Veliki broj nekropola stećaka na teritoriji Srebrenice i Bratunca

Zguljanski stećak s natpisom (Ustupljeno Al Jazeeri)

Poznati nadgrobni spomenici, stećci ili mramorje, kako su poznati u narodu, veoma su zastupljeni i na teritoriji istoka Bosne i Hercegovine, Srebrenice i Bratunca, gdje ih ima oko 2.000.

Stećci se vežu za granice nekadašnje srednjovjekovne Bosne i ubrajaju se u bosanske srednjovjekovne spomenike. Na granicama između Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Hrvatske pronađeno je više hiljada ovih nadgrobnih spomenika, koji pokazuju da je dolazilo do migracije stanovništava i pomjeranja granica tadašnje Bosne.

Stećci predstavljaju jedinstvenu pojavu u svijetu, koji svojom brojnošću, raznovrsnim oblicima, ornamentima, simbolikom, epitafima daju originalnost i posebnu vrijednost u vremenu i prostoru na kojem su rasprostranjeni.

Nastanak stećaka veže se za period od 12. do 16. vijeka, dok se u literaturi spominje i ranije. Nadgrobni spomenici su najbrojniji i najznačajnije kulturno-istorijsko naslijeđe Bosne i Hercegovine.

Prema riječima istoričara Senada Đozića, tokom srednjeg vijeka u Bosni i Hercegovini živjeli su predstavnici konfesija Crkve bosanske, pravoslavaca i katolika.

“Iako se stećci pripisuju Crkvi bosanskoj, bogumilima, opšte je poznato da su i druge konfesije ugrađivali stećke kao svoje nadgrobne spomenike, čime su obilježavali mjesta pokojnicima”, ističe Đozić, kustos Muzejske zbirke Narodne biblioteke Srebrenica.

Na teritoriji Srebrenice i Bratunca 87 nekropola stećaka

Područje Srebrenice i Bratunca izuzetno je bogato ovim spomenicima, gdje je, prema posljednjem popisu, registrovano oko 2.000 stećaka različite veličine, oblika i forme.

Turistička organizacija Srebrenica, na čelu sa Seadom Jahićem, magistrom geografije, 2013. godine izvela je detaljno istraživanje nekropola stećaka, gdje je registrovano 87 lokacija sa oko 2.000 stećaka na teritoriji Srebrenice i Bratunca.

“Nekropole broje od dva stećka, pa do više od stotinu stećaka. Uglavnom su smještene na manjim ili većim uzvišenjima, sa lijepim pogledom na okolinu, pristupnim stranama i vezane su za srednjovjekovne gradove i naselja”, ističe Jahić, koji je sa istraživanjem počeo 2010. godine.

Stećak u dvorištu kapele Svete Marije

Tokom istraživanja nekropola i stećaka urađene su skice mikro lokacija, čije su koordinate registrovane GPS uređajem, opis stanja u kojem se nalaze te njihova horizontalna i vertikalna zastupljenost na području Srebrenice i Bratunca. Prvi put urađena je i karta nekropola, iz koje je moguće vidjeti rasprostranjenost nekropola i njihovu veličinu po broju stećaka. Na osnovu rezultata istraživanja, dat je i prijedlog valorizacije nekropola stećaka u oblasti turizma.

Takođe, tokom istraživanja je utvrđeno da su uz određeni broj nekropola stećaka smještena i savremena muslimanska mezarja, pravoslavna i katolička groblja, što govori o kontinuitetu života ljudi na ovim prostorima.

“Na prostoru srebreničko-bratunačkog kraja u prošlosti je postojao i veći broj nekropola, ali su one godinama uništavane, jer su na tim lokacijama izgrađeni stambeni i poslovni objekti, putevi i druga infrastruktura. Njihov broj se od Srednjeg vijeka, kroz istoriju, konstantno smanjivao”, kaže Jahić.

Ljudi na selima stećke su koristili i za izgradnju kuća i pomoćnih objekata, a Jahić kaže da su imali slučaj da kod jednog domaćina prag kuće bude stećak, dok je kod drugog mjesto gdje krava leži bio ovaj nadgrobni spomenik.

