Džihić: Loši kompromisi su pogubni za Bosnu i Hercegovinu

Zapad mora da se odluči šta želi u Bosni i Hercegovini, odnosno želi li nastavak etničko-partikularnih kompromisa i rješenja ili zaokret ka jednoj građanskoj, evropskoj Bosni i Hercegovini, gdje su građani u centru politike, gdje postoji zaštita nacionalnih interesa ali na način da se ona ne kosi s racionalnim i funkcionalnim upravljanjem državom i s evropskim vrijednostima, smatra dr. Vedran Džihić, viši istraživač na austrijskom Institutu za međunarodnu politiku i predavač na Univerzitetu u Beču.

Njegovi istraživački interesi su: demokratska teorija i procesi demokratizacije, evropske integracije, istraživanje sukoba, građansko društvo i protestni pokreti, vanjska politika i nacionalizam. Također, njegov regionalni fokus je na Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi sa posebnim naglaskom na Balkan i Sjedinjene Američke Države.

• Kako komentirate burna politička dešavanja na Zapadnom Balkanu?

– Zapadni Balkan ostaje zona političkih i društvenih turbulencija iz tri razloga: kao prvo, ne postoji konsenzus i razumijevanje o karakteru i odgovornostima u ratovima devedesetih, što političke elite masovno koriste za jačanje političke moći. Uz nacionalističku retoriku, vještačko dizanje tenzija i medijsku manipulaciju javnosti zarobljavaju se institucije cijelih država što koči razvoj zemalja. Kao drugo, dominanta paradigma demokratizacije i evropeizacije pod kontrolom Zapada je oslabljenja i potisnuta. Ta nova globalna konkurencija između liberalnog i novog autoritarnog i liberalnog svjetskog poretka ima negativne efekte na Zapadni Balkan. I na kraju, naša regija nije uspjela da dođe do suštinske transformacije socijalnog i ekonomskog sistema. Još uvijek su dominantne klijentelističko-koruptivne strukture i regija ostaje zarobljena između volatilnih ekonomija, velikih nejednakosti, loše socijalne i javne infrastrukture.

• Kako i za koga igraju velike sile (Sjedinjene Američke Države, Rusija, Velika Britanija, Kina, Turska) na Zapadnom Balkanu?

– Za razliku od godina poslije ratova i tadašnje dominacije Zapada već duže vremena imamo neku vrstu geopolitičkog brisanog prostora. Zapad je i dalje dominantan u sigurnosnom i ekonomskog smislu, ali Kina i Rusija igraju sve veću ulogu. Rusija otvoreno pokušava da uruši projekte evropske integracije na Balkanu i ometa Zapad i NATO u regiji. Kina se nameće ekonomski i u vidu investicija u infrastrukturu, ali je sve jasnije da Kina kao globalni autoritarni role model i velesila ostavlja i politički trag. Rusija, Kina, Turska, arapske zemlje, sve one kao što znamo nisu bastioni demokratije, nego reprezentiraju potpuno drugačiju političku logiku nego onu koju baštini Evropska unija. Umjesto slobode, kontrola; umjesto slobodnih izbora i medija, represija i propaganda; umjesto demokratije, autokratije. Sve to proizvodi tenzije i otežava političke i demokratske procese u regiji.

• Kako gledate na stanje u Bosni i Hercegovini koja je suočena s najvećom političkom i ustavnom krizom od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma?

– Mislim da je ovo stanje rezultat kontinuiteta nacionalističkih politika i autoritarnog koda iz devedesetih godina te relativne slabosti i neodlučnosti Zapada u Bosni i Hercegovini. U zemlji etno-politike i političke prakse gdje su partikularni interesi važniji od općih, svako političko djelovanje usmjereno ka konsenzusu, rješenju problema, dogovoru se strukturalno onemogućava. Političari, kao član Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik, bježe od dogovora i konsenzusa kao đavo od krsta, njihov raison d'être je kriza. Svi suštinski problemi u Bosni i Hercegovini, koji su potpuno isti za sve njene građane nezavisno od etničke pripadnosti i koje etno-političari ne mogu i ne žele da riješe, prikrivaju i sakrivaju se uz političku galamu, halabuku, retoriku podijeljenosti, straha, suprotstavljenosti, tenzija. Rezultat je gotovo permanentna politička i ustavna kriza, prolongirana agonija koja guši zemlju i sve njene građane.

