Zašto Evropa postaje oštra prema Kini?

Piše: Andrew Small

U protekle dvije godine, Washington je počeo prihvatati politiku strateškog nadmetanja sa Kinom. Nacionalna odbrambena i nacionalna sigurnosna strategija Trumpove administracije jasno daju do znanja da SAD vidi Kinu kao velikog rivala ne samo u vojnom aspektu već i u nadmetanju za ekonomsku i tehnološku nadmoć.

Kao rezultat, efikasna koalicija nošenja sa kineskim usponom ne može se više fokusirati samo na azijska sigurnosna partnerstva već sada mora uključivati glavni svjetski fokus na ekonomsku moć, tehnološki napredak i liberalne demokratske vrijednosti. Među ovima su mnogi od američkih partnera u indopacifičkoj regiji, kao što su Australija, Indija i Japan. Ali Evropska unija i njene glavne članice postaju sve više ključni američki sudionici u postupanju prema Kini.

Evropa je počela fundamentalno ponovo promišljati svoje politike prema Kini. Promjena je tako opipljiva da su je čak i iskusne azijske ruke opisale kao „revoluciju“. Uprkos razlikama među državama članicama Evropske unije, sveukupni potisak promjene u skladu je sa novim američkim pristupom. Još prije tri godine, države članice su se oduprle čak i skromnim promjenama da ojačaju odbrambene instrumente trgovine u EU, uprkos poplavi uvoza kineskog čelika. Ideja o mehanizmu na nivou Evropske unije da se prekontrolišu kineske investicije još je bila nezamisliva za većinu evropskih lidera. Da je SAD početkom 2016. predložio prisniju koordinaciju u uvođenju restrikcija kineskom pristupu zapadnjačkim tehnologijama, zajednički javni front po pitanju netržišnih praksi, ili saradnju o infrastrukturi finansiranja kao protutežu kineskoj Inicijativi pojas i put, evropski saveznici bi odgovorili sa zbunjenim odbijanjem.

Ista logika koja je vodila američku promjenu politike, međutim, dovela je do tog da Evropa promijeni svoj stav. U martu su evropski šefovi država raspravljali o novom radu Evropske komisije o strategiji koji opisuje Kinu kao „ekonomskog rivala koji slijedi put tehnološkog liderstva, i sistematskog rivala koji promovira alternativne modele upravljanja.“ Prijedlozi u ovom radu bi mijenjali politike u područjima koja variraju od nabavke do podataka, od antitrustnih pravila do telekomunikacija, od industrijske strategije do vještačke inteligencije.

Bez sumnje, nijedan evropski političar neće zauzeti javno ratoboran stav prema Kini kakav je zauzeo američki potpredsjednik Mike Pence u svom govoru iz 2018. na Institutu Hudson, gdje je njegova sveobuhvatna kritika ponašanja Kine pokrenula izglede za novi Hladni rat. Ali lideri s ovog kontinenta se uglavnom slažu oko izvjesnih temeljnih principa: naime, da konkurencija s Kinom sada zahtijeva sveobuhvatnu reviziju instrumenata politike, i da je period asimetrične otvorenosti prema Kini završen. Francuski predsjednik Emmanuel Macron, pred nedavni evropski samit, okarakterizirao je ovaj trenutak kao jedan od onih „u kojima se Evropa budi“.

Zašto sada?

Šta je razlog za promjenu u evropskom razmišljanju? Bez sumnje politički i sigurnosni razvoj je odigrao ulogu – od produbljivanja kineskog autoritarizma pod predsjednikom Xi Jinpingom do njenih nastojanja da proširi politički utjecaj u Evropi. Najjači pokretači promjene su, međutim, ekonomski. Evropa je izgubila nadu da će Kina reformisati svoju ekonomiju ili dozvoliti veći pristup na svoja tržišta, i u isto vrijeme, kineski akteri koje podržava i subvencionira država napredovali su u sektorima koje Evropa smatra ključnim za svoju ekonomsku budućnost. Implementacija inicijative Proizvedeno u Kini 2025 (desetogodišnjeg plana da se ubrza razvoj industrija visoke tehnologije), bujice osjetljivih kineskih preuzimanja u Evropi, i izvoz kineskih domaćih ekonomskih praksi u sklopu Inicijative pojas i put u zemlje trećeg svijeta sugeriše da se prijetnja podudara sa stvarnom hitnošću.

