Kinesko plavo more i veliki izazov za SAD
Budući da Washington s partnerima često vrši patroliranje oko obala Tajvana, Kina je 2017. godine uspostavila novu strategiju ‘zračne i morske nadmoći’.
Južno kinesko more je za manje od decenije postalo glavni teatar interesa velikih sila. Veoma brzi uspon azijske, a na prvom mestu kineske ekonomije na početku 21. veka, označio je i početak nove vrste Hladnog rata – samo što su danas interesi zemalja “preko okeana” suštinski drugačiji od vremena njihovog globalnog rivaliteta sa bivšim SSSR-om.
Četiri od ukupno deset najvažnijih morskih ruta za transport robe, sirovina i energenata prolaze direktno kroz Južno kinesko more. Kada se na to doda činjenica da više od dve trećine svetskih čipova, procesora, računara i smartfona dolazi samo iz dve zemlje ovog regiona – Tajvana i Kine, postaje jasno zašto je ovaj prostor između Pacifika i Indijskog okeana, kroz moreuz Malaka, već godinama u vrhu političke agende Washingtona, Brisela i Pekinga.
Nemate ostrva? Napravite ih
Ova oblast predstavlja i najveću vodenu površinu pod kontrolom jedne zemlje – više od tri miliona kvadratnih kilometara, a graniči se, pored Kine, i sa Filipinima, Malezijom, Brunejima, Indonezijom, Singapurom, Južnom Korejom, Tajvanom i Vijetnamom.
Takođe, kroz ove vode godišnje prođe više od polovine brodova sa kontejnerima za transport robe, što predstavlja 17 odsto ukupne svetske trgovine. To je, pre svega, uslovljeno i činjenicom da je Kina “svetska fabrika”, u kojoj se proizvodi sve – od obojenih metala, preko igračaka, do televizora i računara.
Kada se na ovo doda i vrednost “dorade”, odnosno proizvoda koji se delimično proizvode u Kini, a finalno se sklapaju u SAD-u, Japanu i zemljama Evropske unije, Južno kinesko more i zemlje u njegovom okruženju generišu gotovo trećinu ukupne svetske proizvodnje, vredne 3,37 triliona dolara godišnje. Uz sve ovo, ove vode su veoma bogate i morskim nalazištima nafte i gasa, kao i ogromnim rezervama ribe i drugih morskih plodova. Stručnjaci procenjuju da će do 2035. godine, zbog izuzetno brzog porasta stanovništva u Jugoistočnoj Aziji, ovaj region proizvoditi čak 40 odsto svetskih industrijskih proizvoda, u vrednosti većoj od 10 triliona dolara godišnje.
Kina je ovakav razvoj situacije predvidela još krajem devedesetih godina te je u “desetogodišnjim planovima” (dokument Centralnog komiteta Komunističke partije Kine iz 1999. godine) predvidela veliko raspoređivanje vojnih pomorskih snaga. Iako kineska mornarica patrolira ovim vodama još od kraja sedamdesetih, veće raspoređivanje vojnika nije bilo moguće, jer Kina praktično da nije imala većih kopnenih površina van svoje obale. Tako je 2001. godine u području Lankiam kineska vojska napravila prva tri peščana ostrva, ukupne površine od četiri kvadratna kilometra. Ovo je, zapravo, bila “potvrda teorije” da je ovakva ostrva zaista moguće stvoriti na otvorenom moru, a američka mornarica je ovaj projekat 2008. godine nazvala “Veliki peščani zid”.
Novu strategija ‘vazdušne i morske nadmoći’
Nakon 2013. godine Kina je značajno ubrzala stvaranje veštačkih ostrva. Neka su stvarana procesom nazvanim “sea dredging”, gde se pesak sa dna “presipa” na jedno mesto, a kasnije se prekriva betonom. Druga, manja ostrva stvarana su jednostavnim dovlačenjem barži sa peskom i šljunkom sa kopna. Najveće od ovih ostrva ima površinu od osam kvadratnih kilometara i na njemu postoji baza koja može da primi do 4.000 vojnika te da opslužuje brodove, avione i helikoptere. Na susednom, manjem ostrvu postoji i vojni aerodrom, sa pistom dugom skoro dva kilometra, te brojnim protivvazdušnim odbrambenim sistemima za obaranje letelica i krstarećih raketa. Takođe, trenutno je u izgradnji barem još pet ovakvih ostrva, u oblastima Loaita, Thitu, Namyiti i Nanshan. Zvanični stav Pekinga je da su ova ostrva stvorena kako bi se poboljšao razvoj ribarstva i transporta te smestilo ljudstvo i oprema neophodna za misije spasavanja na moru.
