Vještačka inteligencija ima potencijal tehnologije ‘prvog poteza’

Vještačka inteligencija (AI) bez sumnje je najvažnija tehnologija 21. stoljeća, u čiji razvoj se ulažu ogromna sredstva. No, često u prvi plan dođu zabrinutosti pojedinaca, organizacija i zemalja u pogledu razvoja vještačke inteligencije, poput vijesti da su se Sjedinjene Američke Države, Evropska unija, Kina i Velika Britanija složile sa tekstom prve međunarodne deklaracije o AI u kome se navodi da nova tehnologija predstavlja potencijalno “katastrofalan” rizik za čovječanstvo.

“Postoji potencijal za ozbiljnu, čak i katastrofalnu štetu, bilo namjernu ili nenamjernu, koja proističe iz najznačajnijih mogućnosti ovih AI modela”, navodi se u Bletchley deklaraciji, dokumentu nazvanom po mjestu u Velikoj Britaniji, na kojem su se nedavno okupili predstavnici 28 zemalja.

Sličnu zabrinutost je iskazala i Jen Easterly, direktorica američke Agencije za cyber sigurnost, koja je rekla da je vještačka inteligencija previše moćna i da se prebrzo razvija.

S druge strane, postoji veliki broj pobornika ove tehnologije, ističući njen pozitivni potencijal. Jedan od njih je šef kompanije OpenAI, Sam Altman, koji je rekao da je čovječanstvo trenutno na putu samouništenja, ali da bi vještačka inteligencija mogla biti rješenje.

“Potrebna nam je tehnologija ako želimo da se razvijamo”, rekao je on.

I uz svu zabrinutost i upozorenja, razvoj vještačke inteligencije ne usporava.

Značaj razvoja AI-ja

Gotovo svakodnevno se objavljuju vijesti o naporima velikih kompanija, poput Microsofta, Alphabeta ili Mete za razvoj “najznačajnije tehnologije od izuma točka”, dok se istovremeno nekako u drugi plan stavljaju planovi i želje međunarodnih, državnih aktera, koji su itekako svjesni značaja “kašnjenja” u kreiranju vlastitih modela AI-ja.

To je možda i najbolje opisala izjava predsjednika Rusije Vladimira Putina, koji je upozorio da se Zapadu ne smije dopustiti da razvije monopol na području vještačke inteligencije, najavivši da će se uskoro objaviti ambicioznija ruska strategija u toj sferi.

Danas su Sjedinjene Američke Države i Kina predvodnici razvoja vještačke inteligencije, što jasno pokazuje da ruski predsjednik ne želi da njegova zemlja kaska za nekadašnjim protivnikom iz doba Hladnog rata ili za svojim saveznikom, koji je decenijama bio u sjeni Rusije.

Milan M. Milosavljević, redovni profesor Elektrotehničkog fakulteta i Univerziteta Singidunum u Beogradu, specijalni savjetnik za vještačku inteligenciju u beogradskom Institutu Vlatakom te dopisni član Akademije inženjerskih nauka Srbije, kaže da se Putinova izjava može razumjeti kao ozbiljno upozorenje da se AI mora shvatiti kao revolucionarna tehnologija koja osigurava presudnu nadmoć zemljama koje u tom naučno-tehnološkom domenu steknu značajnu prednost. Nameće se očigledna analogija sa nuklearnim oružjem, ističe stručnjak za vještačku inteligenciju.

“Istorija pokazuje i ovde takozvani princip prvog poteza. Naime, kada se pojavi tehnologija koja ima revolucionarni potencijal, nužno je moraju svi slediti i pokušati da ostvare što veću prednost. Za one koji ovu trku ne shvate ozbiljno ili nisu u stanju da je prate, posledice su pogubne.”

Lako je razumjeti zašto vještačka inteligencija ima potencijal tehnologije prvog poteza, pojašnjava Milosavljević, jer njena općenitost primjene daleko nadmašuje sve dosadašnje tehnologije ove kategorije.

Sinergija sa vještačkom inteligencijom

Kako kaže, sinergija vještačka inteligencija i bilo koje klasične tehnologije ili još šire – bilo koje ljudske djelatnosti, daje dodatno pojačanje koje se ne može postići isključivim razvojem partikularnih tehnologija unutar samih sebe.

