Glorifikacija Draže Mihailovića: Falsifikovanje, revizija i zloupotreba historije

U Srbiji je sve moguće, može se pročitati posljednjih dana ne samo na društvenim mrežama nego i u komentarima ozbiljnih političkih analitičara i historičara. Razlog za ovakvu reakciju, dijela javnosti u Srbiji, otvaranje je muzeja četničkom vođi iz Drugog svjetskog rata, Draži Mihailoviću.

Spomenik i muzej četničkom vođi otvoren je prije nekoliko dana u Beogradu, na mjestu njegove nekadašnje kuće. Osim biste, muzej će sadržavati i spomen sobu četničkom vođi, a sam čin otvaranja muzeja nije prošao bez uobičajene folklorne ikonografije. Kako su izvijestili mediji, sa razglasa su puštane četničke pjesme, a jedan od ljudi koji je „svečanosti“ dao obol ozbiljnosti bio je srpski akademik Matija Bećković.

Postuliranje Draže Mihailovića kao važne historijske figure u savremenom srpskom društvu nije slučajno, niti je otvaranje njegovog muzeja u glavnom gradu Srbije incident, kaže historičar Milivoj Bešlin svjestan da je u Srbiji pokrenut „novi talas rehabilitacije Draže Mihailovića i četništva“. Prema njegovim riječima, to je dio višedecenijskog procesa kojim se nastoji promijeniti društvena paradigma zemlje. Da bi se razumjelo značenje ovakvog čina potrebna je svjesnost o tome u kakvom se političko-ideološkom stanju nalazi srpsko društvo danas, napominje.

‘Vraćanje’ Draži Mihailoviću

„Riječ je o tome da je srpski nacionalizam kao ideologija eskalirao, da se u velikoj meri fašizovao i da je danas u Srbiji na vlasti svojevrsna ultradesnica, odnosno da je Vučićev režim potrošio sve ideje o Evropi, o reformama i sve one druge narative kojima je na početku svoje vladavine proklamovao i da se vratio svojoj radikalskoj jezgri. To znači da počinje ponovo da širi mržnju, nacišovinističku netrpeljivost i da zapravo ono što danas gledamo, a naročito u poslednjih nekoliko meseci, od Vučićevog govora u Nišu, do danas kad se zapravo Srbiji ponovo obraća onim rečnikom koji je koristio kao Šešeljev radikal“, kaže Bešlin.

U tako kreiranom kontekstu „vraćanje“ Draži Mihailoviću nije ništa novo i neočekivano, pojašnjava Bešlin dalje. Četnički pokret je u Drugom svjetskom ratu bio ključni nacionalistički akter i on je prije sudskog već bio društveno i politički rehabilitovan, što se najbolje ogleda u činjenici da već dugo traje proces glorifikacije pokreta, a o njemu se, kroz afirmativnu prizmu, piše i u školskim udžbenicima. Finale tog procesa, kako ga vidi Bešlin, jeste otvaranje muzeja sa jednim „čudnim konceptom“.

„Danas imamo jedan svojevrsni spomenik Draži Mihailoviću, prvi te vrste u Beogradu, iako će on biti, kako sam shvatio, u kući, iza prozora, što je jedan čudan i zanimljiv koncept“, kaže.

Počeci procesa rehabilitacije u ranim ‘90-im

Da bi se razumjelo značenje otvaranja muzeja Draži Mihailoviću potrebno je sagledati proces rehabilitacije četničkog pokreta i njegovog vođe od početka, pojašnjava Bešlin. Taj proces, u najvećoj mjeri, koincidira sa uspostavljanjem „partijskog pluralizma“ datiranim početkom ‘90-ih godina prošlog vijeka.

„Prva rehabilitacija četništva se u Srbiji desila ‘90-ih godina, pod vlašću Slobodana Milioševića. Niste mogli ići u rat i agresije na susedne zemlje sa nadnacionalnim narativom partizanskog pokreta, nego su ideje četništva bile rehabilitovane, iako ne sudski i ne sasvim do kraja. U velikoj meri su već bile rehabilitovane pod Miloševićem i to je činio i njegov režim i činila manje više sva tadašnja opozicija Miloševiću, a u prvom redu Srpski pokret obnove (SPO), kao najveća opoziciona stranka“, kaže Bešlin.