Budući da SAD sa partnerima često vrše patroliranje oko obala Tajvana, kako bi pružili političku podršku vladi u Taipeiju, te misije avioosmatranja iz baza Cagayan i Melchor na Filipinima, Kina je 2017. godine uspostavila novu strategiju “vazdušne i morske nadmoći”. Pre samo nekoliko dana kineski lovački avion presreo je u Južnom kineskom moru američki avion za izviđanje RC-135. Pentagon je saopštio da se radi “o nepotrebno agresivnom manevru kineskih pilota te da je američki izviđački avion bio na rutinskoj misiji i nad međunarodnim vodama”.
Kina, sa druge strane, ne priznaje postojanje nikakvih “međunarodnih voda” u ovoj oblasti te smatra celokupno Južno kinesko more “svojim legitimnim teatrom interesa” (kao i samo ostrvo Tajvan, koga Peking smatra “odmetnutom provincijom”).
Letjelica koja je presrela američki AWACS
Avion koji je presreo američki AWACS je bio tipa J-16, a u upotrebu je uveden 2015. godine. Shenyang J-16, kako glasi puno ime ove letelice, kineski je lovac bombarder četvrte generacije i zasnovan je većim delom na dizajnu prethodne generacije J-11. Oba ova aviona su, pak, zasnovana na dizajnu i karakteristikama ruskog Suhoja Su-27, sa značajno unapređenim letnim karakteristikama, borbenom elektronikom i sistemima za satelitsko navođenje.
Kina je tokom devedesetih godina proizvodila “domaću” verziju Suhoja Su-27 po licenci, nazvanu J-11A. Kineski konstruktori su uspeli i da modifikuju neke letne površine na avionu te da tako povećaju maksimalni domet i visinu leta u odnosu na “originalni” Suhoj.
J-16, koji leti na misijama u Južnom kineskom moru, ima unapređeni Marine AESA (Tip-88) radar, koji istovremeno može da traži mete u vazduhu i na vodi. Vrlo je verovatno da je letelica koja je presrela američki AWACS bila verzija J-16 SEAD, koja je prvenstveno namenjena za elektronsko ometanje neprijateljskih letelica, što objašnjava činjenicu da ga američki RC-135 nije detektovao na većoj udaljenosti.
Pored novih J-16D, Kina na veštačkim ostrvima u Južnom kineskom moru ima raspoređen i veći broj letelica tipa JH-7 Xi'an. Ovi lovci-bombarderi su u upotrebi od sredine devedesetih, a predstavljaju i avion za obuku, kao i za misije izviđanja.
Avioni primijećeni čak i kod voda Australije
Pomorska verzija JH-7A poseduje sistem “virtuelnog bojišta HMS”, gde računar sam projektuje mete na kacigu pilota i označava mete za navođene rakete. JH-7A, slično J-16 SEAD, ima sistem Tip-265 za elektronsko ometanje drugih letelica, koji može da radi i na frekventnom opsegu koji koriste SAD i NATO letelice. Ovi avioni su nekoliko puta primećeni čak i kod voda Australije, gde su uspeli da elektronski ometaju njihove Orion 3C patrolne avione.
Kina, takođe, na ostrvu u oblasti Lankiam ima i dva aviona Shaanxi KJ-500. Ova letelica predstavlja treću generaciju pomorskih izviđačkih aviona, koji imaju i mogućnosti za AEW (Aerial Electronic Warfare, Elektronsko ratovanje iz vazduha). KJ-500 je po konfiguraciji veoma sličan AWACS (Airborne Early Warning and Control) avionima koje koriste SAD i NATO, sa izraženim rotacionim sistemom antena na gornjoj strani trupa letelice.
Za razliku od američkog RC-135, KJ-500 ima tri AESA radara te dvostruki sistem za komunikaciju sa satelitima. Može da leti brzinom od 550 kilometara na čas, sa dometom od 5.500 kilometara i uz dužinu trajanja leta do 12 sati.