Izrael dobija sredstva EU-a za istraživanje uprkos bijesu zbog rata u Gazi

Kada je 7. oktobra 2023. Izrael započeo svoj posljednji rat protiv Gaze nakon Hamasovog upada u južni Izrael, stav Evropske unije bio je odmah jasan.

“Izrael ima pravo braniti se – danas i u danima koji dolaze”, objavila je predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen na X, uz sliku sjedišta njenog ureda osvijetljenog izraelskom zastavom. “Europska unija stoji uz Izrael.”

Izraelu se od tada sudi za genocid pred Međunarodnim sudom pravde (ICJ) u Hagu, a njegove vođe – kao i glavnog komandanta Hamasa – optužio je Međunarodni krivični sud (ICC). Ipak, EU nastavlja partnerstvo s izraelskim institucijama u okviru svoje sheme “Horizont”, programa koji finansira istraživanje i inovacije.

Podaci koje je prikupila Evropska komisija, a analizirala Al Jazeera, pokazuju kako je od 7. oktobra EU dodijelila izraelskim institucijama više od 238 miliona eura (250 miliona dolara), uključujući 640.000 eura (674.000 dolara) firmi Israel Aerospace Industries (IAI), lideru avioindustrije i proizvođaču aviona za izraelsku vojsku.

Dok smjernice koje reguliraju okvir Horizon zahtijevaju da finansirani projekti budu “isključivo usmjereni na civilne primjene”, oni priznaju da je “znatan broj tehnologija i proizvoda generički i može odgovoriti na potrebe i civilnih i vojnih korisnika”.

Tehnologija koja može služiti i za civilne i za vojne svrhe – takozvana „dvostruka namjena” – može se kvalificirati za finansiranje EU-a sve dok je navedeni cilj civilni.

Ali u julu, kada je približno 40.000 ljudi bilo ubijeno u izraelskom genocidu nad Palestincima u Gazi, više od 2.000 evropskih akademika i 45 organizacija uputilo je peticiju EU-u da obustavi svo finansiranje izraelskih institucija, rekavši da je okvir Horizonta odigrao “ključnu ulogu u napretku izraelske vojne tehnologije” prenosom znanja u odbrambenu industriju.

“Ove sheme finansiranja direktno podržavaju projekte razvoja izraelske vojske i njene kapacitete oružja”, navodi se u peticiji. “S obzirom na opseg, trajanje i prirodu kršenja ljudskih prava od strane izraelske Vlade, učešće izraelskih institucija u evropskim istraživačkim i obrazovnim programima mora biti suspendirano.”

Taj poziv je ostao bez odgovora.

Finansiranje izraelskog vojnog aparata

Podrška EU Izraelu bila je dio njegove vanjske politike još mnogo prije napada Hamasa, tokom kojeg je ubijeno 1.139 osoba, a više od 200 Izraelaca zarobljeno.

Unija je od 1996. usmjerila ogromne količine javnog novca u Izrael kroz programe istraživanja i inovacije. Izrael nije članica EU-a, ali učestvuje kao pridružena država u inicijativama finansiranja.

U okviru okvirnog programa Horizon 2020. koji je trajao između 2014. i 2020. godine, izraelske su organizacije primile ukupni doprinos EU-a od 1,28 milijardi eura (1,35 milijardi dolara). Otkako je Horizon Europe pokrenut 2021. godine, dosad mu je odobreno više od 747 miliona eura (786 miliona dolara).

Kompanija IAI, koja izvozi oružane sisteme širom svijeta, dobila je 2,7 miliona eura (2,8 miliona dolara) u okviru Horizon Europe i više od 10,7 miliona eura (11,2 miliona dolara) u okviru Horizonta 2020, pokazuju podaci Evropske komisije.

Elbit Systems, vojna firma sa sjedištem u Izraelu čiji je najveći pojedinačni kupac izraelsko Ministarstvo odbrane, dobila je bespovratna sredstva za pet projekata u okviru programa Horizon 2020 u ukupnom iznosu od 2,2 miliona eura (2,3 miliona dolara). Svi financirani projekti imaju navedenu “civilnu” temu – poput zaštite granica, kontrole katastrofa i pomorski nadzor – i podliježu etičkoj procjeni kako bi se provjerila njihova usklađenost s vrijednostima EU-a.

Ali ne postoji mehanizam EU koji zabranjuje korištenje vrhunske tehnologije stečene sredstvima za vojne primjene paralelno ili u kasnijoj fazi.

