Ko su izraelski ultraortodoksni Jevreji u Izraelu i hoće li njihova regrutacija posijati razdor?

Izraelska vlada je ove sedmice najavila da će od nedjelje početi regrutovati ultraortodoksne jevrejske muškarce prvi put u 76 godina, koliko ova država postoji.

Ova izjava uslijedila je više od mjesec dana nakon što je Vrhovni sud Izraela jednoglasno presudio da će vojska početi pregrutovati ultraortodoksne muškarce, remeteći dugogodišnji politički sporazum koji ih je izuzimao iz obaveznog vojnog roka.

Ova bi odluka mogla izazvati nezadovoljstvo velikog dijela zajednice, koji tvrdi da služenje vojske ugrožava njegov način života.

Osim toga, prisilna regrutacija ultraortodoksnih muškaraca mogla bi destabilizirati izraelsku ultradesničarsku koalicionu vladu na čijem je čelu premijer Benjamin Netanyahu.

Ultraortodoksne stranke u Netanyahuovoj koaliciji protive se ovom pozivu, a njihove zajednice protestuju na ulicama.

Bilo koja ultraortodoksna stranka koja se povuče iz koalicije mogla bi izazvati prijevremene izbore u vrijeme kada je Netanyahuova popularnost najniža ikad.

Vojska će u nedjelju početi slati 3.000 poziva u vojsku ultraortodoksnim muškarcima u dobi od 18 do 26 godina prije same regrutacije u 2025, prenose lokalni mediji.

Ko su ultraortodoksni Jevreji u Izraelu i zašto se toliko protive regrutaciji?

Ko su ultraortodoksni Jevreji u Izraelu?

Izraelski ultraortodoksni Jevreji se nazivajuu Haredima (Haredi u jednini) na hebrejskom. Oni su najreligiozniji segment izraelskog društva i obično se izdvajaju iz šire zajednice kako bi se posvetili molitvi i služenju Bogu.

Ovaj pokret seže iz Evrope u 19. stoljeću kao reakcija na moderni svijet i bojazan da će ih on odvratiti od njihove posvećenosti vjeri.

Neki analitičari su opisali ultraortodoksne Jevreje kao posvećene više svom načinu života nego cionizmu, političkoj ideologiji koja je inicijalno pozivala na uspostavljanje etnojevrejske države u Palestini i sada je fokuisrana na štićenje Izraela kao jevrejske države.

Ori Goldberg, izraleski politički komentator, kazao je da su ultraortodoksni Jevreji generalno zauzeli neutralan, tolerantan čak, stav prema Palestincima.

„Svetost života im je važnija od svetosti zemlje“, kazao je Al Jazeeri. „Za njih cilj nije naseliti teritoriju. Važnije [im] je da Jevreji ostanu živi.“

Zašto ultraortodoksni Jevreji ne žele služiti vojsku?

Jer se time izlažu riziku da se ugrozi njihov način života.

Čak i prije nego što je kreirana država Izrael nakon protjerivanja Palestinaca iz njihovih domova 1948. – u događaju koji se naziva Nakba – dogovoreno je izuzeće za ultraortodoksne Jevreje.

Mali broj studenata nije bio obavezan služiti vojsku ako posvete život proučavanju svetih jevrejskih knjiga u vjerskim školama, poznatim pod nazivom ješive, koje ovise o državnom finansiranju.

Vremenom su ultraortodoksni Jevreji postali značajn dio populacije zbog njihove visoke stope nataliteta. U 2023. ova grupa je brojala 1,3 miliona članova u Izraelu, ili 13 posto poulacije.

Svake godine, blizu 13.000 ultraortodoksnih muškaraca dostigne dob za regrutaciju, ali 90 posto njih ne bude regrutovano.

„Ultraortodoksne zajednice aktivno se protive regrutaciji u [vojsku] zbog načina na koji oni doživljavaju svoj odnos s državom Izrael, … osim toga, oni su stava da ovo nije njihov sukob s Palestincima“, kazao je Hugh Lovatt, stručnjak za Izrael i Palestinu u Evropskom vijeću za vanjske odnose. „To je većinom slučaj i danas.“

Žele li drugi Izraelci da ultraortodoksni Jevreji služe vojsku?

