Koliko je vjerovatan sukob Izraela i Irana?

Poslednji sukobi u Pojasu Gaze su i najsmrtonosniji još od 1972. godine, a međunarodne humanitarne organizacije procenjuju da je do sada poginulo više od 8.300 civila, od kojih je 3.195 dece, dok misija UN-a na terenu navodi brojku od 3.457 poginule dece.

Iako je ovo najveći sukob u Pojasu Gaze poslednjih decenija, zemlje regiona upozoravaju i na opasnost od prelivanja sukoba u susedne zemlje. Izrael je već napao položaje i skladišta Hezbollaha u Libanu i Siriji, a iz izraelskog ministarstva odbrane najavljuju i nove vazdušne udare u ovom području.

Napadima na ciljeve u istočnoj Siriji se priključio i SAD, što je potvrdio i ministar odbrane Lloyd Austin, navodeći da su u pitanju „položaji koji imaju podršku Irana“. Ulazak Irana u trenutni sukob je ono na šta brojne diplomate, analitičari i stručnjaci za bezbednost širom sveta upozoravaju, navodeći da bi to dovelo do „opšteg rata“ na Bliskom istoku.

Iran nije autsajder

Iako se u analizama bezbednosnih stručnjaka godinama navodi da je Iran ima relativno zastarelo naoružanje, sa avijacijom čije letelice datiraju još sa kraja ’70-ih i početka ’80-ih, često se zaboravlja da je Iran poslednjih decenija delimično uspeo da razvije moderne oružane sisteme, pre svega zahvaljujući delimičnoj „privatizaciji“ ovog sektora, razmeni tehnologija sa Rusijom, te najviše zahvaljujući zarobljenoj zapadnoj tehnologiji i oborenim letelicama.

Iran je 2009. uspeo da obori jedan od najnovijih helikoptera, unapređeni „Hughes 500“, u operativnoj verziji „MD-500 XE“. Ovaj helikopter je pripadao nekadašnjoj američkoj privatnoj bezbednosnoj kompaniji Blackwater (američka verzija ruske grupe Wagner). Helikopter je na tajnu misiju poleteo iz Bagdada, a oboren je u području Baqubah, u blizini granice. To nije prvi američki helikopter koji su oborili pobunjenici koje podržava Teheran. Dve godine ranije je oboren američki „Bell 412“, a samo dva meseca kasnije i „MD-530F“.

Naravno, najvredniji „plen“ Iranske revolucionarne garde su svakako oboreni američki dronovi. Krajem juna 2019. godine oboren je „RQ-4A Global Hawk“, u do tada tajnoj „izviđačkoj i obaveštajnoj“ verziji „BAMS-D“, iznad zaliva Hormuz. Pre toga je, 2011. godine, oboren i zarobljen sa minimalnim oštećenjima dron „RQ-170 Sentinel“.

Poređenje iranskih i izraelskih snaga

Iranska revolucionarna garda ima oko 600.000 oficira i vojnika, uz još oko 300.000 pripadnika rezerve. Takođe, tu je i još oko 80.000 pripadnika „specijalne policije“ Basij. Tu je i posebna jedinica unutar specijalnih snaga Quds, nazvana „Organizacija 900“, sastavljena od veoma dobro obučenih komandosa, većinom u civilu, specijalizovana za urbani rat i gerilske operacije „iza leđa neprijatelja“. Prema svedočenju eksperta za terorizam, američkog generala Stanleya McCrystala, pobunjenike u Iraku su u izradi improvizovanih bombi (IED) i za borbu u urbanim uslovima sa američkim marincima u Bagdadu i Mosulu obučavali upravo pripadnici „Organizacije 900“. Snage Quds su opremljene i modernim naoružanjem, poput modularnog automatskog oružja „Masaf-2“ i „Zulfiqar Z1“, a poseduju i stotinjak taktičkih snajpera velikog dometa „Sayyad AM-50“.

Američka vojna obaveštajna agencija (DIA) procenjuje da je budžet Iranske revolucionarne garde oko 25 milijardi dolara, što je među najvišim u regionu – Ujedinjeni Arapski Emirati imaju oko 15 milijardi, Jordan oko 2,5 milijarde, Liban oko 2,2 milijardi, dok Izrael ima vojni budžet oko 23,4 milijarde dolara. Najveći vojni budžet u regionu ima Saudijska Arabija, sa 68 milijardi dolara.

