Šta je Rusija dobila od petogodišnje borbe u Siriji?

Piše: Mariya Petkova

Ruska Federacija je 30. septembra 2015. godine formalno ušla u sirijski građanski rat, budući da je vladavina predsjednika Bashara al-Assada bila pod sve većom prijetnjom.

Od 2011. godine su intenzivne borbe i masovno dezerterstvo oslabili Sirijsku arapsku armiju. Čak ni podrška iranskog Korpusa islamske revolucionarne garde (IRGC), slanje iranskih milicija i ruskih plaćenika te redovne pošiljke ruskog oružja nisu bili dovoljni da zaustave napredovanje opozicionih i radikalnih naoružanih grupa.

U martu 2015. godine sirijska vlada je izgubila drugi pokrajinski glavni grad Idlib, kada je Jeish al-Fattah, labava koalicija različitih oružanih grupa, povela uspješnu ofanzivu na ovaj grad na sjeverozapadu države. Pokrajinski glavni grad Raqqa, sa strateškim naftnim i vodnim resursima, zauzet je godinu prije i postao je glavno uporište rastuće grupe Islamska država Irak i Levant (ISIL).

Osim toga, sirijska vlada je izgubila kontrolu nad velikim dijelovima nekoliko pokrajina – Idliba, Halepa, Raqqe, Deir Az Zora, Hassakeha, Deraae i Quneitre – i mučila se da kontrolira ruralne predjele Hame, Homsa i Damaska.

Soleimanijeva poruka Putinu 

Ruska intervencija je zaustavila napredovanje opozicije, koju su podržavali Zapad, Turska i Zaljev, i u praksi sačuvala baatistički režim u Damasku. Ovo je otvorilo put za asertivnije rusko prisustvo na Bliskom istoku, navodeći neke posmatrače da pričaju o “ruskom preporodu”, ili da čak prave paralele s regionalnom dinamikom iz perioda Hladnog rata.

Nakon pet godina ratovanja u Siriji, gdje je Rusija danas? Je li Kremlj postigao svoje ciljeve i je li izazvao američku dominaciju u ovoj regiji?

Neki su posmatrači pripisali rusku odluku da formalno intervenira u Siriji posjeti generala Qassema Soleimanija, zapovjednika jedinice Quds u IRGC-u, kojeg je ubio SAD u Bagdadu početkom januara tekuće godine. Iranski general je navodno ubijedio ruskog predsjednika Vladimira Putina da pošalje ruske čete i spasi sirijsku vladu.

Međutim, izgleda da Kremlj nije trebalo uvjeravati. Assadov pad bi ugrozio ruske interese i eliminirao još jednog regionalnog saveznika. To bi bio veliki udarac za Moskvu, posebno nakon svrgavanja libijskog čelnika Muamaara Gaddafija 2011. godine, koje je podržao Zapad, a kojem se Putin, tada premijer, protivio i kritizirvao je tadašnjeg ruskog predsjednika Dimtrija Medvjedova jer je to omogućio.

Odluka da intervenira u Siriji također je odražavala strah Kremlja od “revolucija u boji” i toga da bi njihov potencijalni uspjeh pokrenuo veliki antivladin ustanak u Rusiji. Godinu ranije je prozapadnjačka Majdanska revolucija u Ukrajini izazvala oštru reakciju u Moskvi, što je dovelo do pripajanja Krima i ruske vojne intervencije u regiji Donbas. Ovo je bio povod za zapadnjačke sankcije, koje su naštetile ruskoj ekonomiji, posebno poslovnim krugovima bliskim Kremlju.

Borba na dva fronta

Napeti odnosi sa Zapadom su, također, motivirali Moskvu da pošalje svoje vojenike u Siriju. S obzirom na zastoj u ukrajinskoj krizi, intervencija u sirijskom sukobu, u koji su zapadnjačke sile uveliko uključene, pružila je ruskoj vladi još jedan front na kojem može vršiti pritisak na Zapad da pristane na pregovore.