Da, i to već dugi niz godina.

Sekularni Izraelci odavno vjeruju da su preuzeli teret zaštite države služeći na okupiranoj Zapadnoj obali i učestvujući u brojnim izraelskim ratovima u Gazi.

Godinama se Izrael pokušao manje oslanjati na regrute vodeći „pametni“ tehnološki rat koji se sastojao od bombardovanja iz zraka i opsadnog ratovanja. Ali, od napada na izraelske zajednice i vojne ispostave koje je predvodio Hamas 7. oktobra, u kojima je ubijeno 1.139 ljudi, a 250 je zarobljeno, Izrael treba više rezervista i vojnika za svoj rat u Pojasu Gaze.

Rat u Gazi traje duže od devet mjeseci i u njemu je ubijeno najmanje 38.848 Palestinaca, a gotovo cijela populacija je raseljena. U borbama je ubijeno gotovo 600 izraelskih vojnika, a raste ogorčenost zato što ultraortodoksni Jevreji ne šalju svoje mladiće da „brane Izrael“, prema riječima Eyala Lurie-Paredesa, stručnjaka za Izrael i Palestinu u ekspertskoj organizaciji Bliskoistočni institut.

„Važno je istaknuti da je pitanje regrutacije ultraortodoksnih Jevreja jedno od glavnih spornih pitanja u izraelskoj politici već decenijama“, Al Jazeeri je kazao Lurie-Paredes.

„Jedno od rijetkih pitanja koje ujedinjuje [doseljenički pokret i cionističku sekularnu opoziciju] je to da ultraortodoksni Jevreji trebaju biti regrutovani.“

Može li regrutacija ultraortodoksnih Jevreja srušiti vladu?

Moguće je, ali nije izvjesno.

Netanyahu je na vlasti zahvaljujući krhkoj koaliciji, koja se oslanja na ultradesničarski doseljenički pokret i ultraortodoksne Jevreje. I krajnja desnica i ultraortodoksni Jevreji instrumentalizirali su jedni druge kako bi osigurali vlastite interese, rekao je Goldberg.

Dodao je da dva najveća naselja na Zapadnoj obali, a sva su ilegalna prema međunarodnom pravu, naseljavaju većinom ultraortoksni Jevreji, koji su se preselili iz ekonomskih a ne idoloških razloga, s obzirom da je smještaj tamo u većoj mjeri subvencioniran.

Ali, naglasio je, oni i dalje doprinose širenju naselja tako što žive tamo.

Neki ultraortodoksni i ultradesničarski doseljenici žive jedni pored drugih, ali se razilaze oko važnih pitanja.

Ultradesničarski doseljenici žele nastaviti rat u Gazi i učvrstiti vojnu okupaciju na Zapadnoj obali. Ultraortodoksne vođe, pak, mole Netanyahua da okonča rat u Gazi i postigne dogovor s Hamasom, računajući da bi se na taj način smanjila potreba za dodatnim brojem regruta.

„Doseljenici imaju plan vođen ideologijom, … i oni žele aktivno težiti teritorijalnoj ekspanziji“, kazao je Goldberg, povlačeći labavu paralelu s američkim evangeličkim kršćanima jer, kako kaže, dijele tendenciju da iskoriste religiju za unapređenje desničarske agende, kao i za ekspanzionističke ciljeve.

„Ultraortodoksni Jevreji nimalo ne liče američkim evangeličkim kršćanima. Oni samo žele da ih se ostavi na miru i da održe svoju unutrašnju čistoću.“

Iako ultraortodoksni Jevreji i ultradesničari imaju različite interese, nijedni nemaju poticaja da dovedu do raspada koalicione vlade koja je tako dobro služila njihovim interesima, objasnio je Lovatt.

Dodao je da sekularne cionističke stranke gaje dosta ogorčenosti prema ultraortodoksnim Jevrejima, ne ostavljajući im drugog izbora do da podrže desničarsku koaliciju.

„Mislim da ultraortodoksni Jevreji ne bi željeli – i do sada su se pokazali neodlučnim – srušiti ovu vladu jer bi ih to protjeralo u političku divljinu“, kazao je Lovatt.