Njemačka prvi put stvara vojnu bazu van svoje teritorije: Šta je poruka?

Nakon završetka Drugog svjetskog rata i kapitulacije Njemačke, a potom i njene podjele na istočni i zapadni dio, razorena zemlja je, izranjajući ispod ruševina nacizma, započela s pokušajima izgradnje vlastite vojske. Vojne snage su ponovno uspostavljene 1955. godine pod nazivom “Federalne odbrambene snage”. Konfrontacija Sjedinjenih Američkih Država (SAD) i Zapada sa Sovjetskim Savezom tokom hladnog rata doprinijela je oblikovanju identiteta vojske i njene doktrine u Zapadnoj Njemačkoj, na potpuno drugačiji način od doktrine koja je dominirala u vrijeme nacističke vojske ”Wehrmacht”. Bio je to jedan od načina na koji se Njemačka pokušala odvojiti od svoje prošlosti i kročiti nesigurnim korakom u svijet pun neizvjesnosti.

Nova vojska je struktuirana tako da odgovara standardima i načelima Sjevernoatlantskog saveza (NATO) s ciljem odvraćanja sovjetske prijetnje tokom hladnog rata. Ova doktrina nastavila je dominirati vojskom čak i nakon završetka rata i pada Berlinskog zida, budući da su prioriteti njemačke vojske ostali usmjereni na kolektivnu odbranu, integraciju sa savezničkim snagama i na postizanje fleksibilne strategije odgovora. Sve ove strategije uglavnom odgovaraju ”odbrambenom stavu” i nedostaje im ”proaktivnost” i “oslanjanje na vlastite sposobnosti”.

Tako je koncept “kolektivne odbrane” postao ključan za njemačku vojnu strategiju, do te mjere da je koncept “nacionalne odbrane” izjednačen s “kolektivnom odbranom”. Prema tome, odbrana Njemačke postala je isto što i odbrana članica NATO-a, stoga Njemačka nije morala posjedovati sve vojne tehnologije i oružja ako su te tehnologije bile dostupne drugim članicama NATO-a.

Ovako velika promjena u vojnoj doktrini bila je najveća cijena raspuštanja njemačke vojske i želje Njemačke i svijeta koji je stajao uz nju da se prevaziđu posljedice nacističke ere. Tokom Drugog svjetskog rata njemačka vojska je usvojila strategiju munjevitog rata (blitzkrieg) koja se često pripisuje generalu Heinzu Guderianu.

Ova strategija se odlikovala po brzim i koordiniranim napadima kombiniranim snagama: tenkovi, avioni i pješadija, a usvojena je i doktrina koja se temelji na pokretljivosti, brzini i odlučujućim pobjedama. Guderianove ideje i taktika bile su odlučujuće u ključnim događajima, poput invazije na Poljsku i Francusku te ranih faza operacije Barbarossa protiv Sovjetskog Saveza.

Međutim, Njemačka se danas suočava sa nizom sigurnosnih i vojnih izazova koji bi je mogli natjerati da preispita svoju vojnu doktrinu koja je na snazi gotovo sedam decenija. Ove promjene prisiljavaju njemačku vojsku da izvrši složene i kompleksne zahvate kako bi izmijenila i preispitala mnoge od svojih ustaljenih ideja i tradicija. Takav proces je popraćen nizom jasnih i očitih promjena, a u najznačajnije spadaju nova Nacionalna sigurnosna strategija koju je Berlin najavio, povećanje budžeta za odbranu te izgradnja prve vojne baze izvan granica zemlje po prvi put nakon Drugog svjetskog rata.

Promjenjivo okruženje i unutrašnja krhkost

Rastući strah od rata u Evropi ili u njenoj blizini glavni je pokretač velikih promjena u vojnom razmišljanju i planiranju u Njemačkoj. Istočni dio Starog kontinenta već je bio zahvaćen sukobom prije više od decenije, kada je 2014. godine izbio oružani sukob između Rusije i Ukrajine. Rusija je pripojila dio jedne evropske države pred očima svijeta, preuzimajući kontrolu nad poluotokom Krimom.

