Dunav i Rajna: Prometne ‘žile kucavice’ Evrope

Rimsko Carstvo, najveća imperija svog vremena, je prije dva milenijuma pravilo granice prema plemenima koji su smatrani barbarima. Uz Hadrijanov zid, koji se nalazi u Velikoj Britaniji, granica koja je razdvajala Rim od nepokorenih germanskih plemena (Limes Germanicus) se uglavnom protezala duž Rajne i Dunava. Granica se protezala od ušće Rajne sve do Regensburga na Dunavu u dužini od 568 kilometara. Centralni dio te granice je predstavljala utvrda koja je dobila status „rimske kolonije“, civilnog naselja u kojem žive rimski građani. I danas se ovaj grad u dolini Rajne tako zove – Cologne (Keln).

Za razliku od antičkog perioda kada su Rajna i Dunav činile prirodnu granicu dvije velike civilizacije u Evropi, danas one predstavljaju osnovnu poveznicu i prometnu „žilu kucavicu“ starog kontinenta. Iako je Volga najduža rijeka Evrope, zbog svog položaja koji vezuje jugoistok i sjeverozapad kontinenta, Rajna i Dunav su trgovački značajnije.

Rajna izvire u švicarskim Alpama na nadmorskoj visini od 2345 metara. Do Bodenskopg jezera, koje se nalazi na granici Švicarske i Njemačke, ona je planinska rijeka, a nakon tog izlazi kao Rajna koju poznajemo kao značajan riječni tok. Njena dužina je 1230 kilometara, a čak 833 kilometra njenog toka je plovno. Ušće rijeke nalazi se u Nizozemskoj kod Roterdama koji je kanalom spojen sa istim. Upravo je ova činjenica razlog zbog kojeg je Roterdam jedna od najznačajnijih i najprometnijih luka svijeta. Sa prometom od 300 miliona tona robe godišnje Roterdam je najveća luka Evrope. Treba napomenuti da postojanje mornarice Švicarske se upravo bazira na rijeci Rajni koja otiče u Sjeverno more. Švicarska kao država nema izlaz na more.

Sliv Rajne

Površina sliva Rajne je 185.000 kvadratnih kilometara i veća je četiri puta od površine Švicarske. Rajna je internacionalna rijeka i prolazi kroz Švicarsku, Lihtenštajn, Austriju, Njemačku, Francusku i Nizozemsku. Osim Roterdama, velike morske luke na ušću Rajne, brojni gradovi su luke zahvaljujući tome što kroz njih prolazi Rajna. Najpoznatiji su Bazel, Strasburg, Karlsruhe, Majnc, Koblenc, Bon, Keln, Dizeldorf i Utreht. Pritoke su Aare, Mosel, Neckar i Majna. Obzirom da su se sa Rajnom u Evropi prvi susreli Kelti i naziv potiče iz njihovog jezika (Renos – kretati se, teći). Zanimljivo da se dolina srednje Rajne od Bingena do Koblenca, zbog svoje prirodne ljepote te brojnih srednjevjekovnih dvoraca, 2002. godine našla na popisu svjetske baštine UNESCO-a.

Dunav je druga po dužini rijeka Evrope. Izvire na planini Švarcvald u južnom dijelu Njemačke na nadmorskoj visini od 1078 metara. Dužina riječnog toka je 2860 kilometara, a isti se završava u Crnom moru širokom deltom na granici Rumunije i Ukrajine. Obzirom da je to ujedno i granica Evropske unije kao i NATO pakta ne treba ni napominjati koji je značaj tog prostora. Sama delta ima površinu veću od 4000 kvadratnih kilometara i leži imeđu luke Tulčea u Rumuniji i luke Ismail u Ukrajini. Delta Dunava je zbog svoje prirode i biodiverziteta na popisu svjetske baštine UNESCO-a. Kao što Rajna daje značaj Roterdamu tako se luka Konstanca u Rumuniji, koja je kanalom povezana sa deltom Dunava, razvila zahvaljujući svom geografskom položaju.

Dunav sprolazi kroz Njemačku, Austriju, Slovačku, Mađarsku, Hrvatsku, Srbiju, Bugarsku, Rumuniju, Moldaviju i Ukrajinu te je zvanično rijeka koja prolazi kroz najviše država. Osim luke Konstanca, gradovi Ulm, Regensburg, Linc, Beč, Bratislava, Budimpešta, Novi Sad i Beograd svoj prometni značaj duguju činjenici da se nalaze u dolini Dunava. Naravno ovi gradovi su i nastali na tom prostoru upravo zahvaljujući spomenutoj rijeci.

