Zemlja na koju je palo najviše bombi u historiji

Iako se nakon završetka Drugog svetskog rata smatralo da je reč o “poslednjem velikom ratu” te da će nakon Hirošime i Nagasakija svet ući u fazu “večitog mira” – upravo zbog pretnje od globalnog atomskog uništenja – to ne samo da se nije dogodilo već je hladni rat i borba ideologija između Istoka i Zapada donela mnoštvo novih regionalnih sukoba.

Podaci Ujedinjenih nacija govore da je od 1948. godine u svetu bilo 187 različitih regionalnih vojnih sukoba. Istraživači sa Univerziteta u Stockholmu, pak, navode da je, računajući i unutrašnje oružane i ratne sukobe u pojedinim zemljama (građanske ratove sa političkim uzrokom), bilo čak 285 oružanih sukoba u 75 godina nakon završetka Drugog svetskog rata.

Američki tajni rat

Od počeka ruske agresije na Ukrajinu prošle godine, aktivisti za ljudska prava, istoričari i mirovnjaci širom sveta upozoravaju na mogućnost “novog Vijetnama u Evropi”. Naime, jasno je da se Rusija neće uskoro povući iz Ukrajine, dok Kijev nema drugog izbora sem da brani svoju teritoriju. U ovakvom odnosu snaga, postoji velika verovatnoća da rat u Ukrajini potraje godinama. On, zapravo, besni još od 2014. godine i jednostrane i nelegalno proglašene nezavisnosti Krima; dakle, skoro jednu deceniju. Trenutni sukob u Ukrajini je delimično i ideološki sukob finansijskih i energetskih interesa Zapada i Rusije te manjem obimu Kine. Borba za resurse, pre svega one energetske, neće prestati ni u godinama pred nama, naročito ako se u obzir uzmu nestašice sirovih materijala za različite vrste industrija, te značajno povećanje globalnog stanovništva, kojeg trenutno ima više od osam milijardi.

I sredinom šezdesetih godina situacija u svetu je bila veoma slična – ideološke razlike i hladnoratovske tenzije su dovele do “azijskog ratnog teatra” između SAD-a i njegovih saveznika te komunističkih zemalja koje je podržavala i naoružavala Kina i, u manjem obimu, SSSR. Kina je još sredinom pedesetih postala najveća fabrika oružja i municije u celoj Aziji, a susedne zemlje, od kojih su mnoge imale već uspostavljene komunističke režime, gladale su u pravcu Pekinga i lidera Mao Zedonga. Kina je još 1959. pokrenula program obuke stranih oficira te snabdevanja komunističkih režima oružjem, avionima i municijom. Manje azijske zemlje, koje su se tek bile oslobodile kolonijalnih sila koje su nad njima vladale više od jednog veka, u komunističkoj ideologiji su videle put ka industrijalizaciji i brzom razvoju svojih zemalja. Neke od njih su još bile u fazi agrarne raspodele – uređenja koje datira nekoliko vekova unazad.

I dok je dotadašnjim kolonijalnim vlastima sasvim odgovarao sistem u kome je proizvođač hrane zadržavao najmanji deo prinosa, dok je većina proizvoda bila izvožena u Evropu, Australiju i SAD, nove komunističke vlasti su želele da usvoje novi sistem “proizvodnih zadruga”, koje su već bile prisutne u Kini. To je dovelo i do pojave velikog broja političkih stranaka, pokreta i asocijacija širom Jugoistočne Azije. Pokret Pathet Lao u Laosu je bio u veoma bliskim vezama sa Komunističkom partijom Kine, i od početka šezdesetih, Kina je obučila više od 700 oficira iz Vijetnama i Laosa te isporučila 115 hiljada pušaka, milion granata, 250 miliona metaka te 25 aviona.

Negativan američki stav

Ne treba posebno napominjati da je SAD, sa svojim saveznicama, imao izuzetno negativan stav o pitanju širenja komunizma u Jugoistočnoj Aziji. Lyndon B. Johnson, koji je u Beloj kući nasledio ubijenog predsednika Johna F. Kennedyja, smatrao je komunizam “najvećom opasnošću 20. veka, opasnijom čak i od nacizma”. Johnson je bio i mornarički oficir za vreme Drugog svetskog rata, a najviše vremena je proveo u Južnom Pacifiku. Johnson će tada razviti i svoju teoriju “prvog udara” (first strike), ideju da SAD svojom armijom treba da vrši “preventivne udare” na zemlje sa nedemokratskim (komunističkim) režimima. Kao potpredsednik za vreme Kennedyja, Johnson se već tada zalagao za veće vojno angažovanje u Aziji, smatrajući da bi “i poraženi Japan, sada bez carske porodice, mogao da krene stopama komunizma”. Kennedy je ovakve tvrdnje odbacio i smatrao je da “američki vojnici više ne treba da prelaze okean” (“no more US troops beyond ocean lines”).

Nakon tragične smrti Kennedyja, brojni “jastrebovi” u Beloj kući i američkom vojno-industrijskom sektoru su smatrali da je došlo vreme da SAD zauzme vodeće mesto u svetskom političkom poretku.

“Slabljenje komunizma širom sveta je slabljenje SSSR-a”, rekao je Johnson nakon dolaska u Belu kuću.