Uspon ISIL-a je pružio priliku da se intervencija uvije u antiterorističku retoriku, osiguravajući domaću podršku, dok su oklijevanje administracije Baracka Obame da se ozbiljnije uključi u sirijski sukob, kako se ne bi “ponovio Irak”, i zaključenje iranskog nuklearnog sporazuma uvjerili Moskvu da neće biti direktnog sukoba sa SAD-om.

Ruska superiorna vojna moć uspjela je promijeniti dinamiku na terenu u Siriji relativno brzo. Iako je proklamirani cilj njene operacije bio borba protiv “terorističkih” grupa, ruska je vojska, zajedno sa sirijskim saveznicima, prvo usmjerila pažnju na grupe umjerene opozicije koje podržava Zapad, a koje su u to vrijeme patile od intenrnih podjela i koje su se morale boriti na dva fronta – protiv Damaska i ISIL-a.

Manje od godinu kasnije, ruske su čete, zajedno s milicijama koje podržava Iran i sirijskim vladinim snagama, opkolile istočni Halep i do novembra su natjerale opozicione naoružane grupe da se predaju i napuste grad. Ovo je bila prelomna tačka u ovom sukobu, jer je obilježila stalno povlačenje opozicionih snaga i uvela novu osovinu između Rusije, Irana i Turske, tražeći načine da riješi sirijsku krizu dok isključuje Zapad i arapske sile.

U januaru 2017. godine format Astana (sada Nur-Sultan) je pokrenut da okupi sirijsku opoziciju, uključujući naoruažane grupe koje je ranije podržavao Zapad, ali do tada uveliko napuštene, i sirijsku vladu, zajedno s Rusijom, Iranom i Turskom. Kasnije te godine, pod ovim formatom, Rusija je uspjela uspostaviti četiri zone deeskalacije, gdje su sve strane obećale da će pauzirati vojne aktivnosti.

Novo uvlačenje Turske

Ovo je otklonilo teret borbe na višestrukim frontovima i omogućilo je snagama sirijske vlade, zajedno s ruskim i iranskim saveznicima, da preuzmu kontrolu nad predjelima koje je držala opozicija, jedan po jedan. Dijelovi pokrajine Idlib sada formiraju zadnju deeskalacijsku zonu koja ostaje pod kontrolom opozicije.

U periodu od pet godina Rusija ne samo da je uspjela sačuvati sirijsku vladu, već je, također, većinom eliminirala i marginalizirala umjerenu opoziciju – glavnog osporavača Assadovog legitmiteta i jedine druge političko-vojne sile čije bi učešće u vladi bilo prihvatljivo Zapadu.

Vodeća uloga Rusije u Siriji pružila joj je regionalnu prednost van sirijskih granica. Prisilila je Tursku da se ponovo uključi, nakon krize u odnosima zbog obaranja ruskog borbenog aviona od turskih snaga 2015. godine. Neuspjeli pokušaj državnog udara protiv vlade Recepa Tayyipa Erdogana 2016. godine ubrzao je ovaj proces.

Percipirani ruski uspjeh u Siriji također je ohrabrio druge države na Bliskom istoku da traže poboljšane odnose s Moskvom u vrijeme kada se SAD povukao iz ove regije. Lideri Saudijske Arabije, Katara, Egipta, Kurdistanke regije Iraka, Sudana i Izraela su posjetili Moskvu u proteklih nekoliko godina. To je omogućilo Rusiji da uđe u libijski sukob, iako kasno, i traži da se pita o budućnosti ove države podržavajući ofanzivu odmetnutog vojnog komandira Khalife Haftara na glavni grad Tripoli.

Uprkos povećanoj diplomatskoj angažiranosti u regiji i prestižu na međunarodnoj sceni, koji je bio popratna pojava, Rusija, zapravo, nije postigla isti nivo utjecaja koji je imao SAD. “Svima je sada jasno da je [Rusija] supersila i [ona] igra ključnu ulogu na Bliskom istoku. Ali, u isto vrijeme, njeni ekonomski i politički resursi nisu bezgranični”, kazao je Leonid Isaev, predavač na Višoj ekonomskoj školi.

