Prenamjena Spomen-kompleksa Vraca: ‘Nepoštivanje žrtava’

Ko i na koji način može vršiti rekonstrukciju na nacionalnim spomenicima Bosne i Hercegovine? Najava gradonačelnika Istočnog Sarajeva Ljubiše Ćosića da će se dio Spomen-parka žrtvama fašističkog terora na sarajevskim Vracama preurediti u spomen-park srpskim žrtvama iz Drugog svjetskog rata i posljednjeg rata u BiH devedesetih, za stručnjake bi bilo protivno zakonima Bosne i Hercegovine, a za aktiviste političko nasilje nad historijom i istinom, a to ne doprinosi potrebnom pomirenju u zemlji.

Ideja o prenamjeni dijela poznatog sarajevskog spomenika posvećen palim borcima Narodno-oslobodilačke borbe i žrtvama fašističkog terora u Sarajevu tokom Drugog svetskog rata, došla je iz Odbora za zaštitu prava Srba u bosanskohercegovačkom entitetu Federacija BiH. U Odboru smatraju da postojeći Spomen-kompleks Vraca dovoljno ne simbolizira stradanje srpskog naroda u gradu na Miljacki. Stoga su odlučili da vlastima drugog bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska i gradu Istočno Sarajevo predlože da na dijelu Spomen-parka Vraca, koji prelazi entitetsku liniju i prostire se i na područje RS-a, podignu novi spomen-kompleks koji bi, svojim sadržajem, svjedočio isključivo o stradanju sarajevskih Srba, u periodu od 1941. do 1945. godine, ali i tokom posljednjeg rata u zemlji. Samo takav spomenik u Odboru za zaštitu prava Srba u FBiH smatraju autentičnim svjedočenje stradanja sarajevskih Srba.

Ljubiša Ćosić, novoizabrani gradonačelnik Istočnog Sarajeva rekao je za beogradski list Politika da će ta inicijativa, bez ikakve dileme, dobiti podršku svih gradskih i entitetskih institucija.

Otvoren  25. novembra 1981. godine, spomen-park na Vracama sinonimom je otpora i borbe građana Sarajeva protiv fašizma u Drugom svjetskom ratu. Na području današnjeg naselja Vraca, odakle se pruža pogled na skoro cijeli grad, fašističke snage vršile su pojedinačne ili masovnim egzekucije Sarajlija.

Blizu 12.000 žrtava ili gotovo svaki sedmi stanovnik tadašnjeg Sarajeva je ubijen od strane fašističkih snaga, uključujući i žrtve iz nacističko-fašističkog bombardovanja grada u toku 1941. godine, prema podacima državne Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika u BiH.

Nacionalni spomenik na Vracama čini 12 elemenata: ulazni plato, obilježje na stratištu, skulptura – spomenik Ženi borcu, vidikovac, vječna vatra sa fontanom, ceremonijalni plato, obilježje palim borcima, obilježje narodnim herojima sa kosturnicom, Titovo priznanje borcima u okupiranim gradovima, atrij u tvrđavi – obilježje žrtvama i Titova poruka, tvrđava i obilježje zahvalnosti jedinicama Narodono oslobodilačke vojske za oslobođenje grada.

Četiri decenije kasnije lokalna vlast iz Saveza nezavisnih socijaldemokrata želi preurediti dio spomenika, što bi, dosad neprimjereno za antifašiste, simboliziralo njihovu podjelu po etničkoj pripadnosti. Ako bi dio spomenika bio preuređen da svjedoči stradanju samo sarajevskih Srba, i Jevreja, to bi značilo da graditelji spomenika ne priznaju žrtve drugih naroda koji su učestvovali u Narodno-oslobodilačkoj borbi.

 

Branko Todorović, izvršni direktor Helsinškog odbora za ljudska prava rekao je da se zbog ostvarivanja dnevnopolitičkih ciljeva u BiH u proteklih tridesetak godina vrše brojni pokušaji falsifikovanja historije i relativiziranja događaja iz prošlosti, „a političko nasilje nad istorijom, nad istinom i skrnavljenje spomenika onih koji su se borili za slobodu […] može voditi u neizvjesnu budućnost“.

„Neodgovorni politički lideri, skloni, prije svega, manipulaciji narodima, uz pomoć kvazi akademika i tobožnjih naučnika uspostavljaju nove narative, u sklopu ostvarivanja svojih politika i ličnih interesa“, rekao je Todorović Al Jazeeri.

Postupak historijskog revizionizma koji se provodi na raznim stranama u regiji je prilično jednostavan i stereotipan, kaže Todorović, a sastoji se od tvrdnji da je jedan narod žrtva dok su drugi zločinci. S istim ciljem se učestalo govori i o potrebi pomirenja unutar jednog naroda, premda to često vodi do izjednačavanja fašista sa borcima protiv fašizma, kaže on. Kao primjer navodi imenovanje jednog trga u Bijeljini na sjeveroistoku Bosne po Draži Mihailoviću, četničkom vojvodi, a da se na tom trgu istovremeno nalazi i spomenik narodnom heroju iz Drugog svjetskog rata Veselinu Gavriću.

Glavna komisija nije zaprimila zahtjev

Status nacionalnih spomenika dolazi sa nivo državne Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. Iz Komisije su rekli Al Jazeeri da Komisija nije upoznata sa bilo kakvom intervencijom na Spomen-parku Vrace izuzev Programa rekonstrukcije i restauracije spomen kompleksa koji je donijela Vlada Kantona Sarajevo. Osim toga, upućuju na mjere koje je Komisija ranije donijela u cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika. Te mjere definištu da „nije dozvoljena izgradnja struktura ili objekata koji bi mogli izgledom, veličinom, upotrebljenim materijalima ugroziti karakter nacionalnog spomenika“, odnosno, „zabranjena je promjena osnovne namjene nacionalnog spomenika – memorijalni kompleks“.

Komisija je institucija koja je predviđena Aneksom 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u BiH, koji je prije 25 godina zaustavio rat u zemlji, i kao takva je određena da jedina donosi odluke o proglašenju pokretnih i nepokretnih dobara nacionalnim spomenicima BiH.

Povjerenstvo za očuvanje nacionalnih spomenika je 2005. godine donijelo Odluku o proglašenju Spomen-parka Vraca u Sarajevu nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. To ujedno znači da se niti jedna intervencija na tom spomen-parku ne može uraditi bez odobrenja Komisije.

„Pokušaj poistovjećivanja boraca iz Drugog svjetskog rata protiv nacizma i šovinizma sa ekstremnim nacionalizmom u ratovima devedestih godina je duboko nehuman i istorijski apsurdan“, kaže Todorović.