratskim čelnicima na Bliskom istoku, ljudi će željeti islamističke opozicione grupe koje teže poboljšanju situacije.

„Ovaj pokret je pretrpio snažan udarac, ali još nije poražen“, kazao je on.