Stvari su postajale sve gore nakon izbijanja trenutnog rata 2022. godine, kada je  napadnuta cijela ukrajinska teritorija, uključujući velike gradove poput Harkiva, Odese, pa čak i glavni grad Kijev, koji je na trenutak gotovo pao u ruke Rusima. Rusija je već zauzela velike dijelove južne i istočne Ukrajine, između ostalog i strateški važan obalni grad Mariupolj.

Uporedo s tim promjenama, odnosi između tradicionalnih zapadnih saveznika s obje strane Atlantika prolazili su kroz velike kušnje. U januaru 2012. godine administracija bivšeg američkog predsjednika Baracka Obame najavila je povlačenje više od 8.000 vojnika iz Evrope, nakon čega je uslijedilo povlačenje oko 2.500 dodatnih vojnika u sljedeće četiri godine. Stvari su pogoršane dolaskom administracije Donalda Trumpa, koja je u julu 2022. najavila povlačenje približno 12.000 vojnika iz Njemačke, uz plan da se sjedište Američke evropske komande EUCOM preseli iz njemačkog grada Stuttgarta u belgijski grad Mons.

Može se reći da je to najveće povlačenje trupa iz Evrope od Drugog svjetskog rata. Iako je SAD pokušavao opravdati takve korake izgovorima poput ”strateške nužnosti” i ”repozicioniranja”, evropske sile, predvođene Berlinom, na sve to su gledale s velikom sumnjom, posebno u svjetlu Trumpovih politika koje su potkopavale američko-evropsko savezništvo na više frontova.

Iako je broj američkih vojnika porastao s dolaskom Joea Bidena na predsjedničku funkciju u SAD-u, sve veće prijetnje iz Rusije primorale su Washington da rasporedi dodatne snage u Poljskoj, Rumuniji i baltičkim državama, te da pojača pomorske sposobnosti u Španiji i zračnu podršku u Britaniji.

I pored toga, kriza povjerenja prema SAD-u samo se pogoršavala unutar zemalja Evropske unije, posebno Njemačke, nakon što je već duboko pružila korijene. O tome govori i izvještaj Evropskog vijeća za vanjske odnose, u kojem se naglašava da većina Evropljana smatra da je američki politički sistem slomljen i da SAD neće povratiti svoju prijašnju ulogu lidera na Zapadu, te kako postoje ozbiljne sumnje u pouzdanost Washingtona i njegovu predanost transatlantskim partnerstvima.

S obzirom na to da su američki predsjednički izbori sve bliže i da raste mogućnost Trumpovog povratka na vlast, dok Washington predstavlja Kinu kao glavnu prijetnju – budući da američka nacionalna sigurnosna strategija opisuje Peking kao “jedinog konkurenta” koji ima namjeru promijeniti međunarodni poredak i posjeduje snagu da to učini, a zatim i činjenice da SAD sve manje doživljava Rusiju kao glavnu prijetnju (uprkos ratu u Ukrajini), evropske sile, predvođene Njemačkom, osjećaju potrebu da preuzmu odgovornost za vlastitu odbranu, bez čekanja zaštite od SAD-a.

Međutim, ideja evropske kolektivne odbrane nailazi na velike izazove. Dok su Njemačka, Francuska i Italija podržale ideju o uspostavljanju jedinstvene i kompaktne evropske vojske, mnoge istočnoevropske zemlje, predvođene Poljskom i Latvijom, izražavaju protivljenje toj ideji. Strahuju da bi ova nova struktura mogla oslabiti efikasnost NATO-a i ugroziti američku vojnu posvećenost, koju smatraju nezamjenjivom, uprkos sumnjama u njenu pouzdanost.

