Daleki istok na dalekom Mjesecu

U Kini postoji legenda koja se vekovima prenosila usmenim putem, a kasnije su zapisi o njoj stigli do američkog pisca Herberta Sima, koji ih je objavio u svojoj knjizi „Rakete i mlaznjaci“ 1945. godine.

Legenda kaže da je kineski mandarin (velikaš, vlastodržac) Wan Hu u šesnaestom veku hteo da zadivi svoje dvorjane, i zaplaši neprijatelje, tako što bi – odleteo u svemir! Naredio je da mu se napravi tron sa 47 raketa u svojoj osnovi. Kada su sluge zapalile rakete, Wan Hu je uz veliku buku i oblak dima odleteo u visine, i vratio se tek dva dana kasnije, tvrdeći da je bio – u svemiru.

Bila ova legenda tačna (a po svemu sudeći je u pitanju je folklorna bajka) ili ne, činjenica je da su Kinezi imali prve ‘rakete’ još u četrnaestom veku. Brojni istorijski zapisi govore o tzv. ‘Huolongjing’ strelama, kojima se Kineska vojska branila od invazije Mongola.

Ova prvobitna raketa se sastojala od valjka, obično od bambusa, na čijem dnu se nalazila smesa zapaljivih supstanci. U bambus bi bila stavljena strela, koja bi bila ispaljena, a mongolske vojskovođe su ovo oružje nazivali ‘Zmajev dah’. Pola veka kasnije, Kineska vojska je razvila unapređenu verziju ovog oružja nazvanu ‘Wubei Zhi’ ili ‘Vatreni stršljeni’. Sastojalo se od drvenog sanduka sa stotinu strela, koje su sve mogle biti ispaljene u isto vreme.

Mjesec nije tako daleko

Istorija je htela da i razvoj modernih raketa, a posledično i svemirskog programa, te istraživanja svemira, bude vezan za oružje i ratove.

Iako su razne vrste raketa na tečno ili čvrsto gorivo postojale već na kraju devetnaestog i početkom dvadesetog veka, prva „prava“ raketa je bila nemačka V-2 (nem. Fau Zwei, kasnije nazvana Vergeltungswaffe Zwei, tj. Osveta Dva). Ove rakete je Nemačka koristila krajem Drugog svetskog rata za napade na ciljeve u Velikoj Britaniji i Belgiji. Proizvedeno je više od dve hiljade V-2 raketa, lansirano oko hiljadu, a njih 550 je palo na London.

Nakon Drugog svetskog rata, „otac“ nemačkog raketnog pogona Verner fon Braun, briljantni inženjer i pronalazač, predaje se američkim snagama u Berlinu i biva prebačen u SAD (navodno, da ga Sovjeti ne bi zarobili, a pod šifrovanim imenom ‘Spajalica’). Von Braun odmah dobija zaduženje da razvija rakete za nuklearni program SAD, u centru Fort Blis u Teksasu. Sa svojim timom razvio je veliki broj raketnih motora i samih letelica, kao i jedan deo Apolo programa koji je odveo prve (i zasada jedine) ljude na Mesec.

Zanimljivo je i da je kompjuter koji je upravljao modulom Apolo 11 koji se spustio na Mesec 1969. godine, bio oko deset hiljada puta sporiji od današnjeg smartfona. Nazvan AGC (Apolo Guidance Computer), nije imao ekran, imao je oko 60 komandi i mogao je da vrši samo dve radnje u isto vreme.

Prva zastava na Mesecu je bila ona Sovjetskog Saveza, koju je postavila sonda Luna 4 u septembru 1959. godine. Sve Apolo misije od 1969. do 1972. godine su postavljale zastave SAD na različitim lokacijama, ukupno njih šest. Indijska sonda ‘Chandrayaan 1’ postavila je zastavu Indije 2008 (iako se sonda zapravo srušila na Mesečevu površinu). Na Mesecu se nalazi i zastava Japana koju je odnela sonda Selene 2009. Ipak, na Mesecu se i danas ‘vijore’ (zapravo se ne vijore jer na Mesecu nema atmosfere, te nema ni vetra) samo američke zastave iz Apolo programa i – tri Kineske iz Chang'e misija.

Danijel Petrović, IT stručnjak, kaže da mnoge tehnologije iz svemirskog programa ‘završe’ u svakodnevnim uređajima:

„NASA je još 80ih koristila kompjutere slične današnjim laptopovima u svojim Spejs Šatl svemirskim letelicama, kao što je npr. računar GRID. Ipak, oni su tada koštali gotovo pola miliona dolara, pa su bili dostupni samo najbogatijim državnim agencijama. Često i proizvođači elektronike godinama testiraju nove tehnologije u vojnim ili odbrambenim aplikacijama, ili ovom slučaju istraživanju svemira, pre nego što one zažive u komercijalnim uređajima“, kaže Petrović.

Boginja Mjeseca

Kineski program Chang'e, nazvan po boginji Meseca, počeo je sa razvojem još 2005. godine. Cilj je bio razviti tehnologije koje će se koristiti u budućim Kineskim svemirskim misijama, ali i obučiti stručnjake u Kineskoj svemirskoj agenciji (CNSA).

Prva misija je bila Chang'e 1, mali satelit koji je ostao u Mesečevoj orbiti, 2007. godine. Chang'e 2 je takođe bio satelit – lunarni orbiter sa unapređenim uređajima za istraživanje Mesečeve površine (tzv. LIDAR, koji se koristi i kod mapiranja Zemlje iz svemira).

Chang'e 3 je prva Kineska misija koja se spustila na Mesečevu površinu 2013. godine. Ova misija je postavila tzv. LUT teleskop na Mesec, a zahvaljujući tome što nema atmosfere, uz pomoć ovog teleskopa je moguće istraživanje svemira koje jednostavno nije moguće sa Zemlje.

Chang'e 4 misija je 2018. godine spustila prvi i zasada jedini modul na tamnu stranu Meseca. Vozilo za istraživanje Yutu Erhao 2 (Zec od Žada 2) je čak tri meseca istraživao ovaj dotad nepoznati deo Zemljinog satelita, te poslala prve fotografije.

Chang'e 5 je misija koja je trenutno u toku, a sastoji se u prikupljanju uzoraka površine Meseca i njihovo vraćanje na Zemlju. Inače, do sada su jedini uzorci tla bili oni koje su doneli američki astronauti u Apolo misijama.

Đorđe Milovanović, IT stručnjak i analitičar, kaže da ciljevi Chang'e misija nisu samo naučni:

„Kina želi svetu da kaže – evo vidite, mi smo prvi u tome i tome. Kina dominira u svetu tehnologija, gotovo 65% svih elektronskih uređaja se ili kompletno pravi u Kini, ili se sastavlja od njihovih komponenti. Kina je među vodećim zemljama kada je u pitanju razvoj veštačke inteligencije, a vidimo da žele da budu u vrhu i kada je istraživanje svemira u pitanju, što šalje i jasnu političku poruku svetu“, smatra Milovanović.

Mjesec, dom za astronaute

Ovo nije kraj kada su Kineske Chang'e misije u pitanju. Za 2024. godinu planirane su misije 6 i 7 koje bi trebalo da odnesu uređaje i opremu za uspostavljanje prve ljudske baze na Mesecu.

Za 2027. godinu planirana je misija Chang'e 8, koja će poleteti na novoj raketi nosaču Chang Zheng 5, a koja bi trebala do ponese prve Kineske kosmonaute na Mesec, koji bi tamo trebalo da ostanu mesec dana.

Izvor: Al Jazeera