Rat za spas Zemlje košta, ali je to malo koliko košta uništavanje klime

Klimatske promjene i njihov uticaj na život su postale veoma bitna tema u brojnim krugovima. Evidentno je da klima nekog podneblja utiče na brojne privredne aktivnosti – od agrara do turizma, ali promjene klime uvjetuju brojne akomodacije i modifikacije u geografskom omotaču. Klimatske promjene su se dešavale u geološkoj prošlosti Zemlje, a često su bile uzrok perioda velikih izumiranja određenih vrsta flore i faune.

Ljudska civilizacija se tek u proteklih nekoliko desetljeća aktivno uključila u razmišljanja o promjenama klime na planeti. Postoje oni faktori koje čovjek ne može mijenjati, a isti utiču na izmjene klimatskih odlika prostora. Na klimu utiču geografska širina, nadmorska visina, raspored kopna i mora, morske struje i izloženost reljefa. Ovo su faktori koji utiču na upadni kut Sunčevih zraka, brzinu zagrijavanja, kvantitet Sunčevog zračenja, količinu isparavanja kao i na temperaturu, pritisak i količinu kisika koji opadaju sa rastom nadmorske visine.

Posebnu kategoriju koja utiče na promjene klime predstavlja čovjek i njegovo djelovanje. Industrijalizacija, kao ekonomska i civilizacijska tekovina u protekla dva stoljeća, doprinijela je značajno narušavanju idealnog hemijskog sastava atmosfere i njenih geofizikalnih svojstava. Može se konstatirati da se uglavnom priča o zagađenosti zraka emisijom aeropolutanata u atmosferi, ali najveći problem za klimu predstavljaju staklenički gasovi u kojima dominira ugljični dioksid (CO2).

Atmosfera Zemlje se zagrijava njenom radijacijom, odnosno odbijanjem Sunčevih zraka od površinu planete. Ugljični dioksid, koji je osnova procesa fotosinteze, ima zadatak da zadržava Zemljinu dugovalnu radijaciju i zagrijava prizemni sloj zračnog omotača. Ovaj gas je razlog zbog čega planeta Zemlja nema tako velike temperaturne amplitude između perioda dana i noći kao što ima Mjesec (dan +150; noć -120 stupnjeva). Idealan kvantitet CO2 u atmosferi iznosi 0,033 posto, a upravo su korištenja fosilnih goriva industrijalizacije uticala na povećanje njegovog kvantiteta. Posljedica takvih djelovanja je efekat „staklenika“ koji permanetno povećava temperaturu na planeti koja sa sobom donosi brojne probleme – od agrarne proizvodnje do otapanja velikih ledenih santi.

U zadnjem desetljeću XX stoljeća evidentirao se problem značajnog rasta temperature od predindustrijskog perioda. Tadašnji podatak rasta od 1,09 stupnjeva je alarmirao brojne zvaničnike te se u okviru UN-a 1992. godine dogodio prvi „klimatski sporazum“. Njegova uloga je bila da države članice aktivnim djelovanjem, preuzimanjem određenih obaveza i legislativom utiču na smanjenje emisije stakleničkih gasova u atmosferi. U tom sporazumu je napravljena osnova formiranja UNFCCC-a (UN Framework Convention on Climate Change) koji je poznat i pod akronimom COP (Conference of the Parties).

Prvi COP je održan u Berlinu 1995. godine na kojem su prisustvovale 53 države kao promatrači. Na ovom inicijalnom skupu razgovaralo se o aktivnostima do 2000. godine te se počelo na najvišem nivou razgovarati o klimatskim promjenama. Slično je bilo i na COP2 u Ženevi naredne godine, a veliki politički odjek je tek imao COP3 u Kjotu 1997. godine. Na njemu je dogovoren čuveni „Protokol“ po kojem se države obavezuju da će smanjiti emisiju šest stakleničkih plinova unutar kojih dominira ugljični dioksid. Ovaj sporazum je potpisalo 170 država koji čine 61 posto zagađivača. Protokol je stupio na snagu 2005. godine kada ga je potpisala Ruska Federacija. Zanimljivo da ovaj protokol nisu ratificirale SAD te se nisu obavezale da će isti poštovati.

Svake godine se održava spomenuta konferencija, a već 1998. godine je domaćin bila država iz Južne Amerike – Argentina. Primarna želja konferencije u Buenos Airesu je bila da se Kjoto sporazum sprovede do 2000. godine. Godine 2001. je održan prvi COP7 u Africi. U Marakešu je donesen sporazum koji je ponovo govorio o potrebi smanjenja udjela stakleničkih gasova u atmosferi. Već tada je bilo jasno da politički sporazumi ne idu brzinom kojom bi trebali da se smanji kvantitet klimatskih promjena. Velike industrijske sile nisu bile toliko zainteresirane za isti jer bi takve aktivnosti uvjetovale ekonomske gubitke.

