Zaobilazni let izraelskog premijera: Ko su članice Međunarodnog krivičnog suda

Izraelski premijer Benjamin Netanyahu otputovao je ranije ove sedmice u Sjedinjene Američke Države kako bi se sastao s predsjednikom Donaldom Trumpom.

Na svom letu iz Mađarske u SAD, Netanyahu je izbjegao let iznad određenih evropskih zemalja koje bi mogle provesti nalog za hapšenje Međunarodnog krivičnog suda (ICC) protiv njega u slučaju prinudnog slijetanja, javljaju izraelski mediji. Avion u kojem je bio zaobišao je gotovo 400 kilometara na putovanju ka Washingtonu.

Prošlog novembra, ICC je izdao nalog za hapšenje Netanyahua i njegovog bivšeg ministra odbrane zbog navodnih ratnih zločina protiv Palestinaca u Gazi.

Šta je ICC?

ICC je nezavisni sud sa sjedištem u Hagu, u Nizozemskoj, koji procesuira pojedince optužene za počinjenje teških međunarodnih zločina poput genocida, zločina protiv čovječnosti, ratnih zločina i zločina agresije.

To je prvi sud sa ovlastima da pojedince smatra krivično odgovornim za ove zločine, a ne države ili organizacije, a države članice su obavezne da uhapse one koji podliježu nalozima ICC-a.

Sud je osnovan 2002. godine nakon usvajanja Rimskog statuta 1998. godine.

Šta je Rimski statut?

Rimski statut je ugovor koji precizira pravila za rad ICC-a.

Usvojen 1998. godine tokom diplomatske konferencije u Rimu, glavnom gradu Italije, okupio je nacije širom svijeta kako bi stvorile pravosudni sistem za rješavanje najtežih zločina protiv čovječnosti.

Koje su zemlje članice ICC-a?

Od aprila 2025. godine, 137 zemalja je potpisalo Rimski statut – ukazujući na njihovu namjeru da se pridruže – dok ga je 125 država formalno ratificiralo, postajući punopravne države članice ICC-a.

Zemlje koje su potpisale ili ratificirale Rimski statut prikazane su na mapi ispod.

1999

Fidži, Gana, Italija, San Marino, Senegal, Trinidad i Tobago

2000

Austrija, Belgija, Bocvana, Kanada, Francuska, Gabon, Njemačka, Island, Lesoto, Luksemburg, Mali, Maršalova ostrva, Novi Zeland, Norveška, Sijera Leone, Južna Afrika, Španija, Tadžikistan, Venecuela

2001

Andora, Antigva i Barbuda, Argentina, Centralnoafrička Republika, Kostarika, Hrvatska, Danska, Dominika, Mađarska, Lihtenštajn, Holandija, Nigerija, Paragvaj, Peru, Poljska, Srbija, Slovenija, Švedska, Švajcarska, Ujedinjeno Kraljevstvo

2002

Barbados, Benin, Bolivija, Bosna i Hercegovina, Brazil, Bugarska, Kambodža, Kolumbija, Demokratska Republika Kongo, Džibuti, Ekvador, Estonija, Gambija, Grčka, Honduras, Irska, Jordan, Letonija, Malavi, Malta, Mauricijus, Mongolija, Sjeverna Makedonija, Panama, Portugal, Republika Koreja, Rumunija, Sveti Vincent i Grenadin, Samoa, Slovačka, Slovenija, Tanzanija, Istočni Timor, Uganda, Urugvaj, Zambija

2003

Afganistan, Albanija, Gruzija, Gvineja, Litvanija

2004

Burkina Faso, Gvajana, Liberija, Republika Kongo

2005

Dominikanska Republika, Kenija, Meksiko

2006

Komori, Crna Gora, Saint Kitts i Nevis

2007

Čad, Japan

2008

Ukkova ostrva, Madagaskar, Surinam

2009

Čile, Češka Republika

2010

Bangladeš, Moldavija, Sveta Lucija, Sejšeli

2011

Zelenortska ostrva, Grenada, Maldivi, Tunis

2012

Gvatemala, Vanuatu

2013

Obala Slonovače

2015

Palestina

2016

El Salvador

2019

Kiribati

2023

Armenija

2024

Ukrajina.

Do sada su se sa suda povukli samo Burundi (2017) i Filipini (2019), dok je Mađarska – koja je prošle sedmice ugostila Netanyahua – najavila uoči njegovog dolaska da se povlači iz ICC-a.

Povlačenje države sa suda stupa na snagu godinu dana nakon što ona službeno podnese obavijest o povlačenju – obično u obliku pisma – uredu generalnog sekretara Ujedinjenih naroda.

Da li se od država članica traži da uhapse Netanyahua na svom tlu?

Od država članica ICC-a se traži da u potpunosti sarađuju sa sudom u njegovim istragama i krivičnom gonjenju. To uključuje hapšenje osumnjičenih, obezbjeđivanje dokaza i svjedočenja svjedoka i pružanje zaštite žrtvama i svjedocima. Oni takođe treba da izvršavaju odluke suda, što uključuje izvršenje naloga za hapšenje i izvršenje kazni.

