Ponovno otvaranje Njemačke ambasade u Damasku: Između interesa i popunjavanja praznine

U značajnom potezu, njemačka ministrica vanjskih poslova Annalena Baerbock, u pratnji potpredsjednika Evropskog parlamenta Armina Lascheta, posjetila je nedavno Damask. Tom prilikom se sastala s predsjednikom Ahmedom al-Sharaom i ministrom vanjskih poslova Asaadom al-Shaibanijem, potvrđujući podršku Siriji.

Tokom posjete ministrice ponovno je otvorena Njemačka ambasada u Damasku, nakon što je bila zatvorena 13 godina, a njemački izaslanik za Siriju Stefan Schneck imenovan je za otpravnika poslova do imenovanja novog ambasadora.

Ovo je bila druga posjeta ministrice Baerbock Damasku, nakon prve koju je obavila zajedno s francuskim ministrom vanjskih poslova 3. januara ove godine. Tadašnja posjeta je predstavljala pokušaj da se istraži karakter nove sirijske uprave i njen kapacitet da osigura stabilnost nakon pada Assadovog režima.

Tokom posjete nisu izostale jasne poruke Damasku, u kojima je njemačka ministrica naglasila potrebu za zaštitom manjina i ponovnim uspostavljanjem sigurnosti. Ukidanje sankcija je povezala s predanošću Damaska procesu političke tranzicije i uključivanjem svih komponenti sirijskog naroda u vladu.

Razmatramo stoga lokalne i regionalne kontekste ovih evropskih kretanja, njihove strateške i političke implikacije te ciljeve koje Evropljani žele postići kroz približavanje Damasku.

Tajming evropskih aktivnosti

Otvaranje Njemačke ambasade u Damasku odražava želju Evropljana da se otvore prema novoj sirijskoj upravi, posebno jer je ovaj korak došao nakon niza lokalnih i regionalnih događaja koji su oblikovali političku scenu Sirije u ovoj prijelaznoj fazi.

Ti su se događaji počeli nizati s održavanjem Konferencije o proglašavanju pobjede sirijske revolucije 30. januara, na kojoj je Ahmed al-Sharaa imenovan za predsjednika tokom prijelaznog perioda. Nakon toga je uslijedila Konferencija o nacionalnom dijalogu 25. februara. Damask je 6. marta uspio spriječiti pokušaj ostataka Assadovog režima da izvrše udar na novu sirijsku upravu u napadima na sirijskoj obali uz pomoć pojedinih regionalnih aktera. Time je spriječeno i interveniranje stranih snaga i raspirivanje sektaškog sukoba.

Posjeta njemačke ministrice je, također, uslijedila nakon što su predsjednik Al-Sharaa i vođa Sirijskih demokratskih snaga (SDF) Mazloum Abdi potpisali 10. marta sporazum o integraciji SDF-a u Sirijsku vladu.

Baerbock je tokom posjete pohvalila ovaj sporazum koji je uslijedio nekoliko dana nakon što je 13. marta objavljen nacrt ustavne deklaracije. Postignuti sporazum ojačao je njemačko i evropsko povjerenje u tranzicijski proces i njegove korake, na koje Evropska unija odgovara daljnjim koracima i otvaranjem prema Damasku, primjenjujući pristup „korak po korak“.

Dana 24. februara Evropska unija najavila je suspenziju sankcija u energetskom, bankarskom i transportnom sektoru kako bi ublažila patnje sirijskog naroda.

Posjeta je, također, uslijedila tri dana nakon što je Evropska unija na donatorskoj konferenciji u Briselu, održanoj 17. marta, obećala 2,5 milijardi eura pomoći za podršku Sirijcima u Siriji i regiji u 2025. i 2026. godini. Njemačka je sama obećala novu pomoć Siriji u iznosu od 300 miliona eura.

Pokušaje Rusije da obnovi odnose s Damaskom i pokušaje Irana da destabilizira Siriju treba posmatrati u kontekstu ove posjete i njenih ciljeva.