IAI-ju je odobreno 1,4 miliona eura (1,47 miliona dolara) u okviru projekta ResponDrone pokrenutog 2019. za razvoj 3D mapiranja za tehnologiju bespilotnih letjelica kako bi se “pružile tačne informacije o lokaciji onima koji prvi reagiraju (na katastrofu)”.

U sklopu sheme pod nazivom COPAC, pokrenute 2017., Elbit Systems i Hebrejski univerzitzet u Jerusalemu primili su više od milion eura (1,05 miliona dolara) za rad na projektiranim kvantnim tačkama, tehnologiji koja se fokusira na ultrabrze računare koji obavljaju zadatke poput razbijanja, ometanja ili prisluškivanja današnjih sigurnosnih sistema.

Al Jazeera je podnijela zahtjev u skladu sa slobodom pristupa informacijama tražeći rezultate etičkih procjena projekata koji uključuju Izrael. Evropska komisija odbila je zahtjev, rekavši da bi njihovo otkrivanje “ozbiljno potkopalo funkcioniranje Komisije i interni proces donošenja odluka”.

Komisija je u martu odgovorila ljevičarskoj grupi u Evropskom parlamentu koja je pitala zašto su bespovratna sredstva odobrena za IAI usred rata u Gazi. Unija je tvrdila da “ne finansira radnje za razvoj proizvoda i tehnologija koje su zabranjene primjenjivim međunarodnim pravom”.

Ured Iliane Ivanove, evropske povjerenice za inovacije odgovorne za provedbu programa Horizont, nije odgovorio na zahtjeve Al Jazeere za komentar.

Tehnologije dvostruke namjene

Al Jazeera se obratila većem broju istraživača koji su radili sa izraelskim institucijama u okviru Horizonta. Većina je odbila dati intervju, ali su naglasili civilnu namjenu svojih projekata.

Fabrizio Calderoni, profesor na Katoličkom univerziteta Svetog Srca u italijanskom Milanu, učestvovao je u projektu ROXANNE koji je završen 2022. Cilj mu je bio razviti „nove govorne tehnologije, prepoznavanje lica i analizu mreže kako bi se olakšala identifikacija kriminalaca“.

Izraelsko Ministarstvo javne sigurnosti – koje nadzire tijela uključujući policiju i zatvorsku službu – bilo je među učesnicima s donacijom od približno 135.000 eura (142.145 USD).

Calderoni je rekao da se istraživanja koja uključuju provedbu zakona – za razliku od vojske – smatraju “civilnim” po prirodi prema parametrima EU-a. Dodao je da se projekt fokusirao “na mrežu anonimnih ljudi koji su počinili provale, s ciljem pronalaženja obrazaca za identificiranje počinitelja tih zločina”.

Upitan jesu li se rezultati mogli koristiti za informiranje o izraelskoj vojnoj akciji u Gazi ili na okupiranoj Zapadnoj obali, rekao je za Al Jazeeru: “Nemamo nikakav dokaz da su ti alati korišteni u svrhu koja nije navedena u projektu. ”

Iako je možda nemoguće utvrditi kako izraelski partneri koriste stručnost stečenu kroz projekte finansirane od strane EU, kritičari tvrde kako bi mogućnost da omogući sistematska kršenja ljudskih prava trebala biti dovoljna za prekid saradnje.

Fabrizio Sebastiani, direktor istraživanja pri Nacionalnom vijeću za istraživanje Italije (CNR), koristio je mašinsko učenje – podskup umjetne inteligencije (AI) – kako bi utvrdio autorstvo neatribuiranih srednjovjekovnih tekstova.

“Iako se ova tema može činiti bezazlenom, bio sam užasnut kada sam saznao da su iste tehnike mašinskog učenja također u osnovi nedavno dokumentiranog sistema ‘Lavender’ koji koristi izraelska vojska za upotrebu u Gazi”, rekao je za Al Jazeeru.

Nekoliko je medija pisalo o izraelskoj upotrebi “Lavendera”, sistema vođenog umjetnom inteligencijom koji generira popise ubijenih analizirajući podatke nadzora. Slično se koristi u Gazi i alat koji se navodno zove “Gdje je tata?”, koji prati i povezuje pojedince s određenim lokacijama i šalje upozorenje kada se vrate, te “Evanđelje”, za koje se izraelska vojska hvali da može “proizvesti mete velikom brzinom” .