Prema predanjima jednog starca iz Ljeskovika, čovjek koji je izgradio štalu koristeći kamen od stećaka da ojača temelje sutradan, nakon izgradnje, štale nije bilo.

Jedna legenda objašnjava zbog čega stećci u narodu nose ime “kameni svatovi”. Od davnina prepričava se legenda da je u neposrednoj blizini jedne od nekropola stećaka došlo do susreta dvije povorke svatova, gdje je došlo do svađe, obračuna, gdje su se okamenili, odakle ih narod naziva “kameni svatovi”. Ustvari, radi se o stećcima različitih oblika, najčešće stećcima u obliku stubova.

Sve vrste stećaka zastupljene

Na teritoriji Srebrenice i Bratunca zastupljene su sve vrste stećaka, od osnovnih oblika, ležećih i stojećih, sa postoljem i bez, u obliku sanduka, sljemenjaka i stubova…

“Stećci ovog kraja dobro su ukrašeni različitim motivima. Mada zastupljenost i vrsta ukrasnih motiva kao i veličina i oblici nisu ravnomjerno zastupljeni. Ukrasni motivi su veoma raznovrsni i oni se kreću od astralnih, biljnih motiva, prikaza ljudskih figura, scena iz lova, različitih krstova, a zastupljeni su i motivi oružja koje se koristili u to vrijeme. Najčešće su to bili štitovi, mačevi, lukovi, strijele…” objašnjava Jahić.

Stećak u naselju Bučje sa prekrštenim rukama

On ističe da je na teritoriji Bratunca veliki broj bogato ukrašenih stećaka, najčešće sa motivima lova ali i drugih, i da nisu velikih gabarita kao na teritoriji Srebrenice. koji zato imaju manje ukrasa. Prema njegovim riječima, na teritoriji Srebrenice zabilježeno je najmanje tri stećka sa natpisom, od kojih je jedan najpoznatiji i najčitkiji – Zguljanski stećak u obliku stuba.

“Na jednoj strani se nalaze tri ruže, a na drugoj, prema procjeni stručnjaka, štap starješine bogumilskog ili pripadnike Crkve bosanske. Sa bočne strane stoji da je na tom mjestu ukopan Krstijan (pripadnik reda u hijerarhiji bosanske crkve) Ostoja”, rekao je Jahić.

Sa natpisom zabilježena su još dva stećka, jedan na lokaciji Klisa, gdje se nalazi katolička kapela Svete Marije u Srebrenici, gdje je ostao samo fragment, a treći stećak pronađen je nizvodno niz Drinu, gdje stoji natpis “strojnik”, što se takođe veže za Crkvu bosansku.

“Većina natpisa počinje riječima ‘se leži’, ili ‘ase leži’, što znači ovdje počiva. Interesantni su i natpisi koji završavaju molbom da se spomenici ne skrnave”, rekao je istoričar Đozić i dodao da su natpisi pisani bosančicom, narječjem ikavštinom.

Najveći broj stećaka pronađen je na nadmorskoj visini od 300 do 600 metara, koja se vežu za gradove ili naselja i obično su na istočnoj, osunčanoj strani.

Tri nekropole upisane u nacionalne spomenike BiH

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine donijela je odluku da se tri nekropole stećaka sa teritorije opštine Srebrenica uvrste u nacionalne spomenike. Tako su evidentirane nekropole na lokalitetu Grebnica, naselju Bučje i Bektića brdo u naselju Bektići.

Đozić smatra da je lokalitet u naselju Bučje jedan od najznačajnijih na teritoriji Srebrenice.

“Na toj lokaciji nalazi se nekoliko gabaritnih stećaka. Na jednom od njih koji je u obliku sljemenjaka postoji jedna geometrijska-figuralna predstava, gdje je isklesana osoba sa prekrštenim rukama na prsima i dvojne spirale”, ističe Đozić.

Sljemenjaci kod Ljeskovika

Na srebreničkoj teritoriji većina nekropola je od izuzetnog značaja.