Kada je u pitanju Kina, komercijalni i ideološki razlozi za zabrinutost su često isprepleteni. Produbljujući doseg kineske Komunističke partije u privatni sektor, izvoz kineskog nadzora i internetskih normi kroz njene tehnološke kompanije, upotreba ekonomske prisile protiv evropskih država i kompanija, i utjecaj kineskih finansija na političku i ekonomsku situaciju  država koje su u procesu pristupanja Evropskoj uniji su među brojnim primjerima takvog zamagljivanja granica. Evropski političari često nazivaju Kinu „sistemskim konkurentom“, termin koji nisu skovali zagovornici ljudskih prava ili veliki stratezi već Federacija njemačkih industrija. Stara priča je bila da su evropski poslovni interesi sprečavali EU da zauzme oštriji stav prema Kini. Danas je promijenjeni proračun ekonomskih i komercijalnih dobrobiti upravo ono što je pooštrilo evropsku poziciju.

Ideja da je Evropa postala ratobornija prema Kini može izgledati kontraintuitivno: ipak je Italija tek postala prva članica G-7 koja je potpisala Inicijativu pojas i put. U Evropskoj uniji bez sumnje postoje podjele po ovom pitanju. Države članice se ne slažu po pitanju relativne težine koja treba biti dodijeljena pritvorima u Xinjiangu, Južnom kineskom moru, rizika povezanih sa kineskim investicijama, prisustva kineskih kompanija u evropskim telekomunikacijskim mrežama, i drugim pitanjima vezanim za Kinu. Poznato je da su spojleri kao što su Mađarska i Grčka, u određenim slučajevima blokirali ono što bi inače bio konsenzus.

Jedinstvo Evrope u vezi Kine

Ali Evropa je također pokazala jedinstvo po pitanju Kine u ključnim područjima. U posljednjih nekoliko godina, Brisel je ojačao svoje moći da djeluje protiv subvencija i odbacivanja cijena, što mu je omogućilo da nametne veće tarife na veoma jeftin kineski uvoz. Evropa je također odbila dodijeliti Kini priželjkivani status državne ekonomije kao članice Svjetske trgovinske organizacije, uspostaviti novi proces da koordinira provjeravanje investicija u potrazi za prijetnjama po nacionalnu sigurnost, i osmislila je povezničku inicijativu da se takmiči sa Inicijativom pojas i put. U nekim od ovih slučajeva, Evropa je usvojila svoj stav uprkos intenzivnom kineskom pritisku. Do te mjere da neke od velikih država članica imaju privilegirane bilateralne odnose sa Kinom koji mogu umanjivati veće evropske napore, lideri konačno počinju liječiti ovaj problem. Macron je pozvao predsjednika Evropske komisije Jean-Claudea Junckera i njemačku kancelarku Angelu Merkel da se pridruže njegovim sastancima sa Xijem tokom nedavne bilateralne posjete. 

Neki evropski političari će nastaviti periodično učestvovati sa otvoreno prijateljskim politikama prema Pekingu, ili će direktno bockati Brisel ili u nadi da će iskamčiti nekoliko dodatnih investicija. Ali kada se ovaj eksperiment pokaže skupim, političari su se pokazali spremnim da ga odbace. Izgleda da je Velika Britanija okončala svoju „zlatnu eru“ odnosa sa Kinom u svjetlu sigurnosnih razloga za zabrinutost. Centralne evropske države su se razočarale zbog manjka ekonomskih dobrobiti koje se nude i sada koordiniraju projekat 16+1 daleko pomnije sa Evropskom unijom. Čak je i Italija, kada je potpisivala politički sporazum o Inicijativi pojas i put, istovremeno napravila poteze koji će omogućiti Rometu da isključi Huawei iz svojih mreža 5G. Politički domet i utjecaj Kine u Evropi bez sumnje raste, ali korijeni ovih odnosa su plitki.

Za Evropu, ulozi više nisu ograničeni na tradicionalnu ravan vanjske politike ili kinopolitike kao takve. Zbog ovog razloga izranjaju koalicije koje se ne uklapaju u obim relativnog prijateljskog raspoloženja prema Pekingu. Linije borbe u pitanjima kao što su industrijska politika, kontrola izvoza i razmjena podataka za istraživanje o umjetnoj inteligenciji, ukrštaju se jednako koliko se i poravnavaju. Mađarska se inicijalno protivila mehanizmu koji će provjeravati kineske investicije – ali potom je progutala svoje neslaganje kada je utvrdila da je ovaj instrument koristan u postupanju prema Rusiji. Evropske države se slažu da kinesko ponašanje zahtijeva znatne promjene za pristup Evrope ali rezultirajuće debate odražavaju dublja pitanja o budućnosti evropskog modela i jednog tržišta, a ne samo odnosa sa Pekingom.