“Medicina plus veštačka inteligencija je dodatno pojačana medicina, energetika plus veštačka inteligencija je dodatno pojačana energetika, klasično naoružanje plus veštačka inteligencija je pojačana vojna moć, donošenje odluka plus veštačka inteligencija je dodatno usavršeno odlučivanje… i tako redom, za svaku delatnost i svaku tehnologiju.”

Kada su ulozi ovako visoki, ne postoje prepreke koje bi nekakvim dogovorima ili konsenzusima zaustavili razvoj vještačka inteligencija, a samim tim i nametnuli nekakav trajni monopol.

Hladnim ratom su dominirale zemlje koje su bile dovoljno bogate i moćne da razvijaju i zatim posjeduju nuklearno oružje, sredstvo uništenja koje je danas dostupno i nekim malo manje bogatim i moćnim, ali ipak uskraćeno najvećem broju država.

Za razliku od nuklearne tehnologije, koja inherentno ograničava broj zemalja koje njome vladaju, vještačka inteligencija je daleko pristupačnija tehnologija zasnovana na formalnim matematičkim principima i informacionim tehnologijama i kao takva dostupna gotovo svakoj iole razvijenijoj zemlji, ističe profesor Milosavljević. Zbog toga se može očekivati daleko intenzivnija kompeticija i brži razvoj vještačke inteligencije od bilo koje tehnologije do sada, dodaje.

I zato je jasno koliko je bitno držati korak u razvoju ove tehnologije za svaku zemlju koja želi biti dio svjetskih tokova i dešavanja.

Nova kolonizacija

Milosavljević navodi da onima koji zaostanu u ovoj trci ili nisu u stanju da na vrijeme osvijeste njen značaj, slijedi kolonizacija koju će nad njima provesti oni moćniji.

“Kako nas istorija na žalost uči, takvu priliku moćni nikad ne propuštaju. Ono što će najverovatnije biti novo u celoj stvari su samo novi oblici potčinjavanja i dominacije. I po ovom pitanju ne trebamo da gajimo iluziju da će ove nove forme imati humani lik.”

Ono što je dobra vijest za manje bogate jeste da “dubok džep” nije ključni faktor za razvijanje najvažnije tehnologije budućnosti, kao što su gotovo neograničeni resursi bili neophodni u prošlosti.

Kako kaže profesor Milosavljević, tehnologija vještačke inteligencije nije nužno vezana samo za ekonomsku moć, a dominantnu ulogu igra matematičko-računarski gen nekog društva.

“Dobar primer malih naroda i ekonomija su recimo Mađari, Irci ili Švajcarci u domenu matematike. Ako zaista želimo da dođemo do srži ovog pitanja, neminovno se susrećemo sa stepenom razvijenosti visokoškolskog obrazovanja i politike razvoja nauke svake pojedinačne zemlje.”

Kako kaže, nismo daleko od istine da rang-lista univerziteta u prirodno-matematičkom i računarskom polju daje dobar rang potencijala zemalja u domenu vještačka inteligencija.

Raspolaganje podacima

Ovome treba dodati jedan novi presudan faktor, napominje, a to je raspolaganje velikom količinom podataka, budući da je mašinsko učenje okosnica razvoja savremene vještačke inteligencije.

U ovoj oblasti vlada jednostavan princip: inferiorni algoritam obučavan na velikoj količini podataka je uvijek bolji od sofisticiranog algoritma obučavanog na malo podataka, pojašnjava stručnjak za vještačku inteligenciju.

“Zbog toga nije čudo da se u procenama napretka u ovom domenu za 2023. godinu na prva dva mesta nalaze Indija i Kina, dve najmnogoljudnije zemlje. U njima je kolekcija velike količine podataka u vezi svih mogućih aspekata ljudske interakcije sa okolinom značajno olakšana zbog igre velikih brojeva.”

Profesor Milosavljević se osvrnuo i na potencijal zemalja nekadašnje Jugoslavije u oblasti razvoja vještačke inteligencije.

“Ovaj prostor nikad nije oskudevao u talentovanim pojedincima. Osim toga, mentalna matrica naroda Balkana, suočenih sa hiljadugodišnjom borbom za opstanak, predstavlja izuzetan potencijal u inovativnom mišljenju koje je od presudnog značaja za korenite naučno-tehnološke skokove. Na žalost, nezainteresovanost kompradorskih režima za istinski razvoj ovih potencijala, produžiće već postojeću praksu izuzetnih uspeha naših talentovanih pojedinaca u razvijenom inostranom okruženju”, zaključuje Milosavljević.