“Na teritoriji opštine Srebrenica imamo nekropolu sa najkrupnijim stećcima u Bosni i Hercegovini, a to su lokalitet Zlatište kod Ljeskovika, gdje se nalaze stećci u obliku sljemenjaka visine oko dva, dva i po metra, dužine od tri i po metra, i to su impozantni objekti, koju su izuzetno dobro očuvani i pravljeni su od kvalitetnog kamena”, kaže Jahić i dodaje da su neophodna detaljna istraživanja ovog područja, prije svega arheološka.

Do sada mnogo urađeno na zaštiti stećaka

U Srebrenici je nekoliko nekropola označeno i očišćeno, a najveći problem predstavlja njihovo održavanje. Jahić ističe da je tokom istraživanja i popisa stećaka u Srebrenici i Bratuncu od 2010. do 2013. godine utvrđen veliki broj stećaka koji se nalaze u dobrom stanju, ali da je neophodno da se radi više na projektima koji će zaštiti nalazišta koja godinama nestaju najčešće zbog ljudskih uticaja.

“Svakako je važno sve nekropole kandidovati za nacionalne spomenike Bosne i Hercegovine, ali i na UNESCO-vu listu zaštićenih spomenika”, rekao je Jahić.

Zbog nebrige, veliki broj lokacija je zarastao u korov, šiblje i šumu, zbog čega postoji osnovana sumnja da bi broj nekropola mogao biti još veći.

Na teritoriji opštine Bratunac proteklih godina nešto je urađeno na dvije nekropole u Kravici i Fakovićima, gdje je obavljeno istraživanje koje je predvodio arheolog Mirko Babić iz Muzeja Semberije.

Direktor Turističke organizacije Bratunac Miodrag Lončarević kaže da je u planu da se nekoliko nekropola zaštiti sredstvima Opštine Bratunac ali da ne može precizirati kada će se to dogoditi.

Zajednički adut na listi UNESCO-a

Zajednički projekat Srbije, Crne Gore, Hrvatske i Bosne i Hercegovine započet je 2009. godine, kada je nominovan projekat pod nazivom “Stećci – srednjovjekovni nadgrobni spomenici”, koji je 2016. godine proglašen Svjetskom baštinom UNESCO-a, gdje je uvršteno 30 lokacija, od čega 22 u Bosni i Hercegovini, po tri u Srbiji i Crnoj Gori i dvije u Hrvatskoj.

U Bosni i Hercegovini registrovao je oko 60.000 stećaka, u Hrvatskoj oko 4.400, u Srbiji oko 4.100, dok je u Crnoj Gori oko 3.500 nadgrobnih spomenika. Jahić ističe da je od izuzetno velike važnosti da se stećci nađu na UNESCO-ovoj listi iako je ovo kulturno-istorijsko naslijeđe Bosne i Hercegovine.

Sljemenjaci kod Ljeskovika

“Stećci su autohtono kulturno-istorijsko nasljeđe Bosne i Hercegovine, koje se veže za granice Srednjovijekovne Bosne. Oni se nalaze i na teritorijama drugih država, zbog čega su i oni to valorizovali. Moram izraziti žaljenje da, iako imamo veliki broj nekropola, nijedna se nije našla na zajedničkoj listi UNESCO-a, dok je u susjednoj Bajinoj Bašti [Srbija], odmah na granici sa našom zemljom, na drugoj obali Perućačkog jezera, uvrštena nekropola”, kaže Jahić i ističe da je na bh. strani veći broj stećaka koje su bolje očuvani i bogatije ukrašeni.

Na prostoru gdje je izgrađeno vještačko jezero Perućac, mjesto Klotjevac, potopljene su još dvije nekropole stećaka. U Bajnoj Bašti evidentirano je 30 nekropola, a dvije se nalaze u Nacionalnom parku Tara.

Jahić je mišljenja da opštine Srebrenica i Bratunac sada imaju osnovu da krenu sa izradom projekata koji bi se bavili zaštitom, istraživanjem i valorizacijom nekropola stećaka, što bi rezultiralo boljom turističkom ponudom, u čemu moraju pomoći ustanove, lokalna zajednica, entitet i država.

Izvor: Al Jazeera


Reklama