• Kakav je odnos i kakva je odgovornost Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije prema političkoj krizi u Bosni i Hercegovini?

– Naravno, najveću odgovornost za lošu situaciju u zemlji snose lokalne strukture. Ali od 1995. godine naovamo je uvijek bilo jasno da postoji disciplinirajući i regulativni okvir za djelovanje lokalnih političkih elita koji je postavila internacionalna zajednica odnosno Zapad. Negdje od izbora 2006. godine i globalne finansijske krize naovamo Zapad se fokusirao na upravljanje statusom quo i na održavanje stabilnosti uz konstantne, loše, kompromise sa lokalnim političkim elitama. U tom procesu, kojeg neki nazivaju stabilitokratijom, došlo je do kompromitiranja suštinskih vrijednosti Zapada i same demokratije te otvoren prostor za mešetarenje i destruktivne politike u Bosni i Hercegovini. Uz sve to, proces evropskih integracija je de facto prebačen na neki slijepi kolosijek Brisela i nije u stanju da proizvede dovoljno poticaja za reforme. U takvoj konstelaciji negativna dinamika i politička kriza se otela kontroli. U tom smislu, Sjedinjene Američke Države i Evropska unija snose odgovornost za političku krizu u Bosni i Hercegovini.

• Mogu li američke sankcije zaustaviti destruktivne aktivnosti pojedinaca koji narušavaju mir i sigurnost u regionu?

– Same sankcije su uvijek sredstvo s limitiranim dejstvom ako nisu povezane s jasnom političkom dugoročnom strategijom i konsekventnim djelovanjem. Američke sankcije bez evropskih sankcija imaju zaista ograničen učinak te vidimo da nisu uspjele da zaustave Milorada Dodika u njegovom otvorenom napadu na suverenitet i Ustav Bosne i Hercegovine. Jače i šire sankcije, koje bi uvela i Evropska unija ili čak i bilateralne sankcije od strane recimo Njemačke, Velike Britanije, Holandije, Austrije itd. bi imale puno veći učinak. U isto vrijeme, morala bi se poslati jasna poruka Aleksandru Vučiću i Srbiji te Hrvatskoj da prestanu s „duplim igrama“ u Bosni i Hercegovini i zaustave destruktivnu politiku prema Bosni i Hercegovini. I na kraju, Zapad mora da se odluči šta želi u Bosni i Hercegovini, odnosno nastavak etničko-partikularnih kompromisa i rješenja ili zaokret ka jednoj građanskoj, evropskoj Bosni i Hercegovini, gdje su građani u centru politike, gdje postoji zaštita nacionalnih interesa ali na način da se ona ne kosi s racionalnim i funkcionalnim upravljanjem državom i s evropskim vrijednostima.

• Šta donosi diplomatska ofanziva Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije i dolazak njihovih novih ambasadora u Bosni i Hercegovini?

– Sjedinjene Američke Države i Velika Britanija su mnogo aktivniji u Bosni i Hercegovini danas nego što su bili posljednjih nekoliko godina. Velika Britanija je nedvosmislena u osudi napada na Ustav Bosne i Hercegovine i njen suverenitet i jasno imenuju krivce. I Sjedinjene Američke Države to čine, ali još uvijek postoje neke rezerve i nedoumice koju pouku Sjedinjene Američke Države žele da izvuku iz imenovanja krivaca i kako da kreiraju i utječu na dalje političke procese. Debata oko reforme Izbornog zakona to pokazuje. Još uvijek se pokušava naći polovičan kompromis koji pokušava da akomodira interese Hrvatske demokratske zajednice Bosne i Hercegovine (HDZ BiH). Mislim da se i Sjedinjene Američke Države moraju finalno udaljiti od takve vrste kompromisa i recimo od koncepta „legitimnog političkog predstavljanja“, da treba da insistira na tehničkim aspektima izbornog procesa, da daju podršku ne-nacionalističkim političkim opcijama u Bosni i Hercegovini, da traže nove alijanse i pripremaju teren za drugačije političke konstelacije i koalicije poslije izbora u jesen. Insistiranje na borbi protiv koruptivnih struktura je u tom kontekstu važno, ali mora biti konsekventno implementirano. Ako je korupcija identifikovana kao centralni problem, onda ne smije biti kompromisa upravo sa onim političkim akterima koji upravljaju tim koruptivnim strukturama.