Bez kontrole nad Damaskom

Moskva, također, nije uspjela iskoristiti svoju poziciju u sirijskom sukobu kako bi počela dijalog sa Zapadom u vezi sankcija, ili čak navela Zapadnu Evropu da se posveti finansiranju rekonstrukcije ratom razorene Sirije. U isto vrijeme, Rusija nema punu kontrolu nad Damaskom. Uprkos Putinovim višestrukim potcjenjivačkim gestama spram -Assada, kojeg on lično ne voli, on nije jedini koji donosi odluke u Siriji.

“Postoji uzajamno razumijevanje između Irana i Rusije u Siriji i postoji podjela sfera utjecaja i kompetencija”, kazao je Kirill Semenov, analitičar za Bliski istok iz Moskve. “Teško je reći ko može više utjecati na Assada. Režim je dosta nezavisan i u stanju iskoristiti i Moskvu i Teheran da osigura svoj opstanak.”

Osim toga, stalno tursko i američko prisustvo u resursima bogatoj sjevernoj Siriji također garantira Ankari i Washingtonu da se pitaju za budućnost Sirije. Tako se, također, prevenira napredak sirijskih vladinih snaga i ne dozvoljava se njihovim iranskim i ruskim saveznicima da ponovo uspostave punu teritorijalnu kontrolu nad Damaskom.

Rusija je ušla u sirijski rat usred ekonomske krize zbog pada cijena nafte i posljedica ukrajinske krize. To je inicijalno uzrokovalo da se Rusija zabrine zbog troškova rata. Prema vladi, prvih šest mjeseci operacije su koštali 464 miliona dolara, što je, u poređenju s američkom potrošnjom u Iraku (blizu 2.000 milijardi dolara za 16 godina, ili 125 milijardi godišnje), bila relativno skromna cifra.

Dvije godine nakon početka intervencije, ruski budžet za odbranu je opao sa 5,5 posto bruto domaćeg proizvoda (79 milijardi dolara) u 2016. na 3,7 posto (61,4 milijarde dolara) u 2018. godini, otklonivši strahove o pretjeranoj potrošnji na vojsku.

Okrutni ‘Wagnerovi’ plaćenici

U isto vrijeme je ruska vlada predstavila operaciju u Siriji kao priliku da testira i promovira rusko oružje (nešto što su i drugi veliki izvoznici oružja, kao što je SAD i Izrael također radili u ovoj regiji). U 2017. gpdini je Ministarstvo odbrane kazalo da je 600 novih komada oružja testirano u vojnoj akciji u Siriji.

Sirijski rat je, također, bio vjetar u leđa za plaćenički posao u Rusiji, posebno od “Wagner” grupe, povezane s Jevgenijem Prigožinom, ruskim biznismenom kojeg zovu “Putinov kuhar”, jer je zadužen za hranu na događajima kojima prisustvuje ruski predsjednik. Tokom proteklih godina bilo je izvještaja o “Wagnerovim” plaćenicima koji djeluju u Venecueli, Mozambiku, Madagaskaru, Centralnoj Afričkoj Republici, Libiji i drugdje.

Prigožin, zajedno s još jednim ruskim biznismenom, za kojeg se smatra da je blizak Kremlju, Gendaijem Timčenkom, dobio je neke unosne ugovore u Siriji. “Putinov kuhar” je povezan s naftnim i plinskim sporazumima sa Damaskom, dok je Timčenko stekao pravo da iskopava fosfate i da upravlja lukom Tartous, gdje se najavljuje ruska investicija od 500 miliona dolara.

Ali, za razliku od ova dva investitora i nekih manjih ruskih kompanija, nema značajnijih ekonomskih i trgovinskih prilika za ruske biznise u Siriji, čije su zalihe nafte i gasa daleko skromnije od iračkih. “Osim Timčenka i Prigožina, ruski biznisi ne žele raditi u Siriji. To ima mnogo veze s utjecajem sankcija”, kazao je Semenov.

Evropska unija i SAD su glavni trgovački partneri Rusije, a oboje su nametnuli oštre sankcije Siriji, koje bi ruski biznisi radije izbjegli. Ovo je, također, zakomplicirvalo proces rekonstrukcije u predjelima teško oštećenim uslijed borbi nad kojima je sirijska vlada preuzela kontrolu. Rusija nije učestovala u rekonstrukciji, a nije ubijedila ni EU ili zaljevske države da to naprave.

