Nigerija – država sukoba od Biafre do današnjeg doba

Zanimljivo je da se veoma često slab i skroman ekonomski razvoj u nekom geografskom prostoru komparira s Biafrom. Ova regija na jugoistoku Nigerije, koja je prije više od pola stoljeća imala želju da postane neovisna, doživjela je pravu katastrofu u tom periodu.

Upravo zbog toga postala je sinonim gladi, bolesti i brojnih drugih problema koji su obilježili njenu modernu historiju.

Savezna Republika Nigerija je država u priobalju Gvinejskog zaljeva s površinom kao Francuska i Njemačka zajedno. Demografska osobenost je ogroman rast populacije u posljednja tri desetljeća. S gotovo 230 miliona stanovnika ovo je najmnogoljudnija država Afrike i šesta po broju stanovnika na planeti.

Podatak da je za samo dva desetljeća broj stanovnika narastao za više od sto miliona dovoljno govori o demografskoj eksploziji te države.

Vječno ‘bure baruta’

Svakako da ubrzani demografski rast Nigerije, za koju se predviđa da će 2050. godine imati više stanovnika nego sve države Europske unije zajedno, sa sobom nosi ogromne ekonomske i socijalne probleme. Osim navedenih, Nigeriju od samostalnosti permanentno potresaju brojni politički problemi koji često prerastaju u vojne sukobe.

Svi su oni potaknuti nerazjašnjenim „računima“ u prošlosti te brojnim ekonomskim problemima. Kada se ovome doda i činjenica o iznimnoj vjerskoj, etničkoj i jezičkoj „šarolikosti“, postaje jasno zbog čega je ta zemlja vječno „bure baruta“.

Krajem XV stoljeća Portugalci su osnovali prva naselja Europljana u priobalju. Tada se formira velika luka koja dobija ime po gradiću na jugu Portugala – Lagosu (lagos, port. jezera). To je i danas najveći grad u Nigeriji. Ovaj prostor je bio centar trgovine robljem koje je od XVII do XIX stoljeća odvoženo u Sjevernu i Južnu Ameriku.

Nigerija je dugo bila kolonija Velike Britanije, a Lagos je nakon Drugog svjetskog rata imao samo 270.000 stanovnika. Danas u njemu živi više od 17 miliona ljudi.

Nigerija je stekla neovisnost 1960. godine te se, kao u većini država tog doba u Africi, očekivao boljitak života nakon kolonijalizma. Više od 95 posto stanovnika je bilo nepismeno, a od 35 miliona ljudi samo njih 20.000 je imalo završenu srednju školu. Socijalna nepravda, demografski rast, neokolonijalizam i brojni etnički problemi bili su osnova za razne unutarnje sukobe koji su uslijedili.

Već 1966. godine izvršena su dva državna udara u kojima su na vlast došli vojni časnici. Prvo su to uradili oni iz južne, pa onda sa sjevera države. Kulturološki utjecaj europskih kolonizatora, kao i arapskih država sjevera Afrike, utjecao je na podjelu države na južni dio, u kojem su pretežno živjeli kršćani, i sjeverni dio s većinskim muslimanskim stanovništvom.

Nezavisnost Bijafre

Najveći sukob počinje 1967. godine kada Bijafra proglašava neovisnost. U toj regiji dominantno živi narod Igbo, koji je pokušao da odgovori na probleme koji su se desili nakon vojnog udara godinu ranije. Rat u Bijafri je trajao tri godine, a savezna vlada je izvojevala pobjedu nad separatistima. Od gladi i vojnog djelovanja umrlo je više od milion ljudi, a izražen je bio veliki mortalitet djece. Prema nekim podacima, broj žrtava je bio veći i od dva miliona.

Sve ono što se dešavalo prije više od pola stoljeća ima posljedice i na današnji život – posebno u ovoj nerazvijenoj regiji. Zanimljivo je da su tih godina ovdje pronađene ogromne količine nafte, od čije eksploatacije je najmanju zaradu imalo lokalno stanovništvo. Građanski rat je za posljedicu imao da se, od nekadašnje četiri kolonijalne pokrajine, u Nigeriji formira dvanaest saveznih država.

Iako je rat u Bijafri bio završen, Nigerija nije uspjela uspostaviti normalnu civilnu vlast. Bilo je nekoliko pokušaja formiranja republika, a posebno je u tome prednjačio Ustav iz 1979. godine. Takav politički ustroj je trajao četiri godine, a vojska je opet izvela udar 1983. godine.

Deset godina nakon toga Nigerijci su ponovno pokušavali organizirati demokratsko uređenje u kojem civilna vlast ne bi bila pod „vojnim činovima“. Godine 1993. to je spriječio general Sani Abacha, a tek nakon njegove smrti 1998. godine prekinuta su tri desetljeća povremenih vojnih vladavina.

