Tiha K. Gudac: ‘Žilet žica’ je nezrela odluka evropskih političara

“Moja destinacija je moja destinacija. Moj san je moj san i niko ne može da mi ga oduzme”, počinje svoju priču Muhamed, koji je krenuo iz Turske, a zatim danima pešačio kako bi stigao u Bosnu i Hercegovinu. Živeo je mesecima u jednoj napuštenoj fabrici u okolini Velike Kladuše, zajedno sa drugim migrantima i izbeglicama, a koji su tu stigli iz Sirije, Afganistana, Iraka, Libije ili Pakistana.

Posle više bezuspešnih pokušaja da pređe bosansku-hrvatsku granicu, Mohamed, zajedno sa svojim drugom Omarom, sa kojim se sprijateljio na ovom putovanju, uspeo je da uđe u Hrvatsku, a zatim u Sloveniju. Osim danonoćnog pešačenja te batina koje su dvojica migranata više puta dobili od hrvatskih policajaca, na njihovom putu našla se i “žilet žica”, koju su slovenske vlasti počele da postavljaju još 2015. godine, a kako bi zaštitile svoju i granice drugih zemalja Evropske unije.

Žica je naziv drugog dokumentarnog filma hrvatske režiserke Tihe K. Gudac, koji prati Muhamedovu i Omarovu priču, ali preispituje i uticaj koji ovaj novi evropski zid u vidu “žilet žice” ima na lokalno stanovništvo, a koje živi na graničnim prelazima između Hrvatske i Slovenije.

Posle svog prvenca Goli, sa kojim je ova mlada autorka pre nekoliko godina već osvojila publiku u regiji, objašnjavajući Goli otok kroz intimno svedočanstvo jednog člana njene porodice, dokumentarnim filmom Žica Tiha K. Gudac preispituju globalnu izbegličku krizu u odnosu na lokalnu zajednicu.

Ovaj film je izašao u maju ove godine i premijerno je prikazan na DocFestu u Minhenu. Za sada je dobio nagradu Međunarodne federacije filmskih kritičara FIPRESCI, na nedavnom festivalu ZagrebDox, kao i specijalnu nagradu na Rab Film Festivalu.

Slike kontrasta i realnost izbjegličke krize

Radnja filma se odvija na reci Kupa, u okolini dva sela, Petrina sa slovenačke strane i hrvatskog Broda na kupi. Ovaj kraj poznat je po veoma hladnim i dugim zimama, i zbog takvih teških uslova za život lokalno stanovništvo ova dva mala pogranična mesta oduvek je funkcionisalo kao jedno. Čak imaju i svoj dijalekt, što je mešavina hrvatskog i slovenačkog jezika. Međutim, od kada je na reci Kupa postavljena “žilet žica”, život više nije isti.

“Kupa je nekada bila mjesto za opuštanje lokalnog stanovništva, kao i raj za turiste. Danas, zbog pritiska migranata, koji pokušavaju savladati rijeku i preći na njenu slovensku stranu, postala je mjesto gdje ljudi stradaju i umiru”, kaže Tiha K. Gudac.

Međutim, lokalno stanovništvo, i u ovim novim uslovima, pokušava da sačuva vlastitu dinamiku i život na koji su navikli. Film počinje održavanjem tradicionalnog maratona u Brodu na Kupi, a kada meštani trče duž ograde na kojoj je postavljena žica. Sportske igre koje se ovde održavaju decenijama su simbol prijateljstva između dva naroda, ali proteklih godina i manifestacija kojom se pokazuje otpor protiv novih okolnosti u kojem su se našli stanovnici ovog kraja.

S druge strane, fokus filma se pomera ka migrantima, koji ovde pristižu i pokušavaju da pređu granicu te savladaju opasnu žicu i preplivaju reku.

Globalni problem kroz lokalnu perspektivu

“Protagonosti mog filma su, zapravo, ‘mali ljudi’, koji nemaju autoritet, već se odluke raznih političkih lidera prelamaju nad njihovim svakodnevnim životima. Budući da su to ljudi koji žive na mjestima koja prolaze promjene uslijed aktualnih emigracija, upravo su oni ti koji stanje na terenu najjasnije vide i interpretiraju ga na načine koji su indikativni za šire evropsko društvo”, kaže Gudac.

Dodaje da niko od protagonista filma nije aktivista po vokaciji, no usled kriznog stanja na granicama uz koje žive, ljudi su postali aktivni.

“Kada ti u dvorište postave opasnu ‘žilet žicu’, kada ti pred kućom leže gladni i isprebijani ljudi i gradom se počinju širiti nemiri, normalan čovjek počinje reagirati”, kaže ova režiserka.