Stvarna i puna rehabilitacija u Srbiji se počinje odvijati poslije 2000. godine gdje četnici, u javni prostor, objašnjava Bešlin, ulaze kao „apsolutno očišćeni od bilo kakvih stigmi i kolaboracije, izdaje zemlje i ratnih zločina, koji su počinjeni i koje su počinili“.

„Oni su ušli potpuno ekskulpirani od kompletne odgovornosti od onoga što su činili Draža Mihailović i jedinice pod njegovom komandom. Ušli su u udžbenike istorije da bi onda posle udžbenika došao i zakon o rehabilitaciji pa je posle političke i udžbeničke stigla i krajnja sudska rehabilitacija Draže Mihailovića“.

Sve su se te stvari dešavale „uz budnu pasku politike“, kaže Bešlin jer je proces rehabilitacije Draže Mihailovića i četničkog pokreta uvijek bio tijesno povezan sa političkim osjećanjima vladajućih nomenklatura. „Petooktobarsku republiku“ na vlasti su zamijenili „presvučeni radikali“ i oni su, paradoksalno, zaustavili procese jasne rehabilitacije četništva u Srbiji. Ali, kako to vidi Bešlin, iz najgorih mogućih pobuda.

„Krenuli su u ono što smo mnogi od nas pretpostavljali da je sledeći proces, počeli su rehabilitaciju zločina i zločinaca iz ‘90-ih godina. Tu sada u prvi plan izbija Ratko Mladić i zločini počinjeni u ratovima ‘90-ih, dok je Drugi svetski rat bio gurnut na svojevrsnu marginu. I sada vidimo, nakon što je posle pune decenije do kraja reafirmisan čitav narativ iz ‘90-ih godina, ponovo se vraća na četništvo iz Drugog svetskog rata. Kompletna kolaboracija i kompletan neofašizam iz ‘40-ih i ratova ‘90-ih godina je sada ne samo rehabilitovan, nego i u potpunosti reafirmisan i to u skladu s politikom, koja je posljednjih godina dominantna u Srbiji, a to je da se od istorijskog revizionizma otišlo u istorijski revanšizam. To je direktna i otvorena pretnja svima u regionu“, pojašnjava Bešlin.

Srbija se vratila nacionalističkoj ideologiji

Dominacija nacionalističke ideologije i svih njenih derivata i historijskih prethodnika sasvim je razumljiva pojašnjava Bešlin jer je sa raspadom Jugoslavije došlo do rušenja antifašizma kao dominantne društvene vrijednosti. Jugoslovensko društvo se zasnivalo na „antifašističkom vrijednosnom konsenzusu“, a društva koja su nastala raspadom zajedničkog okvira vratila su se svojim partikularnim nacionalističkim ideologijama, kaže Bešlin.

„Srbija, kao i većina drugih postjugoslovenskih država, se vratila svojoj nacionalističkoj ideologiji, a ona, kao vladajuća ima svoje principe koji su manje-više bili identični sa ideologijom i narativima četničkog pokreta u Drugom svetskom ratu. Ideologija nacionalizma, koja je danas vladajuća je sebe u punoj meri ostvarila tokom Drugog svetskog rata kroz delatnost, rad i ideologiju četničkog pokreta. Utoliko se današnji nacionalisti samo vraćaju svojim precima i svojim ideološkim istorijskim uzorima i u tom smislu oni danas imaju tu neku prirodnu potrebu da sve svoje ideološke izvore i uzore ekskulpiraju stigme zbog ratnih zločina tokom Drugog svetskog rata“, kaže Bešlin.

Proces rehabilitacije i glorifikacije četništva primaći će se svom kraju onog trenutka kada se društvena paradigma promijeni, zaključuje Bešlin.

„Kada jednog dana nacionalizam, kao vladajuća ideologija i kao ideologija zločina i mržnje, ne bude više dominantna u ovom društvu, tada će se sigurno i istorijski narativi u njemu značajnije promeniti. Do tada, možemo i dalje očekivati ovakvu vrste falsifikovanja i zloupotrebe istorije i istorijskog revizionizma na način da se jedan zločinački ili kolaborantski pokret prikaže kao antifašistički“.