• Koliko je međunarodna zajednica upoznata sa ‘srpskim svetom’ i može li spriječiti njegovu realizaciju?

– Međunarodna zajednica je naravno veoma dobro upoznata sa svim događajima u našoj regiji ali ne znam koliko je svjesna opasnosti koncepta kao što je „srpski svet“ i da li je zaista spremna da nešto učini po tom pitanju. Koncept „srpskog sveta“ je u suštini revitalizacija ideje iz devedesetih godina o „velikoj Srbiji“ koja je na kraju i dovela do rata i genocida u Srebrenici. Takav koncept se sad pojavljuje kao sintagma vješto upakovana u retoričko zaklinjanje u mir i regionalnu stabilnost od strane Srbije te kanalizirana kroz kameleonsko-prevrtljivo-manipulatorski pristup Aleksandra Vučića prema svim suštinskim pitanjima. I pored tog „pakovanja“ koncept je u srži maliciozan, opasan, destruktivan i slijedi logiku sile i moći. Zapad mora da postane mnogo direktniji prema Srbiji i Aleksandru Vučiću, mora da povuče crvene linije i otvoreno kaže da svaka vrsta prikrivenog i direktnog agresivnog ponašanja Srbije vodi ka oštrim reakcijama političke i ekonomske prirode.

• Dok su u Bosni i Hercegovini na sceni separatističke politike, zvaničnici Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije bivaju ‘medijatori’ u pregovorima oko Izbornog zakona; šta nam to govori?

– Loši kompromisi su pogubni za Bosnu i Hercegovinu i čak mnogo opasniji i od statusa quo. Često imam osjećaj da i Sjedinjene Američke Države i Evropska unija pokušavaju da dođu do nekog pomaka i kompromisa ne zbog boljitka zemlje nego zbog želje da barem negdje i nekada objave da je došlo do nekog političkog kompromisa. Samo kompromisi koji dovode do jasne i nedvosmislene implementacije odluka Evropskog suda za ljudska prava i koju limitiraju logiku etno-politike i oslobađaju Izborni zakon i cijeli izborni proces od negativne dinamike etnopolitičke konkurentnosti su pravi kompromisi. Svi drugi koji na neki način stvaraju poligon za jačanje etno-političkih stranaka i etno-nacionalne logike su pogubni za racionalnu, funkcionalnu, normalnu Bosnu i Hercegovinu.

• Šta je rješenje za Bosnu i Hercegovinu?

– Po meni je rješenje ono koje nam nameće sam zdrav razum: trenutna politička logika i garnitura je opustošila zemlju, pokrala njene resurse, proizvela novi ratni narativ 30 godina poslije početka rata u Bosni i Hercegovini, amputirala Bosnu i Hercegovinu kao historijsku zajednicu i društvo. Znači da etno-politička matrica i njen klijentelističko-koruptivni sistem samo mogu dovesti do urušavanja zemlje. Rješenje mora biti radikalni preokret, odnosno od etno-politike ka principu građana, transparentnosti, rada, učešća, jednakosti. Nukleus rješenja mora biti spoznaja da svi – i Bošnjaci, i Srbi, i Hrvati i svi drugi građani Bosne i Hercegovine – žele da žive normalne živote i da ih njihovi navodni politički predstavnici onemogućavaju u tome. Laž je da u Bosni i Hercegovini ne postoji ovakvo zdravorazumsko razmišljanje, da ne postoji osjećaj zajedničkih problema, solidarnosti, da ne postoje građani i inicijative i političke opcije koje se zalažu i bore za drugačiju, bolju, normalniju Bosnu i Hercegovinu. Njih treba staviti u prvi plan i na taj način, korak po korak krenuti ka stvaranju Bosne i Hercegovine kojom upravljaju najbolji među nama, a ne oni najlošiji.