Gradnja kanala

Površina sliva rijeke je 817.000 kvadratnih kilometara što znači da je veća od površinski najveće države Evrope. Od Ulma, grada u Njemačkoj, sve do delte [ušća] Dunav je plovna rijeka. Najduže pritoke Dunava su Drava, Tisa, Sava, Velika Morava i Prut, a naziv duguje Danubijusu koji je bio „rimski riječni bog“.

Ušća Rajne i Dunava se nalaze na drugim stranama kontinenta te ove rijeke pripadaju različitim slivovima. Za razliku od toga, izvorišne tačke ovih prometnica Evrope su iznimno blizu. Ova činjenica je iskorištena da bi se izgradio kanal koji spaja ove dvije rijeke, a samim tim spaja i Crno more sa Atlantikom. Kanal naziva „Rajna-Majna-Dunav“, zbog svog značaja često nosi i ime „Evropski kanal“.

Za izgradnju kanala bitna je bila geografija koja je omogućila da se Dunav poveže sa pritokom Rajne koja prolazi kroz Frankfurt. Ta rijeka se zove Majna, a sam kanal je dovršen 1992. godine. Njegova dužina je 171 kilometar i nalazi se u saveznoj državi Bavarskoj. On spaja Bamberg i Regenburg preko grada Nirnberga. Od Bamberga do Furta kanal prati tok rijeke Regnic (pritoka Majne), a od Furta do Rota tok male rijeke Rednic. Tu kanal prolazi kroz Franačku Juru te se spaja sa rijekom Altmuhl kod Ditfurta, a nakon toka prati tok spomenute rijeke sve do gradića Kelhajm koji se nalazi na Dunavu.

Iako se može konstatirati da je kanal Rajna-Majna-Dunav izgrađen u moderno doba, ideja o spajanju ovoh rijeka potiče još iz perioda Karla Velikog. Prvi kralj Svetog Rimskog Carstva, rodom iz Ahena, je krajem VIII stoljeća shvatio značaj povezivanja ovih vodenih tokova. Sličnu ideju je imao i Napoleon deset stoljeća nakon njega, a kralj Bavrske Ludvig je napravio kanal sredinom XIX stoljeća. Zbog brojnih tehničkih nedostataka ovaj kanal dužine 172 kilometra je napušten. Gradnja modernog kanala koji je završen prije 32 godine je počeo nakon Drugog svjetskog rata. „Evropski kanal“ ima čak 52 prijevodnice koje spajaju vodene tokove.

Riječna prometnica

Zahvaljujući kanalu koji predstavlja najveći izgrađeni objekat na dunavskom putu, omogućena je riječna prometnica u dužini 3500 kilometara koja spaja dvije veoma značajne morske površine. Deset zemalja zapadne, centralne i jugoistočne Evrope spaja arterija dvije rijeke čiji „stent“ upravo predstavlja ovaj kanal. Na svojoj površini kanal je širok 55 metara, a njegova dubina je četiri metra. Ima mogućnost da kroz njega plove brodovi nosivosti 2500 tona. To su brodovi dužine do 185 metara, širine 11 te gaza do 2,7 metara.

Plovni put Rajnom i Dunavom je uređen međunarodnim konvencijama jer rijeke prolaze kroz više država, ali je sam kanal pod suverenitetom Savezne Republike Njemačke. Od samog nastanka promet u kanalu se stalno povećava. Godine 1995. promet je iznosio 3,9 miliona tona, 1996. iznosio 4,6 miliona, a godinu dana nakon toga 5,7 miliona tona robe. Ogroman je rast trgovine bio u zadnjih četvrt stoljeća tako da je kvantitet prevezene robe mnogo veći.

Vodeni promet je uvijek najjeftiniji, a u cijeni proizvoda značajnu ulogu ima i dostava istog od proizvođača do potrošača. Povezivanjem prirodnih prometnica kao što su rijeke omogućava se brži i jeftiniji transport na dvije strane kontinenta. Najzanimljivija činjenica je, a tako se često u povijesti dogodi, da su oni prirodni objekti koji su nekada razdvajali danas poveznice različitih prostora i civilizacija. Upravo se to desilo sa Rajnom i Dunavom koje su danas „žile kucavice“ Evrope.