Zemlja s najviše masovnih pucnjava – zašto Amerikanci vole oružje?

Nezapamćena tragedija u Beogradskoj osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” je pokrenula mnoga pitanja, kako u srpskoj javnosti, tako i širom u regiona. Na prvom mestu se postavlja pitanje posedovanja raznih vrsta oružja, njegova strožija kontrola, kao i sam broj komada oružja koje se nalazi u rukama građana.

Takođe, veliki broj stručnjaka i analitičara je u medijima napravio paralele između situacije u SAD-u i Evropi, kao i u Rusiji, kada su ovakvi zločini u pitanju. Na prvom mestu ove neslavne liste je SAD, sa 288 masovnih pucnjava prošle godine te čak 645 oružanih incidenata. Zanimljivo je i da SAD ima više masovnih pucnjava nego sledećih 15 zemalja na listi zajedno.

Duga historija oružanog nasilja

Iako masovne pucnjave imaju dugu “tradiciju” u SAD-u, prvi ovakav incident koji je imao veliku medijsku propraćenost te doveo do promene zakona i propisa o oružju je bio onaj iz 1999. godine. Tog 20. aprila su đaci u srednjoj školi Columbine High School u malom gradu Columbine u saveznoj državi Colorado, kao i obično, pratili nastavu.

Približavao se kraj školske godine, a učenici starijih razreda su se spremali za polaganje SAT testova, koji bi im omogućili kasnije upisivanje koledža i dobijanje stipendija. Nastavu su oko podneva prekinuli zvuci oružja i krici učenika. Dvojica učenika ove škole, Eric Harris i Dylan Klebold, u školu su ušli naoružani čitavim arsenalom oružja, među kojima je bio i TEC-9, automatski pištolj namenjen specijalnim snagama. Napadači su, takođe, imali taktičke puške “Stevens 311D” i “Savage 67H”.

Kasnije je otkriveno da su u velikoj torbi imali i više od 90 komada improvizovanih bombi (IED, improvised explosive device) te nekoliko noževa. Harris i Klebold su ubili 12 učenika i jednog nastavnika, a nakon dolaska velikog broja policajaca i tima za borbu protiv terorizma (SWAT), oba napadača su izvršila samoubistvo. Harris je imao 18, a Klebold 17 godina.

Bolje opremljeni i obučeni od snaga reda

Iako su nakon događaja u Columbineu federalni zakoni značajno pooštreni, uvedene su provere kupaca oružja te vanredne kontrole posedovanja, u godinama nakon ove tragedije brojne savezne države su ponovo olakšale nabavku oružja i municije, naročito pred izbore 2006. i 2008. godine. Brojni guverneri saveznih država (gotovo po pravilu republikanci) su se pozivali na Drugi amandman Ustava SAD-a te odluke o lakšoj nabavci oružja pravdali “daleko boljom opremljenošću i obučenošću snaga reda”. Ipak, nije trebalo da prođe puno vremena da se ove odluke pokažu pogrešnim.

Samo par godina kasnije, 2012, u gradu Newton u državi Connecticut ponovo se desila tragedija. Tog 14. decembra dvadesetogodišnji Adam Lanza je ubio 20 učenika i šestoro nastavnika osnovne škole Sandy Hook Elementary. Lanza je koristio taktičku automatsku pušku “Model XM-15”, a kasnije je u njegovom automobilu otkrivena i poluautomatska sačmarica “Saiga-12”. Lanza je, slično napadačima u Columbineu, izvršio samoubistvo u jednoj od učinioca, a policija je kasnije otkrila da je pre napada na školu u kući ubio svoju majku Nancy Lanza.

Tadašnji predsednik SAD-a Barack Obama je u televizijskom obraćanju rekao da će se “pobrinuti da put do posedovanja oružja postane praktično nemoguć, kako se više nikada ne bi ponovile tragedije kao one u školama Columbine i Sandy Hook”.

‘Sveti’ Drugi amandman Ustava SAD-a

Obamimo obećanje će, očekivano, biti kratkog daha. U godinama koje su usledile ponovo je došlo do obaranja federalnih zakona o oružju na nivou saveznih država, a u tim slučajevima se ponovo pozivalo i na kršenje Drugog amandmana. Drugi amandman Ustava SAD-a je verovatno i najkontroverzniji u američkoj istoriji – kao i Prvi amandman, koji garantuje slobodu izražavanja i govora. Drugi amandman navodi da “pravo građana da poseduju i nose oružje neće biti osporavano”.