Ciljevi njemačkog i evropskog otvaranja

Evropski i njemački napori za povećanje otvorenosti prema Damasku imaju za cilj ostvarivanje evropskih interesa na političkom, ekonomskom i sigurnosnom nivou. Prema općim zapadnim procjenama, tranzicijska faza u Siriji predstavlja stratešku priliku za ponovno oblikovanje ravnoteže snaga u regiji i vraćanje aktivne uloge Evrope u svom neposrednom okruženju.

Evropski napori koje predvodi Njemačka za otvaranje i približavanje Damasku odražavaju želju za vraćanjem aktivne uloge nakon dugih godina koje su prethodile sirijskoj revoluciji, kada je Evropa doživjela neuspjeh u pokušajima da pridobije Damask u zapadni tabor.

Angažman dolazi i kao odgovor na vakuum koji su ostavile Sjedinjene Američke Države, što je potaknulo Evropu da direktno stupi u kontakt s novom upravom u Siriji kako bi osigurala svoje interese.

Ovaj korak povezan je sa širim kontekstom koji se odnosi na novu dugoročnu evropsku odbrambenu strategiju, koja se u nekim svojim detaljima temelji na tome da se sirijska scena ne treba ponovno prepusti Rusiji i Iranu, osim toga da je potrebno osigurati pomorske granice s mediteranskim zemljama.

Strategija se temelji na jačanju odbrambenih kapaciteta, sklapanju saveza i obnovi evropskog utjecaja u njenom vitalnom okruženju, čiji je dio i Sirija. To posebno dolazi do izražaja u svjetlu izazova s kojima se Evropa suočila zbog negativnih Trumpovih politika prema evropskoj sigurnosti, stalne ruske prijetnje sigurnosti kontinenta i nastojanja da se spriječi ponovno pojavljivanje ISIL-a u regiji. Sve to čini Siriju ključnim stubom evropske strategije.

Sprečavanje povratka ruskog utjecaja i držanje Irana podalje

Čini se da Moskva pomno prati najnovije evropske poteze, posebno nakon izjava njemačke ministrice Baerbock prije njene prve posjete Damasku, u kojima je pozvala na povlačenje ruskih snaga iz Sirije. To je potaklo predsjednika Putina da pošalje poruku predsjedniku Al-Sharai istog dana kada je Baerbock stigla u Damask u svoju drugu posjetu.

Putin je u svojoj poruci izrazio podršku naporima Sirijske vlade da stabilizira situaciju u zemlji i spremnost Moskve na saradnju s Damaskom. Ovakav potez je uslijedio nakon negativnih ruskih izjava o Damasku u Vijeću sigurnosti UN-a u pogledu dešavanja na sirijskoj obali te negativne uloge koju je Moskve odigrala u tim događajima, prihvatajući preostale borce sirijskog režima u svoju zračnu bazu Hmeimim.

U kontekstu nadmetanja s Rusijom, koja nastoji zadržati svoje vojne baze, i Turskom, koja podržava Sirijsku vladu, čini se da Njemačka želi sudjelovati u oblikovanju budućnosti Sirije, umjesto da je prepusti isključivo regionalnim silama.

Dok napetosti između SAD-a i Irana u regiji rastu, Njemačka i Evropska unija odbacuju pokušaje Irana da obnovi svoj utjecaj u Siriji kroz okupljanje ostataka bivšeg režima i ponovnim uspostavljanjem svojih mreža, naročito na sirijskoj obali Sredozemnog mora.

Njemačka ministrica je direktno optužila Iran da je jedan od glavnih faktora koji ugrožavaju sirijski suverenitet i da stoji iza nedavnih događaja u sirijskom priobalju.

Stabilnost omogućuje povratak izbjeglica

Njemačka je domaćin najvećem broju sirijskih izbjeglica u Evropskoj uniji, a njihov broj je do kraja 2023. dostigao gotovo 973.000.

Očigledno je da je cilj njemačke i evropske političke i ekonomske podrške Damasku doprinijeti izgradnji održive stabilnosti koja bi omogućila povratak izbjeglica ili barem spriječila njihov novi val. To se postiže kroz postepeno ublažavanje sankcija, pružanje humanitarne pomoći, obnovu Sirije te podršku sveobuhvatnom političkom procesu koji obuhvata sve segmente sirijskog društva.