Moćan partner

U principu, novi stav Evrope prema Kini trebao bi je učiniti partnerom od daleko veće vrijednosti za SAD. Ali sve i ako Evropa uspije u potpunosti rebalansirati svoj pristup u toku ove godine, izgradnja efikasnije transatlantske koalicije po ovom pitanju će biti teška.

Već duže od deceniju, SAD i Evropa pokušavaju bliže sarađivati u vezi Kine. Potreba za takvom koordinacijom postala je posebno jasna 2005, kada je Evropska unija načinila jalov napor da podigne svoj embargo na oružje Kini, uprkos američkom protivljenju. Od tada su se Washington, Brisel i određeni evropski glavni gradovi, posebno Berlin, Pariz i London, redovno konsultovali u vezi Kine. Ali iako je nekoliko američkih zvaničnika pokušalo izgraditi ove kanale u široku mrežu za saradnju, većinom su američki kreatori politika percipirali Evropsku uniju kao drugorazrednog aktera kada je u pitanju Peking. Kina se rijetko pojavljivala na transatlantskom samitu ili sastancima na nivou vlade i bila je neprestano „važno ali ne hitno“ pitanje.

Ali kako SAD rebalansira svoj pristup Kini, mora dovesti Evropu u oštriji fokus nego što to jeste tokom protekle decenije. U pitanjima trgovine, tehnologije, investicija, finansija i razvojne pomoći, Evropa je često najznačajniji američki saradnik. SAD se može dosta efikasnije nositi sa kineskim industrijskim prevelikim kapacitetom i subvencijama, naprimjer, ako to radi zajedno sa najvećim svjetskim trgovačkim blokom. Finansiranje protuteže za Inicijativu pojas i put također će biti dosta lakše sa uključenim najvećim svjetskim izvorom razvojne pomoći i strane direktne investicije.

Saradnja s Evropom ne samo da povećava američku prednost već pomaže osigurati da američka politika neće biti potkopana manjkom konsenzusa među saveznicima. SAD može, naprimjer, jednostrano ograničiti pristup koji kineski investitori, kompanije i istraživači imaju američkim naprednim tehnologijama – kroz Zakon o modernizaciji revizije rizika stranih investicija iz 2018, revidiranu kontrolu izvoza ili druge nove regulative. Ali ova mjera bi imala umanjen efekat ako bi Kina i dalje mogla pristupiti sličnim tehnologijama iz Njemačke ili Velike Britanije. U međuvremenu, bilo koja uloga koju Evropa odluči dati kineskim firmama u mrežama 5G i drugoj ključnoj infrastrukturi kao što su priključci direktno će utjecati na saradnju transatlantskih obavještajnih i sigurnosnih sektora, od transfera informacija do mobilizacijskog kapaciteta NATO-a.

Prevazilaženje nepovjerenja

Evropski lideri, od Macrona do Junckera, su stali u red da kažu američkom predsjedniku da Evropska unija i SAD trebaju pojačati zajednički front protiv ekonomske prijetnje iz Kine. U pismu iz juna 2018, koje je potpisao svaki ambasador Evropske unije u Washingtonu, navedena su iskrivljenja na kineskom tržištu kao jedno od ključnih područja na kojima ove dvije strane trebaju sarađivati. Trumpova je administracija, međutim, odgovorila sa ograničenim entuzijazmom. Američki trgovinski predstavnik Robert Lighthizer sarađivao je sa svojim evropskim i japanskim kolegama da koordinira pristupe kineskim netržišnim praksama, ali ta nastojanja su zasjenjena kada je SAD uveo 232 tarife na čelik i aluminijum, prijeteći da će nametnuti autotarife i razilazeći se sa svojim saveznicima u vezi reforme Svjetske trgovinske organizacije.

Nepovjerenje trenutne američke administracije dodatno je inhibiralo evropsku saradnju u vezi Kine. Evropske države imaju dovoljnu osnovu da isključe Huawei iz svojih budućih mreža 5G u korist domaćih dobavljača. Ali neki evropski zvaničnici strahuju da će, ako oni zauzmu čvrst javni stav po ovom pitanju, Trump na kraju raskinuti sporazum sa Pekingom i ostaviti ih izložene kineskoj odmazdi. Sve dok američki predsjednik nije voljan praviti razliku između partnera i suparnika – njegov odgovor na Macronov prijedlog za zajednički pristup kineskim ekonomskim pitanjima bio je da je EU „gora nego Kina“, obim saradnje će neminovno biti ograničen kratkoročno. Za sada je pritisak evropskih nastojanja da poboljša kapacitet Evropske unije da se takmiči s Pekingom, a ne da gradi zajednički pristup sa SAD-om.

