Jesmo li slični srednjovjekovnim precima?

Projekt „Lice srednjovjekovne Bosne“ – 3D rekonstrukcija lica na bazi genetičkih informacija iz arheobioloških uzoraka predstavlja prvu rekonstrukciju izgleda čovjeka iz perioda srednjovjekovne Bosne i jedan je u nizu naučnoistraživačkih projekata realiziranih u okviru istraživačke grupe ArheoDNK, Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (INGEB).

Temelji se na prethodnim saznanjima i rezultatima iz ranijih istraživanja o životu i običajima ljudi u srednjovjekovnoj Bosni, antropološko-odontološkim karakteristikama te genetičkoj strukturi srednjovjekovne populacije.

Voditeljica ovog značajnog projekta prof. dr. Jasmina Čakar, naučna savjetnica u Institutu za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu kaže da je rekonstrukcija lica urađena za osobu čiji je skeletni ostatak pronađen u nekropoli koja datira iz 14. ili 15. vijeka i koja se nalazi u mjestu Divičani, u okolini Jajca.

„Odabrani skeletni ostatak je bio u kamenom sarkofagu što je doprinijelo odličnoj očuvanosti skeleta. Interesantno je da nije pronađen nikakav arheološki zapis niti dokaz o identitetu osobe u sarkofagu, ali sama činjenica da je sahranjen u sarkofagu, ukazuje na njegovo plemićko porijeklo, s tim da se najvjerovatnije radi o nekom lokalnom plemiću. Pošto ne postoje dokazi o identitetu ove osobe, mi smo ga za potrebe projekta nazvali ‘čovjek iz Divičana’. Provedena antropološko-odontološka analiza je pokazala da se radi o osobi muškog spola (što je i dokazano genetičkom analizom) te da je najvjerovatnija životna dob osobe bila između 35 i 45 godina“, objašnjava Čakar.

Nakon antropološke analize, lobanja osobe skenirana je primjenom 3D tehnologije te su potom tako napravljeni snimci poslani na rekonstrukciju.

„3D rekonstrukcija lica podrazumijeva upotrebu softverskih programa i alata koji na osnovu specifičnih morfoloških tačaka na 3D prikazu lobanje kreiraju izgled lica osobe prije smrti. Nakon toga, rekonstruisana lobanja se printa primjenom 3D tehnologije, nakon čega antropolozi zajedno sa umjetnicima dodaju finalni izgled lica dodavanjem boje kože i očiju te kose, obrva i brade. U našem istraživanju, podatke o boji kose, kože i očiju smo dobili primjenom molekularno-genetičke metode sekvenciranja DNK i analiziranja varijanti gena odgovornih za ove karakteristike. Rezultati genetičke analize su pokazali da je ova osoba imala svijetloplave oči, smeđu kosu i boju kože karakterističnu za evropsku populaciju“, navodi.

Tok gena od Srednjeg vijeka do danas

Dodaje kako je istraživanje pokazalo da ne postoje statistički značajne razlike između srednjovjekovne i moderne populacije sa prostora današnje Bosne i Hercegovine.

„Genetička analiza je pokazala da postoji kontinuirani tok gena od Srednjeg vijeka do danas u bosanskohercegovačkoj populaciji, odnosno da ne postoje statistički značajne razlike u kontekstu genetike između srednjovjekovne i moderne populacije. Naši srednjovjekovni preci su bili slični nama, a osobine koje nas razlikuju su samo kulturološkog tipa. Dakle, sve razlike su kulturološke prirode koje su opet rezultat različitih faktora, među kojima su najznačajniji turbulentni historijski događaji na ovim prostorima i dolazak osvajača koji su donijeli svoju kulturu i običaje. Također, važan faktor je tehnološki napredak koji je u posljednjih nekoliko desetljeća promijenio lice kompletnog čovječanstva, a ne samo lokalnih populacija.“

Uz nju, u ovom naučnoistraživačkom projektu učestvovao je multidisciplinarni tim stručnjaka i naučnika: iz oblasti arheologije doc. dr. Edin Bujak i mr. Samra Terzić sa Katedre za arheologiju, Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu (UNSA), iz oblasti forenzičke odontologije prof. dr. Selma Zukić sa Stomatološkog fakulteta sa klinikama UNSA, iz oblasti genetike dr. Mirela Džehverović, naučna savjetnica, dr. Amela Pilav, naučna savjetnica, mr. Belma Jusić, viša stručna saradnica, prof. dr. Naida Kadrić-Lojo, viša naučna saradnica i prof. dr. Lejla Pojskić, naučna savjetnica sa Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju UNSA te forenzički antropolog Ozgur Bulut sa Univerziteta u Tubingenu u Njemačkoj koji je radio 3D rekonstrukciju lica.