Sukob koji je već besneo u Vijetnamu između raznih političkih frakcija je bio “idealna situacija” za ovu novu američku doktrinu. Nakon povlačenja francuske vojske i kolonijalne uprave iz Vijetnama 1954, formirana su dva bloka – Viet Minh na severu, koji je imao podršku Kine te Viet Cong, paravojna formacija koja je delovala kao neka vrsta “plaćenika” severa u južnom delu zemlje. SAD je podržavao snage na jugu, koje su se borile protiv uvođenja komunizma. Tokom šezdesetih, SAD će u Vijetnam poslati više od 180.000 svojih vojnika.

Predsednik Johnson je, takođe, smatrao da se naoružavanje Severnog Vijetnama sprovodi iz Laosa, iako za to nije bilo dokaza. U prvim godinama sukoba, 40.000 vojnika iz Laosa, uglavnom dobrovoljaca, pridružilo se borbama, ali je sam Laos proglasio neutralnost u sukobu još 1964. godine. Ipak, predsednik Johnson je naredio obaveštajnoj agenciji CIA-i da “pronađe dokaze” za aktivnosti Laosa u Vijetnamu. Agencija je dostavila avio fotografije koje su navodno prikazivale “kolone kamiona sa kineskim oružjem koje putuju iz Laosa u Vijetnam”, što je Johnsonu bilo dovoljno da odobri tajnu akciju nazvanu “Barrel Roll”. Akcija je pokrenuta 14. decembra 1964. i trajaće sve do 1973. godine, praktično do samog kraja Vijetnamskog rata.

Prvi put upotrebljene ‘kasetne bombe’

Iako sve vreme neutralna država, na Laos su snage prevođene SAD-om bacile najmanje dva miliona tona bombi, projektila i tada novorazvijenih “klaster bombi”, danas poznatijih kao “kasetne bombe”.

Kao i u Vijetnamu, i u Laosu je široko korišćen napalm, mešavina zapaljivih hemikalija, koje su bacale američke vazdušne snage, često i na cela sela i naseljena mesta. U nekim slučajevima napad napalmom je rezultirao spaljivanjem nekoliko kvadratnih kilometara teritorije.

Operacija “Barrel Roll” je bila strogo čuvana tajna celo vreme mandata Lyndona B. Johnsona te veći deo mandata njegovog naslednika Richarda Nixona. Nakon pokretanja afere “Watergate”, vezanih za korupciju u Nixonovoj administraciji, otkriveni su i dokumenti vezani za akciju “Barrel Roll”.

Kada su istražioci ušli u jednu od federalnih zgrada u Washingtonu u jesen 1972, nekoliko službenika CIA-e je pokušavalo da uništi na hiljade fotografija hidrogen-peroksidom. Bile su to fotografije napada avijacije SAD-a na ciljeve u Laosu za vreme kampanje “Barrel Roll”.

I danas bez odgovornih

Treba reći da je manje od deset odsto svih meta bombardovanih u Laosu bilo vojno ili na neki način povezano sa aktivnostima Viet Conga u Vijetnamu. Istoričari danas navode i da je verovatno više od 92 odsto pogođenih ciljeva bilo civilno, a da stanovnici tih delova Laosa ni na jedan način nisu bili uključeni u dešavanja u Vijetnamu.

Američka administracija nikada zvanično nije priznala postojanje operacije “Barrel Roll” (kao ni manjih operacija unutar nje, nazvanih “Steel Tiger” i PAVN). U svedočenjima pred Kongresom sredinom sedamdesetih, brojni pripadnici Vazduhoplovstva SAD-a i operativci CIA-e su “Barrel Roll” nazivali “potpunim uspehom i demonstracijom američke nadmoći u Aziji nad prokomunističkim snagama”.

Najmanje 50.000 civila je direktno poginulo u bombardovanjima u Laosu, dok se broj povređenih nikada neće tačno saznati, ali on svakako nije manji od 150.000 ljudi. Od ovih brojki, najmanje 14.000 su bili deca, žene i stariji.

Neke od novijih analiza procenjuju da je na Laos bačeno više od 260 miliona pojedinačnih bombi, u čak 58.000 pojedinačnih letova američke avijacije. Procenjuje se da je najmanje 80 miliona njih i danas neeksplodiranih.

Laos je danas zemlja sa najviše aktivnih minskih polja i zona opasnosti od bombi u svetu. Takođe, smatra se da je Laos, gledano po tadašnjem broju stanovnika i broju bačenih bombi, najbombardovanija zemlja u istoriji – odnos je čak četiri prema jedan u odnosu na bombardovanja u Drugom svetskom ratu.

Jedini američki predsednik koji je za vreme svog mandata delimično priznao razmere operacije “Barrel Roll” je bio Barack Obama. On je 2016. godine rekao da je “SAD obavezan da pomogne narodu Laosa, imajući u vidu prethodna dešavanja”. On je tada odobrio i program pomoći za uništavanje neeksplodiranih mina u iznosu od 90 miliona dolara. Jedan od svedoka bombardovanja je rekao Obami da su “američke bombe padale kao kiša, i danju i noću”.

Stručnjaci za deminiranje (UXO fields) smatraju da se čak 30 odsto svih bačenih bombi i danas nalazi širom Laosa te da će ovim tempom deminiranje trajati najmanje još 80 godina.