Države se takođe ohrabruju da u nacionalne zakone ugrade zločine koje definiše ICC, kao što su genocid i ratni zločini, osiguravajući da su njihovi pravni sistemi sposobni da se bave ovim krivičnim djelima.

Zašto je ICC izdao nalog za hapšenje Netanyahua?

ICC je 21. novembra 2024. izdao naloge za hapšenje izraelskog premijera Benjamina Netanyahua, bivšeg ministra odbrane Yoava Gallanta i komandanta Hamasa Mohameda Deifa zbog navodnih ratnih zločina.

Postoje “razumni razlozi” da se vjeruje da su Gallant i Netanyahu “namjerno i svjesno lišili civilno stanovništvo u Gazi predmeta neophodnih za njihov opstanak, uključujući hranu, vodu, lijekove i medicinske potrepštine, kao i gorivo i struju”, saopštio je ICC-e.

Izrael je odbacio optužbe kao lažne i politički motivisane.

Bidenova administracija odbacila je nalog za hapšenje, nazvavši ga “nečuvenim”, dok je Trumpova administracija kasnije uvela sankcije zvaničnicima ICC-a.

Kakav je odnos SAD-a sa ICC-om?

Sjedinjene Države nisu članice ICC-a.

Godine 2000, za vrijeme Clintonovog predsjedništva, SAD su potpisale Rimski statut, ali ga Senat nikada nije ratificirao. Godine 2002., pod administracijom predsjednika Georgea W. Busha, SAD su povukle potpis.

Američki predsjednik Donald Trump je 6. februara 2025. uveo sankcije ICC-u, optužujući sud „da cilja i Izrael i SAD“.

Trumpova izvršna naredba tvrdi da je ICC “zloupotrijebio svoju moć” izdavanjem naloga za hapšenje Netanyahua i Gallanta, tvrdeći da je sud poduzeo “nelegitimne” akcije protiv SAD-a i njihovog “bliskog saveznika” Izraela.

Zašto se Mađarska povlači iz ICC-a?

Mađarska je u četvrtak objavila svoju odluku da se povuče iz Međunarodnog krivičnog suda, neposredno prije nego što je premijer Viktor Orban primio svog izraelskog kolegu Benjamina Netanyahua.

Nizozemski ministar vanjskih poslova Caspar Veldkamp, ​​u kojoj je sjedište ICC-a, rekao je u četvrtak da, dok se Mađarska ne povuče iz ICC-a, za što je, kako je rekao, potrebno oko godinu dana, zemlja i dalje mora ispuniti obaveze.

Zemlje Evropske unije podijeljene su po nalogu ICC-a.

Neke su prošle godine rekli da će ispuniti obaveze prema ICC-u, dok je Italija istakla da postoje pravne sumnje, a Francuska da vjeruje da Netanyahu ima imunitet od postupaka ICC-a.

Sljedeći njemački kancelar Friedrich Merz rekao je u februaru da će pronaći način da Netanyahu posjeti njegovu zemlju, a da ne bude uhapšen.

Koji su predmeti ICC-a u toku?

ICC trenutno vodi 12 istraga, u Afganistanu, Bangladešu/Mijanmaru, Burundiju, Demokratskoj Republici Kongo (DRC), Obali Slonovače, Libiji, Maliju, Palestini, Filipinima, Sudanu, Venecueli i Ukrajini.

Pred sudom su bila 32 slučaja, a neki imaju više od jednog osumnjičenog. Sudije ICC-a izdale su najmanje 60 naloga za hapšenje.

Koliko ljudi je sud osudio?

Sudije ICC-a donijele su 11 osuđujućih i četiri oslobađajuće presude. Dvadeset i jedna osoba zadržana je u pritvorskom centru ICC-a u Hagu i pojavila se pred sudom, a 31 je i dalje na slobodi. Optužbe su odbačene protiv sedam osoba zbog smrti.

Od 11 osuđujućih presuda, samo šest je bilo za suštinska krivična djela ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti.

Ostali su bili za zločine kao što su vršenje utjecaja na  svjedoka. Šestorica osuđenih muškaraca bili su vođe afričkih boračkih grupa iz DRC-a, Malija i Ugande. Kazne su se kretale od devet do 30 godina zatvora. Maksimalna moguća kazna je doživotni zatvor.

Koja je razlika između ICJ-a i ICC-a?

Međunarodni krivični sud (ICC) i Međunarodni sud pravde (ICJ) udaljeni su nešto manje od tri kilometra  u Hagu, gradu u Nizozemskoj.

Oba suda trenutno razmatraju predmete koji se odnose na Izrael i Palestinu, ali uprkos njihovim sličnim skraćenicama, postoje pojedine ključne razlike između njih.

Naime, odgovornosti ICJ-a uključuju rješavanje pravnih sporova između država, dok ICC procesuira pojedince za ratne zločine.