Izrael, sa druge strane, ima oko 173.000 aktivnih oficira i vojnika, uz još oko 430.000 rezervista. Izraelske odbrambene snage (IDF) se poslednjih decenija sve više oslanjaju na obaveštajne aktivnosti, mere elektronskog nadzora i protivterorističku borbu u urbanim uslovima, budući da se napadi Hamasa godinama najvećim delom dešavaju u naseljenim mestima uz prisustvo civilnog stanovništva. Ceo IDF je podeljen u tri komande – Severnu, Južnu i Centralnu, a načelnik Generalštaba direktno odgovara ministru odbrane i premijeru Izraela.

Pored antiterorističkih jedinica u okviru pešadije i padobranaca (35. brigada), te 89. brigade komandosa „Golan“, izraelske snage se u velikom delu oslanjaju na avijaciju i napade iz vazduha. Veliki broj letelica je američke proizvodnje – lovci „F-15 Eagle“, „F-16 Falcon“, te najnoviji „F-35 Lightning II“. Tu su i posebno modifikovane letelice „Super King Air“ i „Gulfstream G-550“ koje za izviđanje koriste obaveštajne službe Mossad i vojna služba Aman. Na raspolaganju su im i helikopteri, opet američke proizvodnje: „Bell 206“, „AH-64 Apache“, „Sikorsky UH-60“ i „Sikorsky CH-53“, te „Eurocopter AS-565“.

U okviru „Svemirske agencije Izraela“ upravlja se i sa vojnim satelitima za izviđanje. „Ofeq“ (heb. horizont) je „sazvežđe“ (constellation) od ukupno 13 satelita, koji imaju posebno razvijene kamere za ultraljubičasti spektar, kojima mogu da detektuju maskirana vozila ili lansiranja raketa. „Ofeq“ sateliti su u orbiti raspoređeni da pokrivaju čitavo područje Bliskog istoka, kao i deo Mediterana. „Ofeq 5“ je najmoderniji od ovih satelita, sa rezolucijom od 80 centimetara, te sintetičkim radarom (SAR), koji mu omogućava potpunu vidljivost bojišta u noćnim i lošim vremenskim uslovima. Pored ovih, Izrael ima i sistem komunikacionih satelita „Ames“, koji se takođe mogu koristiti i u vojne svrhe.

Hoće li SAD podržati svog saveznika?

Iako je direktni otvoreni sukob Izraela i Irana za sada malo verovatan, stručnjaci napominju da postoji velika mogućnost da se trenutni sukob unutar Gaze pretvori u proxy (posredni) sukob između SAD-a i Irana. Iran već decenijama obučava, snabdeva i politički podržava Hamas, kao i mnoge druge pobunjeničke grupe širom Bliskog istoka, na prvom mestu u Iraku i Libanu.

SAD smatra Bliski istok svojim „interesnim područjem“ još od prvog rata u Iraku početkom ’90-ih. Otvorena podrška Izraelu od trenutne Bidenove administracije nije samo „tapšanje po leđima“ svog saveznika. U Kongres je upravo stigao zahtev Bele kuće da se Izraelu uputi do sada najveća vojna pomoć u iznosu od 14,5 milijardi dolara. Iako je Joe Biden novu vladu Netanyahua nazivao „najekstremnijom u poslednjih 75 godina“, izvesno je da su izraelski lobisti u Washingtonu i na Capitol Hillu već odradili „dobar posao“.

„Budite veoma pažljivi sa svojim potezima, dobro razmislite“, poruka je Bidena upućena pre desetak dana režimu u Teheranu.

Ipak, američki analitičari i vojni stručnjaci upozoravaju da bi eventualno vojno angažovanje SAD-a u širem području Gaze bilo znatno gore i od Iraka i od Avganistana. Kilometri podzemnih tunela, koje je Hamas godinama gradio, te borbe u gusto naseljenim urbanim sredinama značile bi ogromne američke gubitke, kao i velike civilne žrtve. Da li je Biden, u očekivanju novog predsedničkog mandata, spreman na tako nešto, ostaje da se vidi.

Simptomatični su i pozivi iz AIPAC-a, najvećeg udruženja proizraelskih lobista u SAD-u koji se smatra i jednom od najutjecajnijih političkih grupa u u toj državi, da „novi predsednik nakon izbora 2024. godine svakako treba biti izrazito opredeljen za podršku Izraelu“.