Na praktičnom nivou, ideja još uvijek sadrži određene praznine. Prva i najvažnija stvar je da još uvijek ne postoji tačna definicija šta bi ta evropska vojska, na primjer, trebala predstavljati. Znači li to da će Njemačka, Francuska, Italija i ostale članice Evropske unije raspustit svoje vojske i spojiti ih u jedinstvenu vojsku pod jednom komandom? Ili da će biti formirana 28. armija kao zasebna jedinica s vlastitim operativnim ulogama, vojnom doktrinom, operativnim načelima i posebnim finansiranjem? Kako će se upravljati ovom vojskom s obzirom na suprotstavljena mišljenja i interese koji postoje unutar nje?

Sva ova pitanja čine ideju o kolektivnoj evropskoj odbrani, u svom osnovnom obliku kroz formiranje jedinstvene vojske, dalekom od realizacije u “praksi”. Konkretno u Njemačkoj, to pitanje postaje još složenije zbog jednako važnih pitanja i rasprava unutar države o tome kako se vojska percipira i definira. Naime, 2011. godine Berlin je usvojio inicijativu za ukidanje obaveznog vojnog roka, što je predstavljalo značajnu promjenu za jednu centralnoevropsku državu.

Ova je inicijativa svrstana u paket ”strateških reformi” čiji je cilj transformacija njemačke vojske u potpuno profesionalnu vojnu silu, što se podudara s očekivanom promjenom uloge ”Bundeswehra”. Kao najmnogoljudnija i ekonomski najmoćnija država u srcu Evrope, od Njemačke se nije tražilo da samo bude sposobna braniti sebe, već i da postane okosnica kolektivne odbrane na Starom kontinentu, te da bude spremna voditi potencijalni rat u svrhu zaštite sebe i svojih saveznika.

Međutim, postizanje željenog oblika odbrane zahtijeva mnogo više od reforme sistema regrutacije. Njemačka je otkrila da se, nakon decenija provođenja politike kolektivne odbrane unutar NATO-a i slanja njemačkih snaga i oružja van granica, njena vojska sada suočava s nedostatkom municije, koje ima dovoljno tek za nekoliko dana odbrane u slučaju napada. Drugim riječima, dok je Rusija svoju vojsku i ekonomiju prilagodila stalnom ratnom stanju, Njemačka nema dovoljno kvalificiranog osoblja, opreme i kapacitete koji bi odgovarali nivou priprema na Istoku.

Od ‘suzdržanosti’ do ‘izgradnje odvraćanja’

Sve ove promjene imale su efekat skalpela na srž njemačke vojske, koja je bila poput pacijenta koji se bori na odjelu intenzivne njege. Kao prvi korak u oporavku od posljedica hladnog rata, u kojem je Bundeswehr bio zarobljen do danas, Berlin je 2022. godine pokrenuo poseban fond vrijedan 100 milijardi eura za podršku modernizaciji vojske. Također, Njemačka se obavezala da će dostići cilj NATO-a o izdvajanju najmanje dva posto nacionalnog BDP-a na odbranu od 2024. godine, što podrazumijeva izdvajanje od oko 85 milijardi eura godišnje u vojne svrhe.

Iako je iz budžeta za 2024. izdvojeno 51,8 milijardi eura za odbranu, što je manje od onoga što je Berlin obećao, dodavanje sredstava iz posebnog fonda i drugih ulaganja u odbranu dovelo je Njemačku blizu toga da ispuni svoja obećanja, čime je zadovoljila zahtjeve NATO-a po prvi put od ranih 1990-ih.

U međuvremenu, pitanje izmjene “njemačke vojne doktrine” postalo je predmetom sve većeg interesa. Praktična potvrda jednog “aspekta” ove doktrine došla je s njemačkim obećanjem da će izgraditi svoju prvu vojnu bazu izvan granica te zemlje. To znači prelazak s politike “kolektivne odbrane”, “suzdržanosti” i ”zatvorenosti” na doktrinu izgradnje njemačkog vlastitog odvraćanja odvojeno od SAD-a, NATO-a, pa čak i savezničkih evropskih sila.