Zbog silnih napetosti između sjevera i juga glavni grad 1991. godine kompromisno postaje Abuja. Iako ima deset puta manje stanovnika od Lagosa, njegov položaj u centralnom dijelu države je trebao napraviti balans između najmnogoljudnijih naroda – Fulani, Hause, Igbo i Jorube, kao i između dvije dominantne monoteističke religije.

Nigerija danas ima ustroj po uzoru na SAD sa 36 saveznih država i glavnim gradom. Zbog činjenice da ima ogromnu jezičku heterogenost, jer se u toj državi koristi više od 500 jezika, u Nigeriji je službeni jezik engleski.

Dolazak demokratije

Prvi slobodni predsjednički izbori u Nigeriji su održani 1999. godine, a uglavnom se pravim „dolaskom demokratije“ smatraju izbori 2011. godine. S obzirom na tu činjenicu očekivalo se da su unutarnji sukobi ostavljeni u prošlosti. Uprkos tome ideje separatizma i danas žive, a početak 2021. godine je obilježio sukob u gradu Orlu između saveznih snaga i organizacije IPOB (Autohtono stanovništvo Bijafre).

Tu organizaciju, koja zagovara separatizam, vlasti u Abuji su 2017. proglasile terorističkom. Odluka je stavljena izvan snage 2023. godine, a IPOB kao osnovne probleme vidi ekonomski disbalans i svjesno zanemarivanje regije Bijafra od savezne vlade.

Sjeveroistočni dio države ima slične političke probleme koji često prerastaju u vojne sukobe. U saveznoj državi Borno, u kojoj dominantno živi narod Kanuri, osnovana je organizacija „Boko Haram“. Sam izraz „boko“ potječe iz jezika Hausa i znači „zabluda, prevara“. Nakon izbora 1999. godine u 12 regija na sjeveru, u kojima dominiraju muslimani, uvedeno je šerijatsko pravo.

Početak XXI stoljeća na sjeveru Nigerije odnio je tisuće života u sukobima koji su nastali kao posljedica vjerske netolerancije.

Od 2002. godine, kada je formiran, pa sve do 2009. godine Boko Haram je bio mirnodopski pokret. Kada je savezna vlada zabranila proteste 26. septembra 2009. godine u oblasti Bauchi te članove organizacije počela lišavati slobode zbog optužbi za pokušaj političkog atentata, počinju sukobi u kojima Boko Haram pokazuje vjersku netrpeljivost te otklon prema centralnoj vladi napadom na policijsku stanicu.

U narednih nekoliko godina dešavaju se brojni teroristički napadi, a 2011. su u Abuji napadnuti i djelatnici UN-a. Jedan od poznatijih napada te skupine se desio 14. aprila 2014. godine, kada su iz gimnazije za djevojčice oteli 273 učenice. Najkrvaviji napad su pripadnici te organizacije izveli početkom 2015. godine kada su za tri dana ubili više od 2000 ljudi.

Prema procjenama, u posljednjih petnaest godina je zbog djelovanja Boko Harama na sjeveru države ubijeno više od 360.000 ljudi te najmanje dva miliona raseljeno. Godine 2019. je predsjednik Nigerije Muhamed Buhari izjavio da je „Boko Haram“ pobijeđen, ali je jasno da je potrebno ogromno vojno prisustvo u tom dijelu države.

Daleko od svjetskog prosjeka

Krajem 2024. godine vlasti u Abuji su upozorile na novu militantnu organizaciju naziva Lakurawas na sjeverozapadu države. Zbog toga je početak ove godine obilježilo vojno djelovanje nigerijske vojske, a spomenuta organizacija već nekoliko godina djeluje u Maliju i Nigeru. Nakon nekoliko napada koji su donijeli smrtne posljedice lokalnom stanovništvu, vlasti u Abuji su pokrenule sveobuhvatnu vojnu ofanzivu protiv pripadnika Lakurawasa.

Iako se često kaže da, zbog svojih prirodnih i demografskih resursa, Nigerija spada u najperspektivnije države Afrike, jasno je da stalna politička nesigurnost usporava razvoj i povećanje životnog standarda. Očekuje se ekonomski rast, ali HDI (indeks ljudskog razvoja) od 0,548 pokazuje da je Nigerija daleko od svjetskog prosjeka koji iznosi 0,727.

Kao i većina država Afrike, taj potencijalni demografski i ekonomski div se nalazi zarobljen u sukobima prošlosti, ali i s potencijalno ogromnim posljedicama u budućnosti.