Nacionalizam igrača i navijača: Neprijateljska fudbalska plemena iz bivše Jugoslavije

Hrvatski ministar vanjskih poslova Gordan Grlić Radman ne vidi ništa sporno u tome što su hrvatski nogometaši nakon dobrog rezultata na Svjetskom prvenstvu u Kataru uzvikivali zabranjeni ustaški pozdrav, pravdajući to „reakcijom u oduševljenju”, „u okviru pjesme“.

Vatreni su pokupili salvu pohvala nakon osvajanja trećeg mjesta na SP-u, ali i potaknuli veliki broj kritika zbog pokliča „Za dom spremni“, pozdrava koje su nacistički saveznici iz Nezavisne države Hrvatske (NDH) koristili tokom Drugog svjetskog rata.

„Znate, to se sad želi, zapravo, baciti sjena na sve ono što je Hrvatska reprezentacija [napravila], koja je briljantna i za čije uspjehe dobivamo toliko pohvala“, rekao je Grlić Radman.

Desničarski ispadi nisu rijetki na sportskim tribinama u zemljama nastale raspadom Jugoslavije, ni dvije i pol decenije nakon okončanja krvavih ratova; navijači u Srbiji često na tribinama glorifikuju Ratka Mladića, osuđen za najteže ratne zločine tokom rata u Bosni i Hercegovini, uključujući i genocid u Srebrenici. Hrvatski savez kažnjen je sa 50.580 eura jer je dio navijača tokom SP-a u Kataru vrijeđao Milana Borjana, kanadskog golmana srpskih korijena, tokom meča grupne faze na turniru. Hrvatski navijači su istakli zastavu poznatog proizvođača traktora na kojoj je pisalo: „Knin 95”. Bila je to aluzija na kilometarsku kolonu Srba koji su na traktorima bježali pred hrvatskom policijom i vojskom u akciji Oluja 1995. godine.

U svojoj analizi događaja politolog Dario Brentin pokazao je kako je nogometna kultura 1980-ih u Jugoslaviji stvorila neprijateljska „nogometna plemena“. Gledano iz perspektive kasnijih ratova na prostoru Jugoslavije, Željko Ražnatović Arkan, koji je bio veoma aktivan pripadnik Delija, navijača-huligana Crvene zvezde, formirat će jednu od najozloglašenijih paravojnih grupa, koja će ratovati u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

Sporna zastava u svlačionici srpskog tima

No, nisu samo navijači klubova sa Zapadnog Balkana ogrezli u nacionalizam. Prije reakcije hrvatskih navijača u Kataru pojavio se Borjanov snimak na kojem negira suverenitet hrvatske države. To je razbjesnilo hrvatsku javnost.

U međuvremenu, došlo je i saopćenje disciplinske komisije Međunarodne fudbalske federacije (FIFA) koja je kaznila srpski tim zbog nacionalističkih poruka igrača i selektora. Srpski savez je kažnjen sa 21.300 eura zbog zastave u svlačionici srpskog tima, na kojoj je prikazana mapa Srbije sa Kosovom unutar njenog sastava i natpisom: „Nema predaje”. Zastava je bila zakačena u svlačionici reprezentacije uoči meča sa Brazilom u prvom kolu Mundijala u Kataru.
Srbijanski selektor Dragan Stojković Piksi tokom odlučujuće utakmice za plasman u osminu finala Mundijala vrijeđao ja švicarske reprezentativce porijeklom sa Kosova – Granita Xhaku i Xherdana Shaqirija. Poslije vodstva Srbije od 2:1, Stojković je snimljen kako izgovara psovku na račun dvojice fudbalera albanskog porijekla.

Nogometna utakmica označila raspad Jugoslavije

Danski historičar Christian Axboe Nielsen u njegovoj knjizi Nismo mogli vjerovati… Raspad Jugoslavije 1991-1999, dvije nogometne utakmice simbolično smješta baš u kontekst glasnika raspada Jugoslavije.

Neprikosnoveni vođa Jugoslavije nakon Drugog svjetskog rata Josip Broz Tito preminuo je 4. maja 1980. Smrt nezamjenjivog vođe oglašena je usred splitske utakmice između Crvene zvezde iz Beograda i Hajduka iz Splita, dva vodeća nogometna kluba tadašnje države. Fotografije uplakanih igrača bit će među najpoznatijim u jugoslavenskoj historiji.

Deset godina kasnije, igra se jedna druga nogometna utakmica, ovoga puta između Crvene zvezde i zagrebačkog Dinama. Utakmica se igrala u Zagrebu, na Dinamovom stadionu Maksimir, 13. maja 1990. Već prije utakmice izbili su neredi među navijačima dva klubova. Nered se uvukao i na stadion te proširio na samo igralište. Tad je snimljena jedna historijska nogometna fotografija – na njoj hrvatska nogometna zvijezda Zvonimir Boban nasred igrališta napada policajca. Ta slika će, kako navod Nielsen, postati simbolom raspada Jugoslavije. Pojednostavljeno, nogometna utakmica koja je u nekim boljim vremenima u Jugoslaviji ujedinjavala njene stanovnike, pretvorila se u glasnika raspada zemlje i nadolazećih ratova. Ispred stadiona u Maksimiru danas stoji spomen obilježje koje podsjeća da je rat u bivšoj Jugoslaviji započeo 13. maja 1990. upravo na tom stadionu.

U jednoj drugoj knjizi, Poslednji dani autora Borisava Jovića, stoji da se nakon utakmice u Maksimiru jugoslavensko famozno bratstvo i jedinstvo pretvorilo u ruševinu. Konačni pečat na raspad Jugoslavije dali su navijači u Zagrebu, na utakmici između Jugoslavije i Nizozemske nekoliko dana nakon incidenta na Maksimiru, kada su svojim zviždanjem zaglušili jugoslavensku himnu.

Pa šta se to promijenilo u balkanskom sportu proteklih tridesetak godina? Izgleda malo toga.