Stručnjaci UN-a za ljudska prava kažu da je izraelska upotreba umjetne inteligencije u Gazi uzela “neviđeni danak” među civilima. Human Rights Watch je upozorio da alati predstavljaju opasnost od kršenja međunarodnog humanitarnog prava.

“Ovo su tehnologije koje trebaju maksimizirati cilj, a cilj se može promijeniti”, rekao je Sebastiani. Algoritam osmišljen za analizu ponavljajuće upotrebe interpunkcije i terminologije u neatribuiranom tekstu, na primjer, može se podesiti da pokupi znakove koji se smatraju pokazateljima potencijalne prijetnje i označi ga kao vojni cilj, objasnio je on.

Sebastianiju je nedavno pristupila jedna izraelska institucija da sarađuje na projektu izvan Horizona. On je odbio.

Al Jazeera je otkrila da Horizon Europe finansira izraelske institucije da učestvuju u istraživanju zasnovanom na umjetnoj inteligenciji sličnom Sebastianijevom radu.

U januaru je Univerzitet Reichman, u izraelskom obalnom gradu Herzliya, dobio približno tri miliona eura (3,16 miliona dolara) u sklopu projekta proučavanja sanskrta i tibetanskih budističkih tekstova kako bi se razvili “vrhunski računarski alati za revoluciju u proučavanju ovog materijala” .

Izraelske institucije također su se udružile u shemama za razvoj “alata za nadzor i sigurnost” i za “protuterorizam”.

U okviru programa Horizon 2020, Univerzitet Bar-Ilan i izraelsko Ministarstvo javne sigurnosti dobili su 1,3 miliona eura (1,37 miliona dolara) odnosno 267.000 eura (281.000 dolara) za razvoj simulatora za obuku ispitivanja.

Izraelski Međunarodni institut za borbu protiv terorizma (ICT) i njegova matična institucija, Univerzitet Reichman, od januara učestvuju u projektu EU-GLOCTER za promoviranje “naučne izvrsnosti i tehnoloških inovacija u borbi protiv terorizma”. Opis projekta nudi malo detalja, ali njegova web stranica prikazuje kao slika vojnika u maskirnim uniformama kako napadaju rašrušenu kuću od cigle.

Gradski univerzitet Dublin, koji koordinira projektom, odgovorio je Al Jazeeri da su sredstva prvobitno dodijeljena izraelskim partnerima obustavljena ranije ove godine. Nije naveo razloge koji stoje iza te odluke, ali je taj potez uslijedio nakon studentske kampanje u Irskoj protiv učešća Izraela u projektu. U bazi podataka Evropske komisije još uvijek se Reichman i ICT navode kao partneri u EU-GLOCTER-u.

Veze izraelskih univerziteta s vojskom

Najveći udio sredstava EU Horizonta dodijeljenih izraelskim subjektima dodijeljen je akademskim institucijama.
Iako se univerziteti često vide kao bastioni građanskih sloboda, izraelska naučnica Maya Wind rekla je da je izraelska akademska zajednica okosnica vojne industrije države.

“Izraelski univerziteti su stupovi izraelske rasne uprave, centralna su infrastruktura kolonijalizma izraelskih doseljenika i aparthejda, a sada također aktivno opslužuju ovaj genocid i omogućuju održavanje [rata u Gazi] više od 13 mjeseci”, navodi Wind.

U svojoj knjizi “Towers of Ivory and Steel: How Israeli Universities Deny Palestinian Freedom” (Tornjevi slonovače i čelika: Kako izraelski univerziteti negiraju palestinsku slobodu), ona opisuje kako je Hebrejski univerzitet bio prvi koji je osnovao cionistički pokret 1918. godine, nakon čega su uslijedili Izraelski institut tehnologije Technion 1925. i Weizmannov institut nauka 1934. godine.

Te su institucije postale centralne u razvoju i proizvodnji oružja korištenog za prisilno raseljavanje Palestinaca u fazi uspostave Države Izrael 1948.

Weizmannov institut i Technion kasnije su predvodili razvoj izraelske vojne industrije.

Godine 1954. Technion je osnovao odjel za avijacijsko inženjerstvo i njegovi su studenti predvodili razvoj aviokompanije IAI. U njihovim je prostorijama nastala i državna odbrambena tehnološka kompanija Rafael.

“Saradnja bilo koje vrste s izraelskim univerzitetom je na direktu štetu palestinskom oslobođenju”, istakla je Wind.