Nova baza, prva koju Njemačka gradi izvan svojih granica nakon Drugog svjetskog rata, nalazi se u Litvaniji, u blizini glavnog grada ove zemlje. Litvanija će uložiti više od milijardu eura u bazu, što je najveće ulaganje u njenoj povijesti. Njemačka, s druge strane, očekuje se da će na izgradnju baze potrošiti između 6 i 9 milijardi eura. Baza će u početku primati približno 5.000 vojnika, uz dodatnih 800 miliona eura operativnih troškova godišnje. Njemačka i Litvanija rade na tome da se puni operativni kapacitet baze postigne do 2027. godine.

Lokacija nove njemačke baze posebno je zanimljiva, jer se nalazi u središtu prevlake – ili koridora – Suwalki koji odvaja rusku Kalinjingradsku regiju od Bjelorusije. Taj koridor se smatra najslabijom geografskom tačkom NATO-a, jer povezuje Poljsku i baltičke zemlje. Ako bi Rusija preuzela kontrolu nad ovim koridorom, Moskva bi mogla izolirati tri baltičke države – Estoniju, Latviju i Litvaniju od NATO-ovih snabdijevanja koja dolaze iz Poljske.

Njemačka baza dolazi u sklopu vizije koju je odobrio NATO na svom godišnjem sastanku u glavnom gradu Poljske, Varšavi, 2016. godine, poznate kao “3+3”, na inicijativu Njemačke. Prema ovoj viziji, Njemačka će podržati Litvaniju, Britanija će podržati Estoniju, a Kanada Latviju, dok će SAD pružiti podršku Poljskoj. Ova strategija NATO-a ima za cilj jačanje prisutnosti u Istočnoj Evropi, kroz raspoređivanje multinacionalnih borbenih grupa u Poljskoj i tri baltičke zemlje.

Samostalniji koraci u oblasti odbrane

Ovakvi potezi jačaju doktrinu “brzog odgovora” njemačke vojske, uz “izgradnju odvraćanja”. Vojna baza također potvrđuje vodeću evropsku ulogu koju Njemačka igra u sigurnosnim i vojnim pitanjima. Njemačku time postaje ključni igrač u oblikovanju odbrambenih politika unutar Evropske unije, pored toga da ima glavnu riječ u političkim i ekonomskim pitanjima.

Najava uspostavljanja njemačke baze poklopila se s pokretanjem njemačke Nacionalne sigurnosne strategije (NSS) u junu 2023. Ova sveobuhvatna sigurnosna strategija pozicionira Rusiju kao najveću prijetnju miru i sigurnosti u Evropi. Strategija definira tri ključna i osnovna koncepta: odbranu, otpornost i održivost. Također definira globalni sistem kao sistem koji karakterizira ”multipolarnost”, a Kinu opisuje kao protivnika u oblikovanju globalnog poretka, ali i kao “potencijalnog” partnera u rješavanju globalnih problema. Ova  vizija se značajno razlikuje od američke, a u nekim aspektima je čak i u suprotnosti s njom.

U tom kontekstu, donositelji odluka u Njemačkoj razmatraju osnivanje prvog Vijeća za nacionalnu sigurnost koje bi nadziralo provedbu odbrambene i vojne strategije. Međutim, zastupnici u njemačkom Parlamentu koji se protive uspostavi Vijeća izražavaju zabrinutost zbog “koncentracije moći” u rukama njemačkog kancelara.

Ovi pokazatelji potvrđuju da je Njemačka počela poduzimati samostalnije korake u oblasti odbrane. Iako su ti koraci u skladu s vizijom NATO-a i nisu u potpunosti u suprotnosti s načelom ”kolektivne odbrane”, karakterizira ih proaktivnost koja je Njemačkoj nedostajala decenijama. Strategija, također, jača koncept “odvraćanja” i predstavlja prvi korak prema izgradnji ofanzivne doktrine koja odgovara povijesnom karakteru Njemačke.

U nekoliko narednih godina postat će jasno koliko daleko je Berlin spreman ići i hoćemo li vidjeti veće njemačko vojno prisustvo i utjecaj u ratnim žarištima širom svijeta ili ne.