Kome se može vjerovati: Nijemci i Amerikanci decenijama špijunirali saveznike

Jedan od najpoznatijih premijera Velike Britanije, Lord Henry Palmerston bio je čak dva puta na najvišoj političkoj funkciji sredinom 19. veka, na vrhuncu britanske kolonijalne moći u Indokini i drugim teritorijama širom sveta.

Lord Palmerston je u političkoj teoriji svakako najpoznatiji po rečenici: „Nemamo večnih saveznika ili večnih neprijatelja. Najbitniji su naši interesi, koji su večni i nepromenljivi“. Ova sintagma je u svetskoj politici od tada citirana nebrojeno puta, a čini se da je i danas veoma aktualna.

U globalnoj politici najčešće prevladavaju interesi uskog kruga političkih lobista (podjednako na oba politička spektra – levici i desnici), te sve češće i multinacionalnih kompanija i vojno-industrijskog lobija, pre svega u SAD-u. Zato nije ni veliko iznenađenje kada se pojave informacije da su nekadašnji „ljuti neprijatelji“ danas najbliži saveznici.

‘Atomska diplomatija’

Iako su nemačke snage zvanično potpisale kapitulaciju početkom maja 1945. godine, Drugi svetski rat je „oficijelno“ završen tek tri meseca kasnije, početkom avgusta, kada je američko vazduhoplovstvo bacilo dve atomske bombe na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki. Dve nedelje kasnije, japanski car Hirohito je objavio kapitulaciju, koja je i formalno potpisana 2. septembra iste godine. Drugi svetski rat je konačno bio završen, sile Osovine su bile poražene, a svet je odmah dobio i novu (i u to vreme jedinu) supersilu – Sjedinjene Američke Države.

„Atomska diplomatija“ (eng. atomic diplomacy) je bila nova ideja u američkoj posleratnoj politici, koju je prvi osmislio ratni predsednik Franklin D. Roosevelt, a nastavio njegov naslednik Harry S. Truman (budući da je Roosevelt preminuo u aprilu 1945. godine). Sovjetski savez, američki saveznik u borbi protiv nacista, je kao i ostatak sveta bio potpuno zatečen bombama bačenim na Hirošimu i Nagasaki, budući da je Roosevelt insistirao da se program razvoja nuklearnog oružja, nazvan „Projekt Manhattan“ drži u potpunoj tajnosti. To je već bila tačka neslaganja u odnosima SAD i SSSR-a, koja će se u godinama nakon rata samo produbljivati.

Kada su u oblasti Semiplatinsk u Kazahstanskoj stepi 29. avgusta 1949. godine Sovjeti detonirali svoju prvu „domaću“ nuklearnu bombu – RDS-1, bio je to praktično početak Hladnog rata.

Dalji sukobi Zapada i Istoka tokom ‘50-ih, kako u Evropi (stvaranje Varšavskog pakta 1955), te u zonama interesa u Aziji i na Pacifiku (rat na Korejskom poluostrvu), de facto su još jednom podelili svet na dve strane. To je pokrenulo i trku u atomskom naoružanju (nuclear arms race), te proizvodnju velikih količina hemijskog i nuklearnog oružja, kako u SAD-u, tako i u SSSR-u. Hladni rat će doživeti svoje „usijanje“ u oktobru 1962, nakon otkrića da se sovjetske nuklearne rakete nalaze na Kubi. „Kubanska raketna kriza“ je pretila da zaista dovede do nuklearnog sukoba dve super-sile, što bi imalo i tragične istorijske posledice po ceo svet.

Masovna špijunaža i prije interneta

Za to vreme, obe strane u Hladnom ratu su u podeljenoj Nemačkoj, te podeljenom Berlinu, imale svoje „obaveštajne stanice“. Takođe, bila je aktivna i „Operacija Romeo“, u okviru koje je veliki broj sovjetskih i istočno-nemačkih špijuna i obaveštajaca tajno prešlo da radi za Zapad, pre svega za američku agenciju CIA, te za britansku MI6. Ipak, početkom ‘70-ih godina, svet je počeo da se ubrzano tehnološki menja, te su stari „analogni“ špijuni bili od male koristi. Velike kompanije i državne službe na obe strane „Čelične zavese“ su već uveliko koristile velike kompjutere, digitalne arhive podataka, te čitav spektar foto i video uređaja za pribavljanje i čuvanje informacija.