Da se ne ponovi Afganistan 

Ova situacija je dodatno pogoršana sirijskim sve dubljim ekonomskim problemima, uključujući kolaps njene valute, što je produbilo krizu u Libanu. Finansijska žila kucavica, koju je Teheran bio u stanju pružiti od početka rata, također je presušila, zbog američkih sankcija iranskoj ekonomiji. Iako ekonomske prilike nisu bile toliko značajne za rusku ekonomiju, politička prednost koju je Rusija stekla s intervencijom u Siriji otvorila je vrata povećanoj ekonomskoj saradnji s drugim državama u regiji.

“[Rusija] ima neka politička sredstva koja pokušava prodati zaljevskim državama… Zauzvrat [Rusija] traži snažniju ekonomsku i investicionu saradnju sa Zaljevom”, kazao je Isaev.

U proteklih nekoliko godina Rusija je potpisala investiciona obećanja i sporazume vrijedne milijarde dolara sa Saudijskom Arabijom, UAE-om i Katarom. Ruske kompanije su, također, dobile unosne energetske ugovore u Egiptu, Libanu, Kurdistanskoj regiji Iraka i Turskoj.

Izuzev zabrinutosti zbog finansijskog troška, nije bilo većeg protivljenja intervenciji u Rusiji na početku. Ruska javnost, uključujući političke opozicije, većinom je prihvatila narativ ruske vlade da se ide boriti protiv “terorista” u Siriji. Izvještaji koji su uslijedili o tome da sirijska vlada koristi hemijsko oružje, da gađa bolnice ruskim avionima i da je velika stopa smrtnosti civil, nisu promijenile mišljenje javnosti.

Međutim, bilo je straha, posebno među starijom populacijom, od mogućeg ponavljanja sovjetske intervencije u Afganistanu, koja je rezultirala smrću više od 15.000 sovjetskih vojnika i ponižavajućim porastom. Ruske vlasti su prepoznale ove razloge za zabrinutost i navodno su prijvaile manji broj žrtava među vojnicima i nisu priznale gubitke među plaćenicima. Svejedeno se vjeruje da je stopa smrtnosti u stotinama – mnogo manje nego u afganistanskom ratu. U martu 2019. godine iz ruskog Ministarstva odbrane su tvrdili da je od 2015. godine u Siriji poginulo 116 vojnika.

‘Imamo i unutrašnjih problema’

Kremlj je sa žarom proglasio pobjedu u Siriji i stvorio je utisak da se ovaj sukob bliži kraju. Putin je najavio povlačenje ruskih snaga dva puta, 2016. i 2017. godine, iako ruske vojnike i dalje šalju na bojište. U augustu je bomba ubila ruskog general-majora blizu grada Deir Az Zora.

Uprkos odsustvu aktivnog antiratnog pokreta u Rusiji i zabrinutosti za sudbinu sirijskog naroda, ruska javnost se umorila od ovog sukoba. Anketa iz aprila 2019. godine nezavisne orgnaizacije Levada Center pokazala je da 55 posto ispitanika smatra da Rusija treba okončati vojnu operaciju u Siriji, što je porast u odnosu na 49 posto 2017. godine. Ovaj sentiment je izgleda povezan s rastućom percepcijom da ruska vlada ima velike domaće probleme, koje treba rješavati, i da ne može trošiti energiju na strani konflikt.

“Rusija sada ima mnogo unutrašnjih problema … kao što je ekonomski utjecaj izolacije zbog COVID-19, period nakon referenduma o Ustavu, parlamentarni izbori iduće godine”, kazao je Isaev.  “Nisam siguran da smo sada zainteresirani za sukob u Siriji.”

Prema njemu, trenutni ruski vanjskopolitički prioriteti uključuju političku krizu u Bjelorusiji i sukob između Armenije i Azerbejdžana u Nagorno-Karabahu. To je gurnulo rat u Siriji u pozadinu, gdje je ruska vlada zainteresirana da se sačuva status quo i održi zamrznuti sukob.

Izvor: Al Jazeera