Takođe, tu su i migranti, koji se nalaze u situaciji neočekivano loše realnosti, u kojoj su postali bića drugog reda, ljudi kojima je oduzeto dostojanstvo. Oni na tom svom putu budu i po nekoliko godina te u zemlje Evropske unije ulaze sa svim emocijama koje su tokom putovanja sakupili i postaju istraumatizovane osobe.

A kako još objašnjava režiserka Tiha K. Gudac, njen film imao je za cilj da prikaže svakodnevnicu migranata, sa jedne strane, i lokalnog stanovništva, sa druge, te da dešavanja na reci Kupa postanu važna za razumevanje Evrope koja danas prolazi kroz transformaciju.

Svi su protiv žice

U filmu susrećemo raznolike likove, od aktivnih levičara, koji odaju počast palim borcima iz Drugog svetskog rata i koji su protiv žice. Zatim, turističke radnike, koji se žale da im je žica uništila posao, kao i paravojnu ekipu iz kraja, koja organizovano lovi imigrante.

Blaž, protagonista filma, objašnjava kako država nije učinila dovoljno da zaštiti granicu. On sa svojom ženom i maloletnom ćerkom svakog dana proverava da se neko od imigranata nije upleo u žicu. Smatra i da bi bilo potrebno dovesti vojsku ovde, koja bi sigurno efikasnije zaštitila granicu.

“Pogledi nekih stanovnika djeluju radikalno i oni u svojoj zajednici čine manjinu. Odlučila sam svakako i njima dati mjesto u filmu, jer nemati njihov glas bi bilo kao da sam se oglušila na jednu intenzivno prisutnu realnost”, kaže Tiha K. Gudac.

Žica ne sprečava migrante, ali sprečava migraciju životinja

“Žica ne zaustavlja i ne rješava problem emigracije, osim na papiru. Ona je izuzetno opasna, jer se radi o žici s krstasto postavljenim žiletom od nehrđajućeg čelika, koja reže duboko do kosti te se u nju upliću životinje”, objašnjava Tiha K. Gudac.

“Dešavalo se i da nabujala rijeka odnese žicu. Ona je, također, velikim dijelom uništila turizam, koji je bio važan izvor prihoda lokalnih zajednica dvaju država.”

Glavni put u tom kraju kreće se uz reku, a koja je ograđena visokim panelima na kojima je žica. Tokom snimanja filma Tiha K. Gudac je često imala priliku da sretne srne, jazavce, lisice ili druge životinje koje pokušavaju da se spuste do vode.

“Pretužan prizor. Radi se o dugoročnom kompletnom uništavanju biološke raznovrsnosti jednog kraja, kao i istovremenom utjecaju na odlazak preostalog lokalnog stanovništva”, naglašava ova režiserka.

U filmu se pojavljuje jedan stanovnik koji živi na hrvatskoj strani reke. On svojim malim čamcem često prelazi na slovenačku stranu, gde ide u prodavnicu. Ranije su ljudi koristili mostove za prelazak sa jedne na drugu stranu reke. Imali su posebne propusnice za prelazak granice. Danas one ne važe, kao što su svi manji granični prelazi i mostovi zatvoreni, tako da sada stanovnici ovog kraja prelaze mnogo duži put.

Jedan od rituala stanovnika ovog kraja bila je i simbolična proslava Nove godine na jednom od mostova. Takva okupljanja više nisu moguća; prošle Nove godine na mostu su se srela samo dva stanovnika, jedan Hrvat i jedan Slovenac, a kada su u reku bacili vence sa natpisima “Schengen” i “Covid”.

Nezrela politika, dugoročne posljedice

Slovenija je u poslednjih pet godina postavila više od 200 kilometara žice duž svoje granice sa Hrvatskom. Slovenački ministar unutrašnjih poslova Aleš Hojs nedavno je najavio da ova država planira novih pedeset kilometara “žilet žice” i da će za to izdvojiti milion evra.

Dugoročne posledice ovakve politike odraziće se, pre svega, ekonomski i ekološki na pogranične regije te na prekidanje saradnje i prijateljstva naroda koji žive uz granicu. Takođe, iskustvo koje dožive ilegalni migranti tokom njihovih putovanja ka Evropi ostavlja duboke truame kod tih ljudi, što otežava njihov proces integracije.

“Vjerujem da nitko nije htio da dođe do ove vrste krize. Međutim, zbog kompleksnih razloga, do nje je ipak došlo. Sada smo već duboko ušli u transformacijski proces Evrope, koja za mnoge predstavlja spas i ostvaranje sna. To je jednostavno stanje stvari koje ne vrijedi ignorirati ili rješavati nasiljem”, zaključuje Tiha K. Gudac i dodaje da su njena dva glavna lika u filmu, Muhamed i Omar, svoj san ostvarili i stigli na svoju destinaciju, a gde sada pokušavaju da uspostave normalan građanski život.