Prema njenim riječima, 3D rekonstrukcija lica srednjovjekovnog čovjeka iz Divičana je samo jedan od nekoliko ishoda ovog projekta.

„Ipak, ovaj rezultat je javnosti najinteresantniji jer predstavlja konkretan, vidljiv rezultat koji običnom čovjeku približava nauku i rezultate ovog istraživanja. S druge strane, doprinosi popularizaciji arheoloških istraživanja posebno iz bogatog perioda srednjovjekovne Bosne. Ovaj, a i prethodni projekti, su otvorili vrata za mnoga druga istraživanja, među kojima je i istraživanje populacija sa ovih prostora iz perioda prahistorije koje se trenutno realizuje na našem Institutu, a koje će donijeti vrlo zanimljiva saznanja o toku gena od prahistorije do danas“, kaže Čakar.

Nedovoljno ulaganje u nauku

Upitali smo je i koliko se današnji spomenici ličnostima iz srednjovjekovne Bosne koji se nalaze širom Bosne i Hercegovine razlikuju od rekonstruisanog izgleda lica.

„Ako uzmemo u obzir da se u prvom slučaju radi o umjetničkoj interpretaciji, kao i činjenicu da uvijek postoje međuindividualne razlike u svakoj populaciji, a ne samo u vremenski odvojenim populacijama, onda mogu reći da su umjetnici odlično uradili svoj posao“, izjavljuje sagovornica.

Kako danas mnogi ljudi žele ispitati svoje porijeklo, ne krije da je analiza utvrđivanja genetičkog porijekla nešto što je zanimljivo brojnim pojedincima te da u Institutu za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu imaju dosta zahtjeva za ovakvu analizu.

„Zasniva se na analizi varijanti gena koje se nepromijenjene prenose po roditeljskoj liniji. Zavisno od toga od kojeg roditelja ih nasljeđujemo možemo govoriti o porijeklu s očeve strane (Y-analiza) ili majčine s strane (mitohondrijska analiza). Razlike u rezultatima variraju od preciznih (predikcija) do izuzetno preciznih (utvrđivanje), što zavisi od primijenjene metode za analizu genskih varijanti. Rezultati nam govore da li smo u dalekim srodničkim odnosima za nekom osobom, ali i kojoj grupi (koja se naziva haplogrupa) unutar svjetske populacije pripadamo. S obzirom na to da su provedena mnogobrojna istraživanja o porijeklu i kretanju haplogrupa kroz prostor i vrijeme, danas je moguće sa vrlo velikom vjerovatnoćom pretpostaviti koje je genetičko i geografsko porijeklo lokalnih populacija ali i pojedinaca u populaciji.“

Na kraju poručuje da je status nauke u Bosni i Hercegovini vrlo loš, a da je sam odnos države prema ulaganju u razvoj nauke i tehnologije katastrofalan.

„U posljednjih nekoliko godina Kanton Sarajevo je povećao budžet za nauku te je to olakšalo realizaciju naučnoistraživačkih projekata, među kojima je i ovaj projekat kojeg je finansijski podržalo Ministarstvo za nauku, visoko obrazovanje i mlade Kantona Sarajevo. Međutim, nauka zahtjeva kontinuirana ulaganja u opremu, znanje i ljude, koje je na žalost u našoj zemlji nedovoljno. Sve velike i bogate države mnogo ulažu u nauku, ali ne zato što oni vole nauku, nego zato što znaju da će se ulaganje u nauku višestruko isplatiti. Mi danas živimo u vremenu kada je tehnologija prisutna u svakom aspektu našeg života i kada je kvalitet života znatno bolji nego prije 100 godina. To je zato što je neko nekada podržao istraživanja iz domena nauke i tehnologije i ne samo da je to rezultiralo opštim dobrom, nego je ostvaren i lični interes, to jest profit, što je investitorima i najvažnije“, zaključuje prof. dr. Jasmina Čakar.