Temirov: Svijet ignorira genocid koji je Rusija počinila nad Čerkezima

Ostatak svijeta ignorira činjenicu da je Rusko carstvo počinilo genocid nad čerkeskim narodom 1864. godine, pristaju na tumačenja Moskve koja danas koristi mobilizaciju za rat u Ukrajini kao priliku da umanji ili ukloni druge manjinske narode koji žive u Ruskoj Federaciji, smatra Murat Temirov, čerkeski aktivista i novinar.

U razgovoru za Al Jazeeru navodi kako se Čerkezima sistematski negira povratak i pravo na repatrijaciju i državljanstvo u Rusiji nakon progona 1864. godine, kada su stotine hiljada pripadnika tog naroda bile prinuđene napustiti vjekovnu domovinu.

Čerkezi su stari kavkaski narod čiji se korijeni mogu pratiti duboko u staro doba, do kontakata sa starim Grcima. Iako je islam na Kavkaz stigao još u sedmom vijeku, Čerkezi su do 17. vijeka ostali dominantno kršćani, no paganska su vjerovanja, kao i kod ostalih naroda na Kavkazu, nastavila uporedo živjeti s monoteizmom. Tokom 17. i 18. vijeka dominantna religija će postati islam.

Širenje Rusije na Kavkazu su Čerkezi doživjeli kao opasnost, od 1763. do 1864. godine trajat će neprekidni sukobi Rusa i Čerkeza, a sve će se završiti prinudnom masovnom seobom Čerkeza 1864. godine. Mnogi historičari smatraju kako je ono što se tada dogodilo bio genocid te ukazuju kako je provođeno sistematsko masovno ubijanje, etničko čišćenje i progon do 97 posto čerkeske populacije.

Između 800.000 i 1,5 miliona ljudi je ubijeno, zlostavljano ili prognano, a na udaru su bile i druge muslimanske nacije Kavkaza. Tek mali procenat Čerkeza je tada pristao na rusifikaciju i premještaj unutar Ruskog carstva. Jedino je Gruzija 2021. godine priznala ova dešavanja kao genocid nad čerkeskim narodom, a Rusija aktivno negira da se genocid desio i navodi kako je riječ o “čerkeskom muhadžirstvu“, odnosno preseljenju.

Čerkezi će se rasuti širom umirućeg Osmanskog carstva, pa će tako stići i do Bosne i Hercegovine, gdje će tragovi čerkeskog prisustva ostati kroz toponime i prezime Čerkez.

Danas Čerkezi žive u okviru tri autonomne republike: Adigeji, Kabardino-Balkariji i Karačajevo-Čerkeziji.

• Koliko pripadnika čerkeskog naroda ima na svijetu i gdje većinom žive?

– Prema različitim procjenama, u svijetu je trenutno između pet i 10 miliona Čerkeza. Nema zvaničnih podataka i zbog toga je teško reći koji su podaci relevantni. Većina čerkeskog naroda živi na teritoriji Turske (između tri i pet miliona) i oni žive u jednoetničkim naseljima u centralnoj Anadoliji.

Veće zajednice žive u Jordanu (gotovo 150.000) i u Siriji (oko 120.000). Tačne podatke za Irak, Bugarsku i cijeli Balkan nemamo, ali znamo kako ima Čerkeza tamo. Gotovo 200.000 Čerkeza je u evropskim državama, većinom je riječ o njemačkim građanima, drugoj i trećoj generaciji naturaliziranih migranata iz Turske.

Američka čerkeska zajednica ima gotovo 200.000 pripadnika i oni su potomci emigranata s Bliskog istoka i iz Turske.

• Koliko je Čerkeza u Ruskoj Federaciji i kakav je njihov status?

– Prema podacima popisa stanovništva Ruske Federacije iz 2021. godine, više od 700.000 osoba se identificira kao Adigejci (vlastiti naziv Čerkeza), većina njih živi u Republici Kabardino-Balkarija (približno 500.000) i u Republici Adigeji (oko 150.000). U ovim regijama, kao i u Karačajsko-čerkeskoj republici, imaju “titularni“ status.

• Kako svijet i Rusija tumače dešavanja iz 1864. godine i kako se odnose prema njima?

– Rusija ne priznaje svoju odgovornost za genocid iz 1864. godine kada je praktično cijela čerkeska nacija protjerana iz historijske domovine okrutnim, nehumanim metodama prinudne deportacije.

Dodatno, zvanični stav trenutnog ruskog režima je da su sami Čerkezi krivi za to što se desilo i da je rusko nasilje opravdano zbog očuvanja nacionalne sigurnosti. Zbog takve ideologije, Čerkezi su krivi jer su se opirali širenju i prinudnoj kolonizaciji svoje teritorije.

Ostatak svijeta u biti ignorira čerkesku tragediju i podržava rusko stajalište. Jedina prava podrška koju je čerkeska nacija dobila vidi se u saopćenju Parlamenta Gruzije iz 2011. godine, koji je priznao događaje iz 1864. godine kao genocid nad Čerkezima.