U tom kontekstu, Njemačko ministarstvo unutrašnjih poslova objavilo je 18. februara da i dalje radi na pronalaženju rješenja „koje bi omogućilo Sirijcima da obave kraća putovanja u svoju domovinu bez gubitka posebnog statusa i zaštite, kako bi procijenili tamošnju situaciju i pripremili se za trajni dobrovoljni povratak“.

Dugoročni ekonomski ciljevi

Položaj Sirije na povijesnom Putu svile čini je izuzetno važnom za Evropsku uniju.

Evropsko nastojanje da pronađe alternativu ruskom plinu, kao i skupom američkom plinu, moglo bi pojačati želju Evrope da uspostavi svoje uporište u Siriji, pogotovo ako se uzme u obzir da se u sirijskim teritorijalnim vodama nalaze značajna ležišta plina, prema tehničkim studijama, iako još nisu provedena istraživanja i procjena nalazišta plina.

Sirijska vlada bi mogla poništiti ugovor o istraživanju plina s Rusijom, koji je potpisan 2013. godine, ako Damask dobije ponudu Njemačke, koja posjeduje naprednu tehnologiju za istraživanje i vađenje plina. U tom kontekstu, mogli bismo svjedočiti oživljavanju evropsko-sirijskog sporazuma o partnerstvu, koji je bivši režim zamrznuo 2009. godine.

Postepeni razvoj

Njemački i evropski koraci prema Damasku predstavljaju prekretnicu u sirijsko-evropskim odnosima, a podstaknuti su strateškim interesima koji uključuju pokušaj popunjavanja negativnog vakuuma koji je ostavio SAD prema Siriji, zatim sprečavanje pokušaja Rusije da ponovo monopolizira svoj utjecaj i suprotstavljanje pokušajima Irana da destabilizira zemlju nakon što je doživio strateški gubitak nakon pada Assadovog režima.

Čini se da su evropski odnosi s upravom predsjednika Al-Sharae postepeno napredovali od decembra prošle godine, s jačanjem evropskog povjerenja u Damask nakon niza koraka koje je poduzela Sirija, poput nacionalnog dijaloga i sporazuma o integraciji SDF-a u vladu.

Kriza na sirijskom priobalju predstavljala je veliki izazov za ove odnose. Međutim, inicijativa Al-Sharae za formiranje Nacionalne komisije za istragu Odbora za očuvanje društvenog mira, uz odgovorno i transparentno djelovanje, te uvjerenje Evropske unije da je Iran bio umješan u eskalaciju događaja na sirijskoj obali, pomogli su u prevladavanju ovog izazova. To je navelo EU da odgovornost za događaje prebaci na preostale borce Assadovog režima.

Ponovno otvaranje Njemačke ambasade, koja je zatvorena 2012. godine, pokazuje početno povjerenje u stabilnost nove uprave i njenu sposobnost da vodi prijelaznu fazu. To signalizira i evropsku spremnost da podrži ovaj proces, što u biti predstavlja političko priznanje tranzicijske uprave predsjednika Al-Sharae.

Njemačka je danas najmoćnija država Evropske unije, u kojoj će vodstvo uskoro preuzeti novi kancelar Friedrich Merz. Ako poduzme napredne političke korake prema Siriji, to bi moglo značiti da će ostatak Evrope slijediti njen primjer. Evropske zemlje bi mogle početi otvaranje svojih ambasada u Damasku i obnavljanje diplomatskih odnosa sa Sirijom.

Sirija ima važnu priliku da preoblikuje svoje odnose i ravnotežu s evropskim zemljama. To bi moglo ubrzati proces oporavka zemlje i otvoriti vrata za prelazak s puta pružanja humanitarne pomoći na put obnove, što je ključno za realizaciju drugih važnih ciljeva, prije svega za formiranje inkluzivne vlade, pokretanje procesa tranzicijske pravde, te pripremu za povratak izbjeglica.