Nove godine: Kultura obilježavanja dolaska ‘novog doba’

Prošlost ljudske civilizacije obilježili su različiti događaji koji su bili prekretnica razvoja i brojnih promjena u istoj. Kalendari, koji u bukvalnom prevodu označavaju „knjigu rokova“, služili su za mjerenje prolaznosti vremena. Oni su uvedeni iz dva razloga – prvi je praćenje meteorologije zbog agrarne aktivnosti, a drugi zbog plaćanja raznih dadžbina. „Kalendae“ je bio prvi dan u mjesecu u kojem su se porezi morali plaćati.

Svaki kalendar obuhvata vremenske komponente koje prate kretanja nekih svemirskih tijela. Osnovni elementi kalendara kao što su dan, tjedan, mjesec i godina, označavaju periode koji su se ritmično javljali. Dan je period jedne rotacije Zemlje, tjedan period između dvije Mjesečeve faze, mjesec vremenski interval okreta našeg satelita oko Zemlje, a godina vrijeme koje je potrebno da Zemlja obiđe oko Sunca.

Osnovni tipovi kalendara su solarni i lunarni, ali nijedan nema otklon prema onome što se dešava u prirodi sa aspekta dužine trajanja kretanja nebeskih tijela. Solarni se odnosi na okretanje Zemlje oko Sunca. Godina mu traje 365 dana, a svaka četvrta je prestupna i traje 366 dana. Lunarni kalendar prati kretanje Mjeseca oko Zemlje i godina traje 354 ili 355 dana. Bez obzira koji se kalendar koristi, jasno je da razne kulture imaju različite događaje koji su označavali prekretnice u razvoju njihove civilizacije. Upravo zbog toga se dešava da se brojevi „Novih godina“ ne poklapaju. Zanimljivo je da se i sam „dolazak“ Nove godine ne obilježava u isto vrijeme.

Najstariji kalendar je pronađen u Gobekli Tepeu. Civilizacija u današnjoj istočnoj Turskoj je uklesala kalendar koji je imao 12 lunarnih mjeseci i 11 dodatnih dana da se dobije solarna godina. Najvažniji događaj u kalendaru je bio udar kometa prije otprilike 13.000 godina, koji je obilježio „novo doba“. Vizantijski kalendar, koji je sekundarno bio prihvaćen i kod drugih kultura pod njihovim utjecajem, računao je vrijeme od „Postanka svijeta“. U tom kalendaru „Nulta godina“ je bila 5509. p.n.e., tako da je trenutno, prema tom kalendaru, 7534. godina. Zanimljiva je činjenica da je, prema ovom kalendaru, na zidovima tvrđave u Smederevu napisano da je izgrađena 6938. godine.

Različiti kalendari

Daleki istok je imao svoju kulturu obilježavanja novog perioda. Kinezi za početak „Nove ere“ uzimaju period vladara Huang Dija koji je ustanovio kalendar. To je 2697. godina prije nove ere. Kalendar Kineza je lunisolaran, a interesantno je da nisu imali kontinuirani aspekt brojanja godina. To je uvedeno zbog komparacije sa „zapadnjačkim kulturama“. Trenutno je 4721, a Nova godina im nastupa u periodu između 21. 1. i 20. 2. svake godine. Potrebno je da bude faza mladog Mjeseca, a to će se desiti 29. 1. 2025. godine kada ulaze u „godinu zmije“. Jasno je da su i horoskopski zodijaci različiti u odnosu na zapadnije kulture.

U sjevernoj Africi živi kultura Berbera koja ima solarni kalendar, ali za početak „Novog doba“ se uzima godina ustoličenja faraona Šošenka I. Spomenuti je bio bereberskog porijekla, a vrijeme ere računaju od 950. godine prije nove ere. Berberi prate julijanski, odnosno stari solarni kalendar pa Novu godinu dočekuju 14. 1. kada će im nastupiti 2925. godina. Zanimljivi su i kalendari koji su periodima slični kao berberski, ali su davno zaboravljeni. Drevni Heleni su za početak nove ere uzimali godinu prve Olimpijade (776. p.n.e.), a Rimljani godinu nastanka grada na sedam brežuljaka (753. p.n.e.). Evidentno je da su to veoma značajni događaji u njihovoj prošlosti te su isti obilježavali početak novog doba tadašnje civilizacije.