• Da li će se Čerkezi uskoro vratiti u domovinu, možemo li govoriti o nekom masovnom povratku?

– Nažalost, danas nema dobrih uvjeta za masovni povratak Čerkeza u historijsku domovinu. Dodatno, Rusija na svaki mogući način sprečava povratak Čerkeza, stalno im odbija dati “status sunarodnjaka”, što bi olakšalo proceduru repatrijacije i dobijanja državljanstva. Apeli za to, uključujući one od republičkih vlasti, počeli su nakon sirijske revolucije 2011. godine i građanskog rata koji je uslijedio, a koji je nanio velike patnje sirijskim Čerkezima.

Također, Ruska vlada ne dozvoljava povratak Čerkeza u njihovu historijsku domovinu, iz straha da će poremetiti demografsku sliku koja trenutno ne ide u korist ruske populacije na Kavkazu. Postoje rijetki slučajevi povratka sirijskih Čerkeza uz pomoć dobrovoljaca, ali država sprečava svaki oblik repatrijacije.

• Postoje informacije kako je veliki broj žrtava potresa koji su nedavno pogodili Tursku i Siriju upravo iz redova čerkeske zajednice.

– Prema organizacijama turskih Čerkeza, u potresu u provinciji Hatay poginulo je više od 50 Čerkeza, koliko ih je identificirano. Napori na daljoj identifikaciji se rade, kao i na pomoći preživjelima. Nekoliko stotina čerkeskih domova je uništeno, njihovi vlasnici su prebačeni u Istanbul i druge veće gradove i uz pomoć čerkeskih organizacija se pruža pomoć privremenog zbrinjavanja.

• Posebni problem je mobilizacija u Rusiji za invaziju u Ukrajini, a mnoge etničke manjine tvrde kako su namjerno na udaru tokom ovog procesa. Da li je slično i za čerkesku zajednicu? Kako komentirate prošlu i mobilizaciju koja se najavljuje?

–  Trenutni ruski režim snažno radi na mobilizaciji predstavnika nacionalnih manjina (takozvanih pripadnika netitularnih nacionalnosti, odnosno građana koji nisu etnički Rusi) za rat u Ukrajini. Takva politika ima nekoliko ciljeva: najbrutalniji je da se smanji broj naroda u Rusiji, da se asimiliraju kroz konstrukt političke nacije Rusi i da se u potpunosti uništi njihov nacionalni identitet.

Prema nekim navodima, u pripremi je nova administrativna reforma za 2023. godinu, po kojoj se nacionalne republike uklanjaju konsolidacijom regija i stvaranjem “ekonomskih klastera” (Kudrinova reforma). Zato Kremlj nastoji homogenizirati stanovništvo otimanjem nacionalnog identiteta, a mobilizacija za rat stvara odgovarajuću ideološku osnovu za to.

Prvo masovno odbijanje da se ide u rat desilo se u maju 2022. godine u Kabardino-Balkariji, gdje je 600 pripadnika “Rosguardije“ (slično žandarmeriji) odbilo ponovno otići u rat. Mnogi od Čerkeza pokušavaju izbjeći mobilizaciju bijegom u Gruziju, Tursku ili Kazahstan, a neki se kriju po Rusiji.

Mobilizacija potkopava demografske resurse nacionalnih manjina uništavanjem muške populacije u reproduktivnom dobu. Za Ruse, kojih ima više od 120 miliona, gubici u Ukrajini nisu od kritične važnosti, za razliku od malih nacija, koje imaju nekoliko stotina hiljada ljudi.

• Aktivisti iz brojnih nacionalnih republika navode kako će njihove republike uskoro tražiti nezavisnost i pokušati se otcijepiti iz Ruske Federacije. Šta Čerkezi mogu uraditi i postoji li ideja za nezavisnu čerkesku državu?

– Čerkezi se bore za nezavisnost od 1864. godine, kada je Rusija okupirala njihovu teritoriju. No, problem Čerkeza i glavna razlika u odnosu na druge ruske nacije koje žele nezavisnost (naprimjer kao Tatari ili Čečeni) je to da je čerkesku historijsku teritoriju masovno naselila država ruskim naseljenicima.

Veliki dio Čerkezije, koji se zove Krasnodarska regija, većinski je ruska provincija, a isto je i s regijom Stavropolj, čiji je značajan dio napravljen na domovini Čerkeza. Nije moguće napraviti nezavisnu Čerkeziju na teritorijama Kabardino-Balkarije ili Adigeje. Tamo Čerkezi jesu “titularna nacija“, ali su ove republike enklave okružene ruskim regijama.

Zbog toga bi proglašenje nezavisnosti Čerkezije moglo biti napravljeno nakon masovnog povratka Čerkeza u historijsku domovinu i promjene demografskog balansa koji je trenutno na snazi. Tek tada Čerkezi će moći tražiti punu državnost.