Ipak je u nekim područjima saradnja napredovala više nego pod prethodnim američkim administracijama. SAD i Evropa umnogome dijele iste razloge za zabrinutost u vezi Kine, i potrebni su jedno drugome da bi slijedili efikasnu politiku. Štaviše, evropski lideri razumiju da je promjena u američko-kineskoj politici dvostrana po svojoj prirodi, i očekuju da će nastaviti, tako da oni polažu osnove za dublju saradnju na nižoj tački. SAD i Evropa su se zajedno usprotivile proširenju statusa tržišne ekonomije Kini u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji, gdje su također uputili paralelne žalbe na kineske prisilne tehnološke transfere. Ove dvije strane tiho sarađuju kako bi osigurale bliže usklađivanje između svojih mehanizama za provjeru investicija i u pitanjima političkog utjecaja, gdje je Kina primarna meta. Oni istražuju povezivanje ekonomskog aspekta američke slobodne i otvorene indo-pacifičke strategije sa azijskom strategijom povezivanja Evropske unije, kako bi mobilizirali stotine milijardi dolara u energetskim, digitalnim i infrastrukturnim investicijama kao alternativi Inicijativi pojas i put.

Novi transatlantski odnos

Kina je odavno tek dodatak za sve osim šačice američkih atlanticista i Evropa je usputni dodatak za većinu američko-kineskih stručnjaka. Predvidivo, ova je pukotina proizvela korespondirajuću pukotinu u analizi, kao i reaktivan pristup mnogim ključnim političkim odlukama, sa američkim intervencijama koje ponekad dolaze nepotrebno kasno u evropskim debatama i sa pomiješanim uspjehom.

Nigdje potreba za i poteškoća oko koordinacije nije jasnija nego u nedavnim transatlantskim razmjenama u vezi pitanja mreže 5G. SAD se muči da formuliše svoju politiku u pitanju koje se proteže kroz sigurnost, tehnologiju i ekonomiju; ali SAD također mora voditi koherentnu kampanju da izvrši utjecaj na političke izbore u Evropi. Druga pitanja u vezi Kine i transatlantskog odnosa utječu na višestruke sfere na sličan način, a Washington nije uvijek bio vješt u usmjeravanju domaćih evropskih političkih debata i preklapaju institucije na koja se ova pitanja odnose.

SAD je počeo adresirati ovaj problem. Washington je nedavno poslao široke međuagencijske delegacije u Evropu da razgovaraju o Kini, priznajući da se ove dvije strane moraju nositi sa ekonomskim, finansijskim, razvojnim, odbrambenim i sigurnosnim pitanjima na integrativan način prije nego ponaosob. Zvaničnici na nivou vlade sada potežu pitanje Kine direktnije i češće tokom sastanaka sa evropskim kolegama, uključujući države gdje su ranije razmjene o ovom pitanju bili minimalne ili nepostojeće. Transatlantske institucije su počele stavljati Kinu u svoj program: NATO će naprimjer, procijeniti sigurnosne implikacije kineskih investicija u evropsku digitalnu i fizičku infrastrukturu.

Pa ipak pravi test će biti da li su Evropa i SAD u stanju nanovo promisliti transatlantski odnos u svjetlu kineskog uspona. Bilateralna pitanja koja nekada nisu imala puno zajedničkog s Kinom sada su umnogome pod njenim utjecajem. Ambicioznija agenda temeljena na Kini obuhvatila bi trgovinsku arhitekturu, protok informacija, odbrambenu industrijsku bazu, održavanje liderstva u ključnim tehnologijama, dijeljenje sigurnosnih tereta, i specifične izazove koje kineska ekonomska i tehnološka moć predstavlja za demokratiju i ljudska prava širom svijeta. Ukratko, ispitivala bi gdje napredne industrijske demokratije trebaju pobliže integrisati, koliko otvoreni njihovi sistemi trebaju biti i kako bi trebali poboljšati svoju ponudu u svijetu u razvoju. Nažalost, uslovi su daleko od zrelih za ovu širu procjenu. Transatlantsko nepovjerenje ide previsoko. Ali potreba za efikasnom koalicijom da se odgovori na Peking neće nestati. U toku protekle decenije, SAD je uživala u jednom od najvećih uspjeha u privlačenju novih partnera – ponajprije Indije – u zajednički okvir koji uzima Kinu kao svoju suštinsku referentnu tačku. Mnogo zavisi od tog može li Washington sada uraditi isto sa Evropom.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Foreign Affairs