Ipak, od donošenja američkog Ustava se mnogo toga promenilo – i u politici, i u društvenim okolnostima, kao i u pravima građana, i u samom uređenju modernog društva. Američki “Očevi osnivači” (Founding Fathers) svakako nisu u vidu imali da građani poseduju taktičko oružje namenjeno specijalnim vojnim jedinicama, verovatno i zbog toga što tada ono još nije ni bilo izmišljeno. Slučajevi širom SAD-a, gde pojedinci poseduju čitave “male oružane”, sa desetinama, pa čak i stotinama, komada različitog vatrenog oružja, kao i onog hladnog, poput noževa i samostrela, nisu retkost.

U mnogim saveznim državama postoje i “Family Range” centri, zapravo kompleksi strelišta i zatvorenih streljana, gde čitave porodice vikendima dolaze na gađanje. Pre par meseci američki mediji su preneli fotografiju kongresmena Andya Oglesa iz Nashvillea na kojoj su članovi njegove porodice pozirali sa oružjem pored Božićne jelke. Daleko od toga da je Ogles redak slučaj – tokom godina veliki broj američkih političara, istaknutih javnih ličnosti i biznismena je objavljivao svoje, kao i fotografije svoje porodice sa oružjem. Nekadašnja guvernerka Aljaske i istaknuta političarka Sarah Palin je više puta pozirala sa automatskim oružjem, ističući “posvećenost članstvu u NRA”.

Ni američki predsjednici ne bježe od oružja

National Rifle Association (NRA, Nacionalno udruženje vlasnika oružja) najveća je i najuticajnija grupa lobista za prava posedovanja i nošenja oružja u SAD-u. Osnovan još 1871. godine, NRA je gotovo celo vreme postojanja bio izuzetno uticajan i u svetu politike, u mnogim slučajevima čak i presudno utičući na razne nominacije te kasnije i na rezultate glasanja.

Analitičari smatraju da je “Institut za akciju NRA” (NRA-ILA) verovatno među tri najutjecajnije lobističke organizacije u SAD-u (uz ACC Commerce i NAR, National Association of Realtors). NRA ima više od pet miliona stalnih članova, a istorijski su među članovima bili mnogi senatori, kongresmeni, CEO-i brojnih kompanija, kao i istaknute ličnosti. Takođe, mnogi predsednici SAD-a su bili članovi NRA: Theodore Roosvelt, William Taft, Dwight Eisenhower, John F. Kennedy, Richard Nixon, Ronald Reagan, George H. W. Bush i Donald Trump.

Neslavna statistika da se, istorijski gledano, najveći broj pucnjava u školama i na javnim mestima desio u SAD-u ne znači ni da su druge zemlje sveta “imune” na ovakve tragedije. Godine 2011. radikalni desničar Anders Breivik u Norveškoj je ubio 77 ljudi u dva napada – bombaškom napadu u Oslu i masovnoj pucnjavi u omladinskom kampu.

Masakri u Bakuu, Oslu, Moskvi, na Krimu…

Godine 2009. Farda Gadyrov je u prestonici Azerbejdžana, Bakuu, ubio 12 ljudi u kompleksu Državne naftne akademije. Godinu ranije, u septembru, dvadesetdvogodišnji Matti Saari je iz pištolja “Walther P-22” ubio desetoro ljudi na Univerzitetu primenjenih nauka u gradu Kauhajoki u Finskoj. Kao i u gotovo svim sličnim događajima, Saari je nakon počinjenog zločina izvršio samoubistvo.

Robert Bales, nekadašnji snajperista američkih specijalnih snaga, ubio je 16 civila u Avganistanu u martu 2012. godine, u gradu Panjawayu u provinciji Kandahar. Godine 2019. u Moskvi je Jevgenij Manurov ubio tri te ranio četiri osobe u samom sedištu obaveštajne službe FSB. Godinu ranije, 2018, u zgradi Politehničkog fakulteta na Krimu osamnaestogodišnji Vladislav Roslyakov je u bombaškom i oružanom napadu ubio 20, a ranio više od 70 ljudi pre nego što je izvršio samoubistvo.