Tako su zapadno-nemačka agencija BND (Bundesnachrichtendienst, formirana uz pomoć SAD 1956. godine kao „Organizacija Gehlen“) i deo agencije CIA u Evropi (uključujući i preletače iz „Operacije Romeo“) došle na ideju da uz pomoć posebnih mašina za enkripciju (šifrovanje) i dekripciju (dešifrovanje) dođu do podataka iz vlada i diplomatskih krugova mnogih zemalja, kako saveznika, tako i onih koje su smatrane „nesvrstanima“.

U to vreme je u Švajcarskoj već postojala kompanija Crypto AG, koja je bila vodeći proizvođač mašina i uređaja za šifrovanje podataka. Mašine su imale „javni“ i „tajni ključ“, skup karaktera koji su bili čitljivi samo za dve strane koje su posedovale identične sisteme. Ipak, ono što se u gotovo stotinu zemalja koje su ovakve sisteme za tajnu komunikaciju koristile od 1970. pa sve do 1993. godine, odnosno nakon pada Berlinskih zida, je i to da su i CIA i BND takođe imale podatke o ovim „kriptografskim ključevima“. Na taj način, dve agencije su u okviru „Operacije Rubicon“ mogle da presreću tajne diplomatske poruke između država. BND je do sredine ‘80-ih insistirao da se ne presreću poruke iz zemalja saveznika, dok je CIA smatrala da mnoge od ovih zemalja tajno sarađuju i sa Moskvom u određenim oblastima. BND je podatke o ovoj operaciji vodila kao „Thesaurus“ (Rečnik), ali je do danas većina njih najverovatnije trajno uništena.

Takođe, izvori iz dve obaveštajne zajednice se ne slažu ni oko broja zemalja čije su poruke decenijama praćene. Neki smatraju da je u pitanju bilo 60-ak, dok drugi navode brojku od čak 101 zemlje. Među njima su svakako bile Italija, Irska, Španija, Portugal, Turska i Vatikan. Početkom dvehiljaditih se pojavila informacija da su krajem ‘80-ih i početkom ‘90-ih „Crypto AG“ mašine koristile i Indija i Pakistan.

Saveznici ne vjeruju jedni drugima

U globalnoj obaveštajnoj zajednici se „Operacija Rubicon“ smatra za jednu od najuspešnijih u istoriji kriptografije i tajne komunikacije na najvišem nivou. Operacija je „zvanično“ završena početkom 1993, kada je agencija BND po nalogu tadašnjeg kancelara Helmuta Kohla i ministra Bernd Schmidbauera morala da se povuče, a u pripremi za formiranje Evropske unije u Maastrichtu, prvog novembra iste godine.

CIA je, pak, početkom ‘90-ih već znala da su algoritmi za šifrovanje na „Crypto AG“ uređajima veoma zastareli, te da ih (tadašnji) moderni kompjuteri relativno lako mogu dešifrovati. Danas se za tajnu komunikaciju između vrhova zemalja i obaveštajne zajednice koriste posebni optički kablovi (FOTP/FOA), te standardi za enkripciju digitalnih podataka (AES-256), kao i posebni uređaji koji generišu nasumične brojeve (digital RND generator) neophodni za sigurnosno potvrđivanje veze (secure handshake).

Ipak, otkriće iz 2015. godine, po kojem su američka agencija NSA i danska vojna obaveštajna služba DDIS barem dve godine (a verovatno i duže) pratile komunikacije tadašnje nemačke kancelarke Angele Merkel, ministra spoljnih poslova Frank-Waltera Steinmeiera, te još preko 130 visokih nemačkih funkcionera i diplomata, pa čak i lidere opozicije, postavlja pitanje: da li i danas, kao i u vreme Hladnog rata i „Operacije Rubicon“, globalni saveznici, čak i unutar NATO-a, zapravo ne veruju jedni drugima?