Kršenje Pariškog sporazuma

Naredne konferencije, koje su održavane od Lime do Balija, bile su samo pokušaj jačeg djelovanja i sprovođenja sporazuma iz Kjota. U decembru 2015. godine dogodio se COP21 u Parizu čiji rezultat je potpisivanje „Pariškog sporazuma“ o klimatskim promjenama. Ovo je bio samo nastavak i razrada dogovora koji je postignut četiri godine ranije u Durbanu. Pariški sporazum je stupio na snagu 4. oktobra 2016. godine kada su ga potpisale 194 države, a njih 118 raticifirale. Za aktivaciju sporazuma bitna je ratifikacija 55 posto država zagađivača.

Pariški klimatski sporazum ima nekoliko ciljeva, a to su da se smanji kvantitet globalnog zatopljenja i smanji rast temperature ispod dva stupnja Celzijusa, razvijanje zelenih i održivih tehnologija te pomaganje ekonomski slabije razvijenim državama u smanjenju emisije stakleničkih gasova. Sporazum ima dugoročni cilj da do kraja XXI stoljeća anulira emisiju stakleničkih gasova. Prateći podatke od prvog dogovora u Riju 1992. godine na kojem je ustanovljen COP pa sve do COP21 u Parizu evidentirani su brojni problemi – od rasta temperature do smanjenja ledenog pokrova. Postalo je jasno da će „klimatske izbjeglice“ biti sve veći ekonomski i socijalni problem. Posljednja država koja je ratificirala Pariški sporazum je Ukrajina u julu 2022. godine.

Ovaj sporazum su raticifirale sve države koji su veliki emiteri stakleničkih gasova u atmosferu. Kina emituje čak 20 posto, a iza nje slijede SAD sa 18 posto te države EU sa 12 posto, Ruska Federacija sa 7,5 posto, Indija 4,1 posto, Japan 3,9 posto i Brazil sa 2,5 posto emisije stakleničkih gasova. Interesantno je da je predsjednik SAD-a Donald Trump u svom prvom mandatu istupio iz ovog sporazuma, a da je predsjednik Bajden 2021. vratio SAD u obaveze istog. S obzirom na rezultate izbora u SAD-u i Trumpovu pobjedu može se ponovo očekivati izlazak velike ekonomske sile iz spomenutog sporazuma.

Treba svakako konstatirati da su u posljednja dva desetljeća države Kina, Indija, Saudijska Arabija i Indonezija za četiri puta povećale kvantitet emisije CO2, a da su neke države stagnirale u odnosu na raniji period (SAD) ili čak smanjile svoju emisiju stakleničkih gasova (države EU i Ruska Federacija). Ovi podaci govore o rastu industrijske proizvodnje u nekim geografskim prostorima, kao i o stagnaciji iste u ranijim industrijskim silama.

Od Pariza do danas, sa izuzetkom 2020. godine zbog pandemije, održavaju se konferencije o klimatskim promjenama. U novembru ove godine je COP29 čiji je domaćin Baku. Interesantno je da Azerbejdžan, država koja živi od izvoza fosilnih goriva, bude domaćin ove manifestacije. Cilj iste je ekonomsko ulaganje u države koje ne mogu finansijski podnijeti „borbu“ za smanjenje stakleničkih gasova u atmosferu. Na COP 15 u Kopenhagenu 2009. godine je dogovoreno da će razvijene države izdvajati 100 milijardi dolara godišnje za pomoć manje razvijenim, a ta brojka je prvi put ostvarena 2022. godine. Danas države u razvoju smatraju da im treba između 1.100 i 1.300 milijardi dolara, a razvijene bi zadržale tu brojku na 100 milijardi dolara.

Na konferenciji u Bakuu traže se oni koji će platiti cijenu borbe za spas planete. Države Europe, kao i SAD, smatraju da veće učešće trebaju uzeti zemlje Zaljeva i Kina, a današnje države u industrijskom razvoju – od Afrike do Indokine, ne žele preuzimati obaveze smanjenja proizvodnje bez drugih financijskih benefita. Ograničavanje rasta temperature na 1,5 stupnjeva u odnosu na predindustrijski period je cilj koji nije moguće ostvariti bez učešća svih država na planeti.

„Rat“ za spas planete košta, ali ta cijena je mala u odnosu na onu koja ćemo „platiti“ ako nastavimo na ovaj način uticati na promjene klime. Dovoljno je samo spomenuti katastrofu koja bi se desila priobalnim gradovima zbog rasta nivoa vode u okeanima. Svaka akomodacija na promjene klime će donijeti brojne probleme, a tada nećemo pitati za „cijenu“ preživljavanja na Zemlji.