Jevrejska kultura je trenutno u 5785. godini jer smatraju da je 3761. godina prije nove ere godina nastanka Svijeta po Tori. Kalendar je lunarni, ali sedam puta u devetnaest godina ima trinaest mjeseci. Razlog je da bi se „stigla“ solarna godina koja traje deset ili jedanaest dana duže od lunarne. Jevrejska „Roš Hašana“ se obilježava prvog i drugog dana mjeseca tiršija, a to je uvijek u periodu devetog ili desetog mjeseca po solarnom kalendaru.

Poznati lunarni kalendar je „po Hidžri“. Za početak „nove ere“ se uzima preseljenje Muhameda a. s. iz Mekke u Medinu 622. godine. Trenutno je 1446. godina, a Nova godina će nastupiti 26. 6. 2025. Godina ima dvanaest mjeseci, a novi mjesec uvijek nastupa sa fazom mladog Mjeseca. Interesantna je kombinacija lunisolarnog kalendara koji dominira u Iranu. Iranski „Nouruz“ (Nova godina) nastupa za prvi dan proljeća, a trenutno je 1403. jer i ona za početak „novog doba“ uzima Hidžru. Razlika je što se vrijeme računa po solarnoj godini koja traje 365 dana te imaju „manje godina“ od klasičnog kalendara „po Hidžri“.

Reforma kalendara

S obzirom na činjenicu da Etiopija baštini stari solarni kalendar koji potječe iz drevnog Egipta, zanimljivo je i promatrati kada oni obilježavaju dolazak Nove godine. Ona nastupa 30. 8. svake godine, što je posljedica praćenja položaja zvijezde Sirijus koja je označavala visok vodostaj rijeke Nil. Oni smatraju da se „nastanak svijeta“ desio 5492. godine prije nove ere. Interesantno je da se Etiopljani ne slažu sa novom erom po gregorijanskom kalendaru, tako da im je sad 2017. godina, odnosno osam manje u odnosu gregorijanski i julijanski kalendar.

Moderna kultura se uglavnom vezuje za doček nove godine po solarnim kalendarima. Kažu da su prvi Babilonci prije otprilike 4.000 godina obilježavali dolazak Nove godine, a Rimljanima je počinjala sa početkom trećeg mjeseca. Tek je Gaj Julije Cezar svojom reformom i uvođenjem prestupnih godina ustanovio 1. 1. kao početak novog Zemljinog putovanja oko Sunca. „Nova era“ se računa od perioda Isusa Krista te se vrijeme koje je prethodilo njemu zove „prije nove ere“.

Krajem XVI stoljeća Papa Grgur XIII je napravio reformu kalendara. Kada se shvatilo da se neki meteorološki elementi ne poklapaju sa datumima, početkom IV stoljeća su „dodana“ tri dana. Papa Grgur je dodao još deset dana 1582. godine pa je ukupna razlika starog julijanskog i reformiranog gregorijanskog kalendara trinaest dana. Dana 1. 1. 2025. će nastupiti Nova godina po gregorijanskom, ali će se to desiti tek 14. 1. po julijanskom kalendaru. Neke ortodoksne crkve vrijeme računaju po starom kalendaru. Naravno, ako uzmete kalendar u tim crkvama umjesto 14. 1. pisaće 1. 1. 2025. godine. Zbog razlike u kalendarima sportisti iz Rusije su zakasnili na Olimpijadu 1908. godine. Zanimljivo je da se i Oktobarska revolucija desila u novembru zbog „nejednakosti“ dva kalendara.

Nepobitna je činjenica da su kulture na različitim paralelama i meridijanima imale drugačije bitne događaje koji su ih obilježavali. Upravo zbog toga postoje različiti „brojevi godina“ kao i različiti počeci „Novih godina“. Sa aspekta znanosti bi, možda, periodi ekvinocija i solsticija bili najbolji za obiježavanje početka nove Zemljine revolucije. Najidealnije bi bilo da to bude dan perihela – datum kada je Zemlja najbliža Suncu (4. 1. 2025). Bez obzira koja se Nova godina i na koji način obilježava, jedna činjenica je nepobitna – Zemlja